LexUZ шарҳи
Мазкур низом Ўзбекистон Республикаси Марказий банки бошқарувининг 2020 йил 25 майдаги 12/7-сонли «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан қабул қилинган айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ўз кучини йўқотган деб топиш тўғрисида»ги қарорига (рўйхат рақами 3280, 29.07.2020 й.) асосан ўз кучини йўқотган.
1.1. Мазкур Низом «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида», «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги қонунларга мувофиқ ишлаб чиқилган бўлиб, у Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг банк фаолиятини назорат қилиш ва банк тизимида кредит таваккалчилиги бошқарувини яхшилашга доир вазифаларни ижро этиши учун шароит яратиш мақсадида банклар кредит ҳужжатларини юритиш бўйича талабларни қамраб олади.
1.2. Мазкур Низом банклар томонидан бериладиган барча кредитларга, шунингдек унга очилаётган кредит линияларига нисбатан қўлланилади.
1.3. Банк кредитларни ўзининг ички кредит сиёсатига ва кредит операцияларини юритишнинг умумий шартларига мувофиқ равишда беради.
1.5. Банк бўлажак қарз олувчидан мазкур Низомга мувофиқ равишда кредит ҳужжатларини юритиш учун зарур бўладиган барча ахборотни талаб этиши зарур.
1.6. Кредит берган банк шартнома асосида ёки Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида кўзда тутилган бошқа усул воситасида кредит бўйича тўловни талаб этиш ҳуқуқини ҳар қандай миқдорда ён бериши мумкин. Янги қарз олувчи кредитга доир ҳуқуқини фақат ён бериш тўғрисида янги шартнома тузиш воситасида қайта ён бериши мумкин.
1.7. Кредит таркибидаги ўзгаришлар (реструктуризация) ёзма тарзда кредит шартномаси, гаров ҳақидаги шартнома, кредит шартномасини бажаришга доир бошқа шартномаларга тегишли ўзгаришлар ва қўшимчалар киритиш йўли билан тайёрланиши керак.
2.1. Банк ҳар бир берилган кредит бўйича кредит йиғмажилдини тайёрлайди, у кредит шартномаси имзоланган ёки тасдиқланган кундан бошлаб очилади ҳамда мазкур Низомда кўзда тутилган ҳоллардан ташқари асосий қарз ва фоизлар тўлиқ тўланганидан сўнг ёпилади.
2.2. Кредит йиғмажилди ҳужжатлари муҳофазаси ва ваколатлилигини таъминлаш мажбурияти юклатилган банк ходими кредит йиғмажилдини юритиш ва сақлаш учун масъулдир.
2.3. Марказий банк банк фаолиятини текшираётган даврда банк нозирлар талаб қиладиган барча кредит йиғмажилдларини, жумладан банк бўлимлари берган кредитлар бўйича йиғмажилдларни тақдим этишлари шарт.
2.4. Бланкли (ишончли) кредитга доир йиғмажилдда ҳар қандай турдаги кредитни бериш учун талаб қилинадиган умумий ҳужжатларнинг мавжуд бўлиши етарлидир. Ушбу умумий ҳужжатлар қуйидагиларга мувофиқ келиши лозим:
қарздор томонидан имзоланган ва кредит берилишидан олдинги сана қўйилган, кредитдан фойдаланиш мақсадлари баён этилган ва кредит таъминланган ҳолда гаров мавзуи кўрсатилган ариза;
қарз олувчининг таъсис ҳужжатлари; бунда ҳужжатнинг нусхалари масъул кредит ходими томонидан қарз олувчининг юридик ишидан олинган бўлиши шарт;
бизнес-режа (истеъмол кредити ва бизнес-режани тақдим этиш шарт бўлмаган кредитнинг бошқа турлари бундан мустасно);
агар шахс қарздорнинг вакили бўлса, қарздор номидан кредит шартномасини имзолаш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжат, имзолар нусхаси;
қабул қилинган бухгалтерия стандартларига мувофиқ тайёрланган, охирги ҳисобот санасида қарздор томонидан имзоланган молиявий ҳисоботлар, жумладан баланс ҳисоботи ҳамда даромадлар ва пул оқимига доир ҳисоботлар; зарурат туғилганда қарз олувчининг ҳисоботлари банк ва банкнинг консультацион бўлимининг масъул кредит ходими ҳамкорлигида талаб қилинаётган форматга мувофиқ келтирилиши шарт;
масъул банк ходими томонидан тайёрланган, кредитни тўлаш учун қарздорнинг нақд пул массаси оқимининг етарлилигини тасдиқловчи пул оқими тўғрисидаги ҳисобот таҳлили;
банк кредит қўмитасининг кредит тасдиқланган муддат ва шартларини ўз ичига олувчи кредит шартномасини тасдиқлашга доир қарори.
