Олдинги таҳрирга қаранг.
(қарор номи Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
LexUZ шарҳи
Мазкур қарор Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 20 февралдаги 6-сонли «Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми ва Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг айрим қарорларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳамда баъзи қарорларини ўз кучини йўқотган деб топиш ҳақида»ги қарорига асосан ўз кучини йўқотган.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Иқтисодий судлар томонидан ҳал қилув қарорлари (бундан буён матнда қарор деб юритилади) қабул қилишда иқтисодий процессуал қонунчилигини тўғри ва бир хилда қўллашни, уларнинг қонунийлиги ва асослантирилганлигини таъминлаш, уларни расмийлаштиришда шаклий, кетма-кетлик ва касбий маданиятга оид камчиликларни бартараф этиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси «Судлар тўғрисида»ги Қонунининг 47-моддасига асосланиб, Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленуми қарор қилади:
(муқаддима Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
1. Иқтисодий судларнинг (бундан буён матнда судлар деб юритилади) эътибори қарорнинг одил судловнинг конституциявий асосларини амалга оширадиган ва Ўзбекистон Республикаси номидан қабул қилинадиган ҳужжат сифатида қонуний ва асослантирилган бўлиши ҳақидаги Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексининг (бундан буён матнда ИПК деб юритилади) 18-боби талабларига сўзсиз ва қатъий риоя этилиши шарт эканлигига қаратилсин.
Суд томонидан қабул қилинган қарор моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари билан тўлиқ мос келиши, иш ҳужжатлари ва суд аниқлаган ҳолатларга мувофиқ бўлиши керак. Қайд этилган талабларга риоя этмаслик ИПКнинг 279, 302 ва 322-моддаларига мувофиқ қарорнинг бекор қилиниши ёки ўзгартирилиши учун асос бўлиши мумкин.
Кейинги таҳрирга қаранг.
Суд томонидан ИПКнинг 177-моддасида назарда тутилган барча масалаларни ҳал этмайдиган, юзаки, асослантирилмаган қарорларнинг қабул қилиниши мумкин эмас.
(1-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
2. Қарор процессуал ҳуқуқ нормаларига аниқ риоя этилган ва низоли ҳуқуқий муносабатга нисбатан қўлланилиши лозим бўлган моддий ҳуқуқ нормаларига тўлиқ мос ҳолда қабул қилинган тақдирда қонуний ҳисобланади. Агар қонуности норматив ҳужжатларида ёки шартномада белгиланган айрим қоидаларнинг қонунга зидлиги аниқланса, суд қарор чиқаришда қонунга асосланади.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Низоли муносабатни тартибга солувчи ҳуқуқ нормалари бўлмаган тақдирда, суд ИПКнинг 13-моддаси учинчи қисмига мувофиқ шунга ўхшаш муносабатларни тартибга соладиган ҳуқуқ нормаларини татбиқ этади, борди-ю, бундай нормалар ҳам бўлмаса, низони қонунларнинг умумий асослари ва мазмунига таяниб ҳал этади.
(2-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
3. Қарор қачонки, унда иш учун аҳамиятли барча ҳолатлар баён этилган ва тарафларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақидаги хулосаларини тасдиқловчи далиллар келтирилган бўлса, асослантирилган ҳисобланади. Қарор иш ҳолатлари ҳақидаги тахминларга асосланган бўлиши мумкин эмас.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Қарор далилларга унинг дахлдорлиги ва йўл қўйилишлилиги, ишончлилиги ва етарлилик ҳақидаги ИПКнинг 69 — 75-моддалари талабларини инобатга олган ҳолда асослантирилган бўлиши керак.
(3-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
Ёзма ва ашёвий далиллар, экспертларнинг хулосалари, мутахассисларнинг маслаҳати (тушунтириши), гувоҳларнинг кўрсатувлари, ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришлари далиллар бўлиши мумкин.
(3-банднинг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Қонунни бузган ҳолда олинган далиллар юридик кучга эга эмас ва қарорга асос қилиб олиниши мумкин эмас.
Суд иш учун аҳамиятли бўлган у ёки бу ҳолатни тасдиқловчи далилларни қайд этиш билан чегараланмасдан, балки, ушбу далилларнинг мазмунини ҳам баён этиши шарт.
Агар суд далилларнинг ҳар бирини алоҳида ва уларни биргаликда баҳолаб, тақдим этилган у ёки бу ҳужжатлар, тарафлар вакилларининг кўрсатмалари, бошқа аниқ маълумотлар тарафлар ўзларининг талаб ёки эътирозларини асослаган ҳолатларни тасдиқламаслигини аниқласа, у ўзининг бу ҳақдаги хулосасини қарорда ишончли асослаши лозим.
Экспертнинг хулосаси бошқа далилларга нисбатан имтиёзга эга бўлмайди ва суд учун мажбурий ҳисобланмайди. У бошқа далиллар билан биргаликда баҳоланиши лозим. Эксперт хулосасига баҳо қарорнинг асослантирувчи қисмида берилиши керак. Эксперт хулосаси билан келишмаганликни суд асослантириши лозим.
Агар экспертиза ўтказиш бир неча экспертларга топширилган бўлиб, эксперт текшируви масалалари бўйича алоҳида хулосалар берилса, суд ҳар бир эксперт хулосаси билан келишиш ёки келишмаслик асосларини келтириши лозим.
Экспертнинг суд мажлисида берган оғзаки изоҳи унинг муқаддам тақдим этган хулосасини тушунтиришга оид қисми бўйичагина далил бўлиши мумкин.
Қарорда эксперт хулосасига ҳавола қилинганда ушбу хулоса билан иш учун аҳамиятли ҳисобланган қайси фактлар тасдиқланганлиги кўрсатилиши лозим.
Ҳеч қандай далил суд учун олдиндан белгилаб қўйилган кучга эга эмас. Жавобгар томонидан даъво тан олинган бўлса, қарорда бунга суд мажлисида аниқланган ишнинг ҳақиқий ҳолатлари инобатга олиниб, баҳо берилиши керак.
ишда иштирок этувчи шахслар кўрсатаётган ҳолатлар мавжуд бўлганми ва улар қандай далиллар билан тасдиқланади;
судда ишни тўғри ҳал этиш учун аҳамиятли бўлган бошқа аниқ ҳолатлар ва уларни тасдиқловчи далиллар аниқланганми;
суд томонидан аниқланган ҳолатлардан келиб чиқувчи низоли ҳуқуқий муносабатларнинг характери, шунингдек қарор қабул қилишда қўлланилиши лозим бўлган ҳуқуқий нормалар.
Суд қайси қонун қўлланилиши лозимлиги масаласини ҳал этишда ушбу низо бўйича ишда иштирок этувчи шахсларнинг важлари билан боғлиқ эмас ва улар ҳавола этмаган қонунларни қўллашга ҳақли. Тарафларнинг муносабатини тўғри малакалаш қонуний қарор қабул қилишнинг мажбурий шартидир.
Олдинги таҳрирга қаранг.
5. Суд қарорни баён этишда ИПКнинг 179-моддасида кўрсатилган кетма-кетликка (кириш, баён қилиш, асослантирувчи ва хулоса қисмларининг мавжудлигига, уларнинг мазмунига) риоя қилиши керак.
(5-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Кейинчалик қарорни ижро этишда ноаниқликлар ва низолар бўлмаслиги учун суд қарорида унинг кириш, баён қилиш, асослантирувчи ва хулоса қисмларини аниқ ифодалаши лозим.
Қарорнинг кириш қисмида қарорни қабул қилган суднинг номи, суд таркиби, ишнинг тартиб рақами, суд муҳокамаси санаси ва жойи, ишда иштирок этувчи шахсларнинг номи, низо предмети, суд мажлисида қатнашаётган шахсларнинг ваколатлари кўрсатилган ҳолда фамилиялари, шунингдек ишнинг ёпиқ ёки очиқ, сайёр суд мажлисида кўриб чиқилганлиги кўрсатилади.
Қарорнинг баён қилиш қисми даъво аризанинг (аризанинг) қисқа баёнини, ишда иштирок этувчи шахсларнинг даъво аризаси (аризаси) ёки унга эътирозларга нисбатан ўз талабларини ўзгартирганликлари, суд томонидан ўтказилган ҳаракатлар тавсифини ўз ичига олиши лозим.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Қарорнинг асослантирувчи қисмида ишнинг суд томонидан аниқланган ҳолатлари, суд хулосалари асосланилган далиллар, суд томонидан у ёки бу далилни рад этишга сабаб бўлган важлар, мазкур низони ҳал этишда суд томонидан қўлланилган моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари кўрсатилади.
(5-банднинг олтинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
6. Ишда учинчи шахслар иштирок этганда суднинг қарорларида ИПКнинг 47 ва 48-моддаларига мувофиқ низо предметига нисбатан мустақил талаб билан арз қилган ёхуд арз қилмаган учинчи шахснинг процессуал мақоми аниқ белгиланиши лозим. Шунга боғлиқ ҳолда суд томонидан қарорнинг асослантирувчи ва хулоса қисми шакллантирилади.
(6-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
7. Даъвогар томонидан даъвонинг предмети ёки асоси ўзгартирилишининг қарорда ёритилиши кераклиги инобатга олиниши лозим. Даъвогарнинг даъво предметини, асосини ўзгартиришга бўлган хоҳиши ёзма равишда ифодаланган бўлиши ва суд мажлисининг баённомасида қайд этилиши керак.
Даъвогар томонидан даъвонинг предмети ёки асоси ўзгартирилган ҳолда судлар қарорнинг хулоса қисмида даъвогарнинг даъво предмети ёки асосини ўзгартириш ҳақидаги аризаси қабул қилинганлигини кўрсатишлари керак. Агар даъвогар даъвонинг предмети ёки асосини ўзгартириш ҳақида ариза берган суд мажлисида низо мазмунан кўрилмасдан, ишни кўриш қолдирилган бўлса, у ҳолда бундай аризани кўриш натижаси иш кўришни қолдириш тўғрисидаги ажримда кўрсатилади.
8. Судларнинг эътибори қарорнинг хулоса қисми суд муҳокамаси предмети ҳисобланган барча талаблар бўйича тугалланган ва якуний жавобни ўз ичига олган бўлиши зарурлигига қаратилсин.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Муқобил, шунингдек шарт билан қарор қабул қилишга, қарорни тарафлар томонидан келгусида қандайдир ҳаракатларни бажариш, қандайдир ҳолатнинг юз бериши ёки юз бермаслигига боғлиқ ҳолда қабул қилишга ИПКда назарда тутилган ҳолатлардан ташқари, йўл қўйилмайди.
(8-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Бир неча жавобгарларга нисбатан қарор қабул қилишда қарорнинг хулоса қисмида уларнинг ҳар бирининг жавобгарлик даражаси кўрсатилган ёхуд уларнинг солидар жавобгарлигига кўрсатма акс эттирилган бўлиши лозим.
Дастлабки даъвони ва қарши даъвони тўлиқ ёки қисман қаноатлантирган қарорнинг хулоса қисмида даъволарни ўзаро ҳисобга олиш натижасида ундирилиши лозим бўлган сумма кўрсатилади. Шу билан биргаликда суд ишга жалб қилинмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақидаги масалани ҳал этишга ҳақли эмас.
Пул маблағларини ундириш ҳақидаги қарорнинг хулоса қисми ва унинг асосида берилган ижро варақаси асосий қарз, зарарлар ва неустойка (жарима, пеня) ажратилиб аниқланган ҳолда ундирилиши лозим бўлган маблағнинг умумий миқдори ва валюта турини ўз ичига олиши керак.
Мулкни талаб этиш, мулкка нисбатан мулкий ҳуқуқни тан олиш тўғрисидаги қарорларнинг хулоса қисмида суд мулкнинг номини, унинг баҳосини, жойлашган жойини, зарур ҳолларда эса низонинг характеридан келиб чиққан ҳолда бошқа ажратувчи белгиларини кўрсатиши керак.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Ижро ҳужжатини ёки ундириш сўзсиз тартибда амалга ошириладиган бошқа ҳужжатни ижро этилиши мумкин эмас деб топиш тўғрисидаги қарорнинг хулоса қисмида ИПКнинг 182-моддасида назарда тутилган маълумотлардан ташқари, ушбу ҳужжатни берган орган ҳам кўрсатилиши керак.
(8-банднинг еттинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Битимни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисида қарор қабул қилинганда суд ўз ташаббуси билан унинг ҳақиқий эмаслиги оқибатларини, бу ҳақда қарорда кўрсатган ҳолда, қўллашга ҳақли.
Олдинги таҳрирга қаранг.
(9-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
10. ИПКнинг 342-моддасида назарда тутилган қарор ижросини кечиктириш ёки уни бўлиб-бўлиб ижро этиш, шунингдек унинг ижро этиш усули ва тартибини ўзгартириш имконияти, бунга зарурият туғилганда, қарор қабул қилинишида ҳам амалга оширилиши мумкин.
(10-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
11. Суд томонидан қабул қилинган қарор судья томонидан ёзма равишда баён қилиниши ҳамда қўлда ёзилиши ёки машинкада, компьютерда ёхуд бошқа электрон ускунада терилган бўлиши мумкинлиги инобатга олиниши лозим. Қарор судья томонидан имзоланади ва шундан кейин иш муҳокамаси тугаган мазкур мажлисда ишда иштирок этувчи шахсларга эълон қилинади. Ушбу тартибга риоя қилиш қарорнинг фақат хулоса қисми эълон қилинган ҳолатда ҳам мажбурийдир. Айни вақтда раислик қилувчи ишда иштирок этувчи шахслар асослантирилган қарор билан қачон танишишлари мумкинлигини эълон қилади. Қонун ҳужжатларида ёзма шаклда тузилиши белгиланган бўлиб, оғзаки эълон қилинган хулоса ёки ёзма шаклда тузилган бўлиб, судьянинг имзоси мавжуд бўлмаган хулоса қарор ҳисобланмайди.
Ишда иштирок этувчи шахслар ва иқтисодий судлов иш юритуви бошқа иштирокчиларининг тушунтиришлари қарорда учинчи шахс номидан келтирилади.
(11-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
12. Қарор суд таркиби ўзгармаган ҳолда, иқтисодий суд иш юритуви ва суд муҳокамаси тамойилларига қатъий риоя этилган шартларда қабул қилинади.
Қарор фақат суд муҳокамасида қатнашган судья томонидан қабул қилиниши мумкин. Ишни кўриш жараёнида судьяни алмаштириш зарурати туғилганда суд муҳокамаси бошидан бошланади.
Ишни кўришда қатнашган судья томонидан имзоланмаган ёки ишни кўришда қатнашмаган судья томонидан имзоланган қарор бекор қилиниши лозим.
(12-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
13. Судларга қўшимча қарор чиқаришга ИПК 189-моддасининг биринчи қисмида тўғридан-тўғри назарда тутилган ҳоллардагина йўл қўйилиши мумкинлиги тушунтирилсин.
(13-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Қўшимча қарор суд мажлисида ишда иштирок этувчи шахсларнинг процессуал ҳуқуқлари таъминланган ҳолда қабул қилинади.
Қўшимча қарорда суд уни қабул қилиш асосларини, хулоса қисмида эса қўйилган масаланинг моҳияти бўйича ўз хулосасини баён этиши ҳамда талаб этилган ва кўриб чиқилган, аммо суд томонидан ҳал этилмаган талаб юзасидан қарор қабул қилиши ёки ундирилган пул маблағлари миқдори ҳақида кўрсатиши ёхуд суд харажатларини қоплаш, ундириш ҳақида қарор қабул қилиши лозим.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Суднинг хатоси даъвонинг мазмуни бўйича суднинг хулосасига мувофиқ келмаган ҳолда суд қўшимча қарор чиқаришга ҳақли эмас. Бундай ҳолда суднинг хатосини тузатиш қарорни ИПКда белгиланган тартибда қайта кўриш йўли билан амалга оширилади.
(13-банднинг бешинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Агар қарор юзасидан апелляция шикояти берилган ёки протест келтирилган ва айни пайтда қўшимча қарор қабул қилиш масаласи қўйилган бўлса, суд аввал қўшимча қарор қабул қилиш масаласини ҳал этади, кейин эса ишни апелляция инстанциясига қўриш учун юборади.
Олдинги таҳрирга қаранг.
14. Қарорни ИПКнинг 190-моддасига мувофиқ тушунтириш ёки тузатиш унинг ноаниқлигини ёхуд ундаги ҳарфий ва ҳисоб-китобга оид хатоликларни тузатишга зарурат бўлган ҳолларда амалга оширилади.
(14-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Қарорни тушунтириш ёки ёзувдаги хатолик, ҳарфий хатолик ва ҳисоб-китобдаги хатоликни тузатиш ҳақидаги ажрим ишни кўрган суд томонидан чиқарилади.
Қарорни тушунтиришда суд унинг мазмунини ўзгартиришга ва суд муҳокамаси предмети бўлмаган масалаларга тегишга ҳақли эмас.
Агар қарор ижро этилган ёки уни мажбурий ижрога қаратишга тақдим этиш учун қонунда назарда тутилган муддат ўтган ва бу муддат тикланмаган бўлса, қарорни тушунтиришга йўл қўйилмайди.
Ёзувдаги хатолик, ҳарфий хатолик ва ҳисоб-китобдаги хатоликни ишда иштирок этувчи шахсларнинг аризаси бўйича ҳам, суднинг ташаббуси билан ҳам тузатиш мумкин.
Ундирилиши кўрсатилган пул маблағи миқдори, сана, мулкни ундириш чораларига тузатиш киритишга фақат, агар бу ноаниқлик ҳисоблашдаги тасодифий хатолик ёки ҳарфий хатолик, ёзувдаги хатолик натижаси бўлган ҳолда йўл қўйилади.
15. Қарорда тарафлар ўртасида суд харажатларини тақсимлаш тўғрисидаги масала албатта ҳал этилган бўлиши керак.
Олдинги таҳрирга қаранг.
16. Ушбу Пленум қарорининг тушунтиришлари нафақат биринчи инстанция суди томонидан қарор қабул қилишда, балки ИПКнинг 34, 35 ва 36-бобларида назарда тутилган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда апелляция, кассация ёки назорат шикояти (протести)ни кўриш натижалари бўйича қарор қабул қилишда ҳам мажбурий ҳисобланади. Бунда фақат муайян суд инстанцияси учун белгиланган талаб айнан шу инстанцияда қўлланилади.
(16-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 19 майдаги 17-сонли қарори таҳририда)
Кейинги таҳрирга қаранг.
17. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 1996 йил 1 мартдаги «Суд қарорлари ҳақида»ги 54-сонли қарори кучини йўқотган деб ҳисоблансин.