LexUZ шарҳи
Мазкур қарор Ўзбекистон Республикаси Марказий банки бошқарувининг 2022 йил 23 августдаги 19/13-сонли ««Тижорат банклари томонидан банк кафолатларини бериш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида»ги қарор, шунингдек унга ўзгартириш ва қўшимчаларни ўз кучини йўқотган деб топиш ҳақида»ги қарорига (рўйхат рақами 2364-6, 14.09.2022 й.) асосан ўз кучини йўқотган.
Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1996 йил, 2-сонга илова), Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисида» (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995 й., 12-сон, 247-модда), «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1996 й., 5-6-сон, 54-модда) қонунлари ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 26 ноябрдаги ПҚ-1438-сон «2011 — 2015 йилларда республика молия-банк тизимини янада ислоҳ қилиш ва барқарорлигини ошириш ҳамда юқори халқаро рейтинг кўрсаткичларига эришишнинг устувор йўналишлари тўғрисида»ги қарорига (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2010 й., 48-сон, 442-модда) мувофиқ Марказий банк Бошқаруви қарор қилади:
1. Тижорат банклари томонидан банк кафолатларини бериш тартиби тўғрисидаги низом иловага мувофиқ тасдиқлансин.
2. Мазкур қарор Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатидан ўтказилган кундан бошлаб ўн кун ўтгандан кейин кучга киради.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Мазкур Низом Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига, Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисида»ги ва «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги қонунларига мувофиқ тижорат банклари томонидан банк кафолатларини бериш тартибини белгилайди.
(муқаддима Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2018 йил 17 мартдаги 9/3-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-3, 03.04.2018 й.) таҳририда — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.04.2018 й., 10/18/2364-3/0987-сон)
банк кафолати — банк (кафил) бошқа шахс (принципал)нинг буюртмасига кўра кафил ўз зиммасига олаётган мажбурият шартларига мувофиқ принципалнинг кредитори (бенефициар) пул суммасини тўлаш ҳақида ёзма талабнома тақдим этса, пулни унга тўлаш ҳақида принципалга берадиган ёзма мажбурият (кейинги ўринларда кафолат деб юритилади);
кафил — ўз мижози (принципал)нинг ёзма аризасига кўра, принципал бенефициар олдидаги мажбуриятларини бажармаган ёки лозим даражада бажармаган тақдирда кафолатга мувофиқ ушбу мажбуриятларнинг бажарилишини ўз зиммасига олувчи банк;
принципал — банкка ўзининг учинчи шахс (бенефициар) олдидаги мажбуриятлари бажарилишининг таъминоти сифатида кафолат бериш тўғрисида ариза билан мурожаат қилган шахс;
2. Кафолат принципалнинг бенефициар олдидаги ўз мажбуриятини (асосий мажбуриятини) лозим даражада бажарилишини таъминлайди.
3. Ўзбекистон Республикасининг банкларга оид қонун ҳужжатларига, шу жумладан, Марказий банк томонидан ўрнатилган иқтисодий меъёрларга риоя этмаётган ҳамда кредит портфелида 6 фоиз ва ундан юқори миқдордаги тўлов муддати ўтган ёки муаммоли активлари мавжуд бўлган тижорат банклари томонидан кафолат бериш тақиқланади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
Олдинги таҳрирга қаранг.
(4-банд Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2018 йил 17 мартдаги 9/3-сонли қарорига (рўйхат рақами 2364-3, 03.04.2018 й.) асосан ўз кучини йўқотган — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.04.2018 й., 10/18/2364-3/0987-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(41-банд Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2018 йил 17 мартдаги 9/3-сонли қарорига (рўйхат рақами 2364-3, 03.04.2018 й.) асосан ўз кучини йўқотган — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.04.2018 й., 10/18/2364-3/0987-сон)
Кейинги таҳрирга қаранг.
6. Кафолат берилгандан кейин принципал томонидан мазкур Низомнинг 5-банди иккинчи, учинчи ва бешинчи хатбошиларида белгиланган талаблар бузилган тақдирда кафолат чақириб олиниши мумкин.
7. Кафолат бериш масаласи Бош банкнинг кредит қўмитаси томонидан кўриб чиқилади ҳамда мазкур кафолат банк бошқаруви раисининг имзоси билан расмийлаштирилади. Бош банк томонидан банк филиалларига кафолат бериш ҳуқуқининг тақдим этилиши тақиқланади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
Кейинги таҳрирга қаранг.
Олдинги таҳрирга қаранг.
тегишли давлат солиқ инспекциясига тақдим этилган сўнгги ҳисобот даври учун бухгалтерия баланси (1-шакл), молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот (2-шакл), шунингдек 90 кундан ортиқ муддатдаги қарзларга доир солиштириш далолатномалари;
(8-банднинг тўртинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
9. Принципал тақдим этилган кафолат бўйича мажбуриятни ўз вақтида бажаришнинг таъминоти сифатида банкка қуйидаги таъминот турларидан бирини тақдим этиши лозим:
Олдинги таҳрирга қаранг.
(9-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2014 йил 19 майдаги 13/1-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-1, 03.06.2014 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2014 й., 23-сон, 276-модда)
принципалнинг кафолат бўйича мажбуриятни бажармаслик хатарининг суғурта қилинганлиги тўғрисидаги суғурта полиси.
10. Принципалнинг буюртмасига асосан банк томонидан кафолат бериш ёки кафолат беришни рад этиш тўғрисида қарор қабул қилиш муддати буюртма барча зарур ҳужжатлар илова қилинган ҳолда банкка келиб тушган кундан бошлаб йигирма банк кунидан ошмаслиги лозим.
Қабул қилинган қарор натижалари тўғрисидаги хабарнома уч банк кунидан кечиктирмай принципалга юборилади. Кафолат беришни рад этиш тўғрисида қарор қабул қилинган тақдирда хабарномада рад этиш сабаблари аниқ кўрсатилиши лозим.
11. Кафолат бериш тўғрисида қарор қабул қилингач, кафил ва принципал ўртасида қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда кафиллик шартномаси (кейинги ўринларда шартнома деб юритилади) тузилади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
13. Кафолат бўйича бенефициарга тегишли бўлган кафилга талаб қўйиш ҳуқуқи, агар кафолатда бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, бошқа шахсга ўтказилиши мумкин эмас.
14. Шартнома Бош банк кредит қўмитасининг баённомасига асосан расмийлаштирилади ва у имзоланган кундан бошлаб кучга киради.
Кейинги таҳрирга қаранг.
15. Тижорат банклари томонидан берилган кафолатлар бўйича мазкур Низомда белгиланган тартибда эҳтимолий йўқотишларга қарши захира шакллантирилиши лозим.
16. Захира миқдори принципалнинг молиявий аҳволи, кредит тарихи ва принципал фаолият кўрсатаётган иқтисодиёт тармоғи ҳолатини ҳисобга олган ҳолда унинг кредитга лаёқатлилигидан келиб чиқиб белгиланади.
Олдинги таҳрирга қаранг.
17. Принципалнинг кредит лаёқатлилиги «стандарт», «субстандарт», «қониқарсиз», «шубҳали» ва «умидсиз» тоифаларда таснифланади.
(17-банд Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
18. Қуйидаги ҳолатлар мавжуд бўлганда, принципалнинг кредит лаёқатлилиги «стандарт» деб эътироф этилади:
(18-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
барча молиявий мажбуриятларини ўз муддатида бажаришига шубҳа туғдирмайдиган, шу жумладан кафолат бўйича қарзини қондириш учун етарли пул маблағлари оқимига эга;
(18-банднинг тўртинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
тақдим этилаётган таъминотга доир барча ҳужжатлар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда расмийлаштирилган;
Олдинги таҳрирга қаранг.
Кредитга лаёқатлилиги «стандарт» деб эътироф этилган принципалга берилган кафолат суммасининг бир фоизи миқдорида эҳтимолий йўқотишларга қарши захира шакллантирилиши лозим.
(18-банднинг тўққизинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
19. Қуйидаги ҳолатлардан бири мавжуд бўлганда, принципалнинг кредит лаёқатлилиги «субстандарт» деб эътироф этилади:
(19-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
умумий молиявий аҳволи барқарор ҳисобланган, лекин фаолиятида айрим иқтисодий салбий ҳолатлар мавжуд бўлган, уларнинг бартараф этилмаслиги принципалнинг мажбуриятларини ўз вақтида бажармаслик ҳолатини вужудга келтириш хавфининг мавжудлиги;
фаолияти давомида кредит ёки бошқа қарзлар бўйича тўловлар муддатининг бир маротаба узайтирилганлиги.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Кредитга лаёқатлилиги «субстандарт» деб эътироф этилган принципалга берилган кафолат суммасининг 10 фоизи миқдорида эҳтимолий йўқотишларга қарши захира шакллантирилиши лозим.
(19-банднинг бешинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
20. Қуйидаги ҳолатлардан бири мавжуд бўлганда, принципалнинг кредит лаёқатлилиги «қониқарсиз» деб эътироф этилади:
(20-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
охирги ҳисобот ойидаги мавжуд барча муддати келган мажбуриятларни, шунингдек кафолат суммасини ушбу ой давомида келиб тушган пул маблағлари ҳисобидан қоплаш имкониятига эга эмаслиги;
Олдинги таҳрирга қаранг.
Кредитга лаёқатлилиги «қониқарсиз» деб эътироф этилган принципалга берилган кафолат суммасининг 25 фоизи миқдорида эҳтимолий йўқотишларга қарши захира шакллантирилиши лозим.
(20-банднинг бешинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
21. Қуйидаги ҳолатлардан бири мавжуд бўлганда, принципалнинг кредит лаёқатлилиги «шубҳали» деб эътироф этилади:
(21-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
охирги беш йилда салбий кредит тарихига эга эканлиги, яъни тўловларни ўз вақтида амалга оширмаганлиги.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Кредитга лаёқатлилиги «шубҳали» деб эътироф этилган принципалга берилган кафолат суммасининг 50 фоизи миқдорида эҳтимолий йўқотишларга қарши захира шакллантирилиши лозим.
(21-банднинг тўртинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
22. Қуйидаги ҳолатлардан бири мавжуд бўлганда, принципалнинг кредит лаёқатлилиги «умидсиз» деб эътироф этилади:
(22-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
Кредитга лаёқатлилиги «умидсиз» деб эътироф этилган принципалга берилган кафолат суммасининг 100 фоизи миқдорида эҳтимолий йўқотишларга қарши захира шакллантирилиши лозим.
(22-банднинг еттинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2016 йил 26 мартдаги 8/14-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-2, 13.04.2016 й.) таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2016 й., 15-сон, 157-модда)
23. Тижорат банклари томонидан принципалнинг кредитга лаёқатлилигини таснифлаш кафолат берилган пайтдан бошлаб, ҳар ