LexUZ шарҳи
Мазкур қарор Ўзбекистон Республикаси Марказий банки бошқарувининг 2021 йил 15 июлдаги 17/3-сонли «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан қабул қилинган айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ўз кучини йўқотган деб топиш тўғрисида»ги қарорига (рўйхат рақами 3317, 10.08.2021 й.) асосан 2021 йил 11 ноябрдан ўз кучини йўқотади.
Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида», «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида» ва «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонунларига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқаруви қарор қилади:
1. «Тижорат банкларида қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг бухгалтерия ҳисобини юритиш тартиби бўйича низом» иловага мувофиқ тасдиқлансин.
2. Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатидан ўтказилган вақтдан бошлаб 10 кундан сўнг кучга киради.
1. Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси «Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисида»ги, «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги ва «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонунларига мувофиқ ишлаб чиқилган ҳамда Молиявий ҳисоботларнинг халқаро стандартларига (бундан буён матнда — МҲХС) мувофиқ Ўзбекистон Республикаси тижорат банкларида (бундан буён матнда — банклар) қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг ҳисобини юритиш тартибини белгилайди.
сотишнинг соф қиймати — сотишни амалга ошириш учун зарур бўлган, баҳоланган харажатлар чегириб ташланган ҳолда ҳисобланган сотиш баҳоси;
баланс қиймати — кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси чегириб ташланган ҳақиқий қиймат;
ФИФО усули (биринчи кирим — биринчи чиқим) — ҳисоб усули бўлиб, унда биринчи навбатда сотиб олинган товар-моддий қимматликлар биринчи навбатда сотилади ва кейинроқ харид қилинган давр охирида қоладиган товар-моддий қимматликлар ва қолган қисмлар мос равишда кейинроқ харид қилинган қиймати бўйича ҳисобга олинади;
ўртача тортилган қиймат усули — ҳар бир модданинг қиймати давр мобайнида сотиб олинган худди шундай моддаларнинг ўртача тортилган қийматидан келиб чиқиб аниқланади. Ўртача тортилган қиймат банкдаги иш фаолиятидан келиб чиқиб даврий равишда ёки ҳар бир қўшимча етказиб берилганда ҳисобланиши мумкин.
3. Банклар дастлаб қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни, уларнинг ҳақиқий қиймати бўйича тан олишлари лозим. Ҳақиқий қиймат сотиб олиш харажатларини ва қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни жорий ҳолатига келтириш ва жойлаштириш жараёнида амалга оширилган бошқа харажатларни ўз ичига олади.
4. Сотиб олиш харажатлари сотиб олиш қиймати, божхона тўлови, солиқлар ва йиғимлар (кейинчалик банкка қайтариладиганларидан ташқари) ва транспорт харажатлари, юклаш харажатлари ва қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни харид қилиш билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа харажатлардан ташкил топади. Қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни сотиб олиш харажатларини аниқлашда савдо ва бошқа чегирмалар, шунингдек бошқа шунга ўхшаш моддалар чегириб ташланади.
5. Банклар харид қилиш билан боғлиқ харажатларни қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг қийматига, қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни жорий ҳолатига келтириш ва жойлаштириш бўйича фақат ҳақиқий сарфланган суммани киритишлари лозим.
6. Қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг қийматига киритилмайдиган ва улар сарфланган даврнинг харажатлари сифатида тан олинадиган харажатларга мисоллар бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
б) қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни жорий ҳолатига келтириш ва жойлаштириш билан боғлиқ бўлмаган маъмурий устама харажатлар;
7. Банк қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни муддати узайтирилган тўлов шартларида сотиб олиши мумкин. Агар бундай шартномада молиялаштириш элементи амал қилса, масалан, агар одатдаги кредитлаш шартларидаги сотиб олиш нархи ва тўланган сумма ўртасида фарқ мавжуд бўлса, унда у харидни молиялаштириш даври мобайнида фоизли харажатлар сифатида тан олинади.
8. Гаровга қўйилган мол-мулкни банк ихтиёрига ўтиши натижасида ёки кредитнинг бошқача қисман ёки тўлиқ сўндирилиши орқали олинган қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг қиймати қуйидаги қийматлардан энг камига тенг:
а) кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси чегирилган ҳолда кредитнинг баланс қиймати ёки кредитнинг бир қисми, ёки
б) кредитнинг тўлиқ ёки қисман сўндирилишида банк томонидан уларни олиш санасидаги қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг соф сотиш қиймати.
9. Одатда қиммати бир хил бўлмаган алоҳида қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг қиймати уларнинг алоҳида қийматларини махсус аниқлаш йўли билан белгиланади. Ушбу ҳолда алоҳида қимматбаҳо металлар ёки алоҳида тош ёхуд тангаларнинг қийматини баҳолаш бўйича махсус харажатлар қимматбаҳо металлар, тош ёки тангаларнинг ҳар бир алоҳида бирликларини аниқлаш муносабати билан пайдо бўлади. Баҳолаш бўйича ушбу харажатлар қимматбаҳо металлар ёки ҳар бир тош ёки тангаларнинг қийматини оширади.
10. Агар қимматбаҳо металлар, тошлар ёки тангаларнинг мавжуд барча бирликлари бир хил қимматга эга бўлса, қийматни махсус аниқлаш талаб этилмайди. Бундай ҳолларда қиймат ФИФО (биринчи кирим — биринчи чиқим) усули билан ёки ўртача тортилган қиймат формуласи ёрдамида белгиланади.
11. Банк қимматбаҳо металлар, тошлар ёки тангаларнинг ҳисоби усулини ФИФО ёки ўртача тортилган қиймат усули бўйича ихтиёрий тарзда танлашга ҳақли. Банклар барча қимматбаҳо металлар, тошлар ёки тангалар захираларига нисбатан баҳолашнинг айнан битта формуласини кетма-кетлик билан қўллашлари лозим.
12. ФИФО усули биринчи бўлиб сотиб олинган қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангалар биринчи бўлиб сотилишини ва натижада давр охирида захираларда қолган қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангалар охирги сотиб олинганларнинг нархи бўйича ҳисобга олинишини ифодалайди (1 ва 2-иловалар).
13. Ўртача тортилган қиймат формуласига мувофиқ ҳар бир қимматбаҳо металл, тош ва танганинг қиймати давр бошида худди шундай бир хил қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг қиймати ва давр мобайнида харид қилинган худди шундай бир хил қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг ўртача тортилган қийматидан келиб чиқиб аниқланади. Ўртача қиймат банкнинг ҳолатига боғлиқ ҳолда даврий равишда ёки қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг ҳар бир қўшимча партияси келиб тушишига кўра ҳисобланиши мумкин.
14. Қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангалар, уларнинг баланс қиймати ва сотишнинг соф қийматидан энг кичиги бўйича баҳоланади.
15. Қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг ҳақиқий қиймати, агар улар шикастланган ёки уларнинг сотиш нархлари тушган бўлса, қопланмаслиги мумкин. Банклар қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни сотишнинг соф қийматини баҳолаш йўли билан бундай зарарлар суммасини аниқлайди.
16. Қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни сотишнинг соф қиймати баҳоланган суммалари ушбу баҳолашларни амалга ошириш пайтида мавжуд бўлган ҳамда сотилиши кутилаётган қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг суммасини тасдиқловчи энг ишончли фактларга асосланади. Ушбу баҳолашлар ҳисобот санасидан кейин содир бўлган ҳодисалар билан, бундай ҳодисалар ҳисобот санасида мавжуд бўлган шартларни қай даражада тасдиқлашига кўра, бевосита нархлар ўзгаришини ҳисобга олади.
17. Банклар ҳар қандай зарар ёки қимматбаҳо металлар, тошлар ёки тангаларни сотишнинг соф қийматига қадар ҳисобдан чиқариш харажатларини ушбу зарар кўрилган ёки ҳисобдан чиқариш амалга оширилган даврда бухгалтерия ҳисобида акс эттирадилар. Банклар ҳар бир қимматбаҳо металл, тош ёки тангаларни сотишнинг соф қийматига қадар ҳисобдан чиқариш бўйича тизимдан ташқари ҳисобини юритишлари керак. Тизимдан ташқари ҳисоб юритилганда сотишнинг соф қийматига қадар ҳисобдан чиқариш ҳар бир қимматбаҳо металл, тош ёки танга бўйича акс эттирилади. Алоҳида ҳолларда, агар ҳисобга олинадиган қимматбаҳо металлар, тошлар ёки тангалар оғирлиги ёки бошқа шунга ўхшаш хусусиятлари бўйича бир хил бўлса, уларнинг ҳисоби ушбу хусусиятлар бўйича алоҳида карточкаларда гуруҳлаш йўли билан юритилиши мумкин.
18. Банклар қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни сотишнинг соф қийматига қадар ҳисобдан чиқаришни қуйидаги тарзда акс эттирадилар:
Дт 56810 — Олди-сотдига мўлжалланган қимматбаҳо металлар, тошлар XX ва тангалар бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолаш;
Кт 10999 — Қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг савдосидан XX кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси (контр-актив)
19. Ҳар бир кейинги даврда сотишнинг соф қийматини янги баҳолаш амалга оширилади ва зарурат бўлганда қўшимча ҳисобдан чиқаришлар акс эттирилади.
20. Банклар қимматбаҳо металлар, тошлар ёки тангаларни сотиш, ҳисобдан чиқариш ёки бирор-бир бошқа йўл билан чиқиб кетиш пайтида уларнинг баланс қийматини ҳисобдан чиқарадилар.
а) қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни баҳолашда қабул қилинган ҳисоб сиёсати, шу жумладан қийматни аниқлашда қўлланадиган формуласи;
в) сотилган, ҳисобдан чиқарилган ёки бошқа йўл билан чиқиб кетган қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг суммаси;
г) қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг шикастланиши ёки йўқотилиши, камомади, ўғирланиши ёки товар кўринишининг йўқотиши натижасида уларнинг ҳисобот даври зарарларига киритилган ҳар қандай ҳисобдан чиқариш суммаси; ва
д) мажбуриятлар бўйича кафолат сифатида гаровга қўйилган қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларнинг баланс қиймати.
21 октябрда банк бир грамм учун 16.000 сўм нарх бўйича 4 кг олтин сотди. (Ҳисобдан чиқариш бир грамм учун 15.000 сўм нарх бўйича амалга оширилади).
23 октябрда банк бир грамм учун 16.000 сўм нарх бўйича яна 2 кг олтин сотди. (1 кг ни бир грамм учун 15.000 сўм нарх бўйича ва 1 кг ни бир грамм учун 15.500 сўм нарх бўйича ҳисобдан чиқарди).
26 октябрда банк бир грамм учун 16.000 сўм нарх бўйича яна 2 кг олтин сотди. (бир грамм учун 15.500 сўм нарх бўйича ҳисобдан чиқарди)
2002 йил 1 февралда банк бир грамм учун 15.000 сўм нарх бўйича 3 кг олтин сотиб олди. Банк қимматбаҳо металлар, тошлар ва тангаларни ҳисобга олишда ФИФО усулидан фойдаланади.
2002 йил 31 декабрда бозордаги олтин нархи 14.000 сўмни ташкил қилди ва банк олтин қолдиғини қайта баҳолашни амалга оширди.