2.5. Агар кредит кўчмас мулк гарови билан таъминланган бўлса, унда кредит йиғмажилдида қўшимча равишда қуйидаги ҳужжатлар бўлиши лозим:
гаров шартномасининг давлат кадастр идораларида давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида гувоҳнома ёки давлат кадастр идораларида гаров шартномасининг давлат рўйхатидан ўтказилганлигини тасдиқловчи, белгиланган шаклда гаров шартномасига қўйилган белги;
гаров предметини сотиш нархини тасдиқловчи ҳужжатлар, агар кредит, уни сотиб олишни молиялаш мақсадида берилган бўлса.
2.6. Кўчмас бўлмаган мулк гаров тўғрисидаги шартномага мувофиқ мулкка эгалик қилиш ҳуқуқи қарздорга ўтганидан сўнг гаров воситаси бўладиган мулкни сотиб олиш учун бериладиган кредитларга доир кредит йиғмажилдларида мазкур мулкни сотиш нархини ва бу мулк суғурта қилинган пул маблағлари миқдорини тасдиқловчи ҳужжатлар бўлиши лозим.
2.7. Агар кредит кўчмас мулкни қуриш, таъмирлаш ва тиклашни молиялаш мақсадида берилган бўлса, банк кредит йиғмажилдига смета ҳужжатларини, шунингдек банк томонидан тайёрланган текшириш тўғрисидаги ҳисоботни ёки кредит берилган ишлар бажарилганлигини тасдиқловчи қабул қилиб олиш тўғрисидаги далолатномани киритиши лозим.
2.8. Агар кредит бошқа шахс томонидан кафолатланса, кредит йиғмажилдига қуйидаги қўшимча ҳужжатлар киритилади:
аудиторлик ташкилоти ёки аудиторнинг кафолатчининг (кафил) қониқарли молиявий аҳволини тасдиқловчи хулосаси;
шахснинг кафил номидан (кафолатчи) кафолат тўғрисидаги шартномани (мажбуриятни) имзолаш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжат.
2.9. Кредитни беришга доир банк билан тузилган шартномага, жумладан гаров тўғрисидаги шартномага киритиладиган ўзгартириш ва қўшимчалар ушбу шартномалар шартларига мувофиқ расмийлаштирилиши ва тегишли йиғмажилдларга киритилиши лозим.
2.10. Кредит тўлиқ ёки қисман тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар кредит йиғмажилдига киритилиши ва кредитни тўлаш манбаларини (қарздор томонидан ўтказилган ёки гаров мавзуини сотишдан олинган маблағлар) акс эттириши зарур.
3.1. Банк кредитга доир ҳуқуқларни сотиб олган ҳолда бу банк ён бериш тўғрисидаги шартнома имзоланган вақтда кредит йиғмажилдини очиши керак ва унга мазкур низом талабларига мувофиқ тайёрланган ва дастлабки кредитор томонидан текширилган, дастлабки кредиторнинг йиғмажилдига тикиб қўйилган барча ҳужжатларни киритиши лозим.
3.2. Ушбу бўлимнинг 3.1-бандида талаб қилинган ҳужжатлардан ташқари ўтказма амалга оширилган банкнинг кредит йиғмажилдида қуйидагилар бўлиши лозим:
ўтказишни амалга оширган банкнинг кредит ўз вақтида ва тўлиқ тўланиши тўғрисидаги батафсил ҳисоботи;
пул ўтказиш тўғрисидаги шартнома, жумладан кредитга доир хизмат кўрсатиш шартлари тўғрисидаги низом (кредитни тўлаш ҳақидаги квитанция), кредитни тўлашга доир маълумотлар ва ёзма ҳужжатлар билан ўзаро алмашиш;
4.1. Кредитни ён берган банк кредит йиғмажилдига мазкур кредит билан боғлиқ мажбуриятлар юзасидан банк томонидан тузилган ён бериш тўғрисидаги барча шартномаларни киритиши лозим.
4.2. Агар мазкур шартнома янги кредиторга бундай хизматларни кўрсатиш бўйича банк мажбуриятларини ўзида қамраб олса, банк ён берган кредит йиғмажилди ён бериш тўғрисидаги шартномага мувофиқ кредитга оид барча тўловлар олинмагунча ёпилиши мумкин эмас.
5.1. Қарздорнинг ўзгариши дастлабки қарздор томонидан ўз қарзини бошқа шахс — янги қарздорга бериш тўғрисидаги шартнома, шунингдек кредит шартномасига киритиладиган тегишли тўлдиришлар ёрдамида расмийлаштирилади.
қарздор ва мўлжалланаётган янги қарздорнинг банк томонидан қарзни ўтказишга розилик беришини сўраб ёзган аризалари;
мазкур Низомнинг 2.4-банди талабларига мувофиқ янги қарздорга нисбатан тайёрланган асосий ҳужжатлар (юқорида қайд этилган банднинг 8-хатбошида кўзда тутилган талаблар бундан мустасно), улар қарзни ўтказиш тўғрисидаги банк розилиги, қарздор ўзгариши муносабати билан кредит шартномасига киритиладиган ўзгартириш ва қўшимчаларга оид ҳужжатларга нисбатан қўлланилади;
банкнинг қарзни ўтказиш юзасидан берган ёзма розилиги, дастлабки ва янги қарздор ўртасида тузилган ёзма шартнома;
кредит шартномасига ёзма тарзда киритилган ва янга қарздор томонидан имзоланган ўзгартириш ва тўлдиришлар.
5.3. Банк қарзни ўтказиш юзасидан ўз розилигини беришга асос бўлган, янги қарздор берган таъминот шартларига қараб янги қарздорга очилган кредит йиғмажилдига мазкур низомнинг 5.1 ва 5.2-бандларига мувофиқ тегишли қўшимча ҳужжатлар киритиб қўйилиши лозим.
6.1. Қарздор кредитни тўламаган тақдирда, кафил банк жавобгарликни ўз зиммасига олиши ҳақида кредиторга ёзма равишда хабар берилган ҳолда кафолат беришга доир ёзма шартномада банк томонидан кафиллик ва кафолатлар берилиши мумкин.
6.2. Қарздор кредитни тўламаганлиги сабабли банк томонидан амалга оширилган кафолатлар бўйича йиғмажилд очилади. У кафолат берилган шахс томонидан қарз тўлангунга қадар юритилади.
6.3. Банк томонидан кафил сифатида мажбуриятларнинг бажарилиши муносабати билан очилган кредит йиғмажилдлари мазкур Низомда кўзда тутилган талабларга мувофиқ кафолат бериш тўғрисидаги шартномани тузиш учун тайёрланган ҳужжатларни ўз ичига олади.
6.4. Қарздорнинг ўзига кафолат бераётган банк олдидаги мажбуриятлари таъминланган тақдирда, ушбу кафолатга доир кредит йиғмажилди мазкур Низомда кўзда тутилган талабларга (2.10, 6.2 ва 6.3- бандлари) мувофиқ тайёрланган ҳужжатларни қамраб олиши керак.
7.1. Банк ҳар бир берилаётган ёки олинаётган кредитлар бўйича йиғмажилдга қуйидаги ҳужжатларни тикиб қўйиши лозим:
қарздорнинг молиявий аҳволи ва тўловларни ўз вақтида амалга ошириш имкониятини текшириш мақсадида тегишли шартномалар тузилганидан сўнг банк ва қарздор ўртасида юз берган муомалаларни акс эттирувчи ёзишмалар ва ҳужжатлар;
қарздор тўловларни амалга оширмаган ҳолда банк томонидан кўрилган чора-тадбирларни тасдиқловчи ҳужжатлар.
7.2. Кредитга доир хизмат кўрсатувчи банк ўтказиш тўғрисидаги шартнома шартларига мувофиқ кредитнинг ўз вақтида ва тўлиқ тўланишини акс эттирувчи ҳужжатларни кредит йиғмажилдида юритиши шарт.
7.3. Банк бажариш муддати етиб келмаган банк кафолатлари бўйича ушбу Низомнинг 7.1-бандида кўзда тутилган ҳужжатларни юритиши лозим.