Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди — М. Абдусаломовнинг раислигида, судьялар А. Ғафуров, Ф. Каюмов, С. Кошаева, Б. Мирбобоев, Г. Пиржанов ва Қ. Улжаевдан иборат таркибда, катта эксперт Ш. Мажидовнинг котиблигида, тарафлар — «Aloqainvest» ва «Alta vetta» масъулияти чекланган жамиятларининг вакиллари Ж. Артиков ва Ш. Ботиров, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ҳузуридаги Қонунчилик муаммолари ва парламент тадқиқотлари институти директори, Конституциявий суд ҳузуридаги илмий-маслаҳат кенгаши аъзоси Ф. Отахонов, Ўзбекистон Республикаси Олий судининг судьяси О. Холмирзаев, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Х. Сулаймонова номидаги Республика суд экспертизаси маркази директорининг ўринбосари У. Узаков, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Х. Сулаймонова номидаги Республика суд экспертизаси маркази Қашқадарё вилояти бўлими эксперти Т. Худойбердиев, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Мажбурий ижро бюроси бўлим бошлиғи Н. Бурхонов, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Мажбурий ижро бюросининг иқтисодий судлар ҳужжатларини ижро этиш бўлими катта инспектори У.Хамидов иштирокида, «Aloqainvest» ва «Alta vetta» масъулияти чекланган жамиятларининг Ўзбекистон Республикасининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Қонуни 18-моддасининг Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 44-моддасига мувофиқлигини текшириш ва Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Қонунининг 54-моддасининг тўққизинчи қисмига шарҳ бериш тўғрисидаги мурожаати бўйича юритилган ишни очиқ суд мажлисида кўриб чиқди.
«Aloqainvest» ва «Alta vetta» масъулияти чекланган жамиятлари 2021 йил 18 июндаги Конституциявий судга мурожаатида Ўзбекистон Республикасининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Қонунининг 18-моддаси уларнинг конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликларини бузаётган, Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқ эмас ҳамда судда кўрилиши тугалланган муайян ишда қўлланилган ва судда ҳимоя қилишнинг барча бошқа воситаларидан фойдаланиб бўлинган деб ҳисоблаб, ушбу модданинг Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 44-моддасига мувофиқлигини аниқлашни сўраган.
Аммо, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Мажбурий ижро бюросининг иқтисодий судлар ҳужжатларини ижро этиш бўлими катта инспектори У. Ҳамидов ижро иши юритишда илгари баҳоланган ускунани қайта баҳолаш мақсадида мутахассис тайинлашга ҳақли эмас эди. Чунки, Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Қонунининг 54-моддасида давлат ижрочиси томонидан мол-мулкни ёки мулкий ҳуқуқни баҳолаш тўғрисидаги ҳисобот олинган (чиқарилган) пайтдан эътиборан уч иш кунидан кечиктирмай ижро иши юритишдаги тарафларга баҳолаш натижалари ҳақида билдиришнома юборилиши белгилаб қўйилган. Баҳолаш тўғрисидаги ҳисоботда кўрсатилган баҳолаш объектининг қиймати хусусида ижро иши юритишдаги тарафлар ўтказилган баҳолаш тўғрисида ўзлари хабардор қилинган кундан эътиборан ўн кундан кечиктирмай судда низолашиши мумкин.
Аммо, суд эксперти суд экспертизасини ўтказиш учун асос — яъни суд экспертизасини тайинлаш тўғрисида тегишли қарор ёки ажрим бўлмаган тақдирда суд экспертизасини ўтказишга ҳақли эмас эди. Чунки, Ўзбекистон Республикасининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Қонунининг 17-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ терговга қадар текширувни амалга оширувчи орган мансабдор шахсининг, суриштирувчининг, терговчининг, прокурорнинг ёки судьянинг қарори, суднинг ажрими суд экспертизасини ўтказиш учун асос бўлади. Суд экспертизаси тегишли қарор ёки ажрим чиқарилган кундан эътиборан тайинланган ҳисобланади.
Шуларга кўра биринчи инстанция ва аппеляция инстанцияси судлари Х. Сулаймонова номидаги Республика суд экспертизаси маркази ва баҳолаш фаолиятини амалга оширадиган баҳоловчи ташкилот фаолияти бир-биридан мустақил эканлиги ва уларнинг фаолияти алоҳида қонун ҳужжатлари билан тартибга солиниши, Ўзбекистон Республикасининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Қонунининг 18-моддасига мувофиқ давлат суд эксперти хулосаси асослантирилмаганда ёки унинг тўғрилигига шубҳа туғилганда ёхуд унга асос қилиб олинган далиллар ишончли эмас деб топилганда ёки суд экспертизасини ўтказишнинг процессуал қоидалари жиддий бузилганда қайта суд экспертизаси тайинланиши белгиланганлиги боис, даъвогарларнинг важларини асосиз деб топиб, даъвогарларнинг ушбу даъво талабини қаноатлантиришни рад этган.
Ўзбекистон Республикаси Олий судининг иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати 2021 йил 20 январдаги қарори билан Ўзбекистон Республикасининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Қонунининг 18-моддасини қўллаб, ушбу ҳолатда давлат суд экспертининг хулосасини ишончли эмас деб топиш тўғрисидаги даъвони иқтисодий судга тааллуқли эмас деб ҳисоблаб, биринчи ва аппеляция инстанцияси қарорларининг тегишли қисмларини бекор қилиб, ушбу даъво талаби бўйича иш юритишни тугатган.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексининг 82-моддаси, Ўзбекистон Республикасининг жиноят-процессуал кодексининг 176-моддаси, Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексининг 96-моддаси, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг 81-моддасида ҳам қўшимча ва такрорий экспертизалар ўтказилиши назарда тутилган.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 44-моддасига мувофиқ «Ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмаларининг ғайриқонуний хатти-ҳаракатлари устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади».
Ўзбекистон Республикасининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Қонунининг 18-моддаси иккинчи қисмида экспертиза хулосасини судда низолашиш мумкинлигининг назарда тутилиши бу модданинг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқ деб ҳисоблаш учун асос бўлади.
3. Такрорий (қайта) экспертиза хулосаси юзасидан суд тартибида низолашиш мумкинлиги «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Қонуннинг 18-моддасида ва Ўзбекистон Республикасининг процессуал кодексларида назарда тутилмаганлиги ушбу қоиданинг Конституцияга мувофиқ эмаслигини англатмайди.
Ўзбекистон Республикасининг «Баҳолаш фаолияти тўғрисида»ги Қонунининг 17-моддасига мувофиқ баҳолаш объектининг баҳолашдан ўтказиш натижалари баҳолаш тўғрисидаги ҳисобот билан расмийлаштирилади. Ушбу қонуннинг 181-моддасига мувофиқ зарур бўлган ҳолда, баҳолаш тўғрисидаги ҳисоботнинг ишончлилигини текшириш учун мазкур ҳисобот қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда бошқа баҳоловчи ташкилот томонидан шартнома асосида экспертизадан ўтказилиши мумкин.
Мурожаат қилувчиларнинг Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Қонунининг 54-моддасининг тўққизинчи қисмига шарҳ бериш тўғрисидаги сўрови юзасидан уларга фуқаролар ва юридик шахслар Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари нормаларига шарҳ беришни сўраб Конституциявий судга бевосита мурожаат қилиш ҳуқуқига эга эмаслигини тушунтириш лозим бўлади.
Чунки, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари нормаларига шарҳ беришни сўраб Конституциявий судга мурожаат қилиш ҳуқуқига фақат «Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди тўғрисида»ги Конституциявий қонуннинг 27-моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган давлат органлари ва мансабдор шахслар эга.
Юқорида баён қилинганлардан келиб чиқиб, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 109-моддаси биринчи қисмининг 1-бандига, «Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди тўғрисида»ги Конституциявий қонун 4-моддаси биринчи қисмининг 1-банди, 69, 72, 82 ва 86-моддаларига амал қилган ҳолда, Конституциявий суд қарор қилади:
5. Мурожаат қилувчиларга улар Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари нормаларига шарҳ беришни сўраб Конституциявий судга «Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди тўғрисида»ги Конституциявий қонуннинг 27-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган давлат органлари ва мансабдор шахслар орқали мурожаат қилишлари мумкинлиги тушунтирилсин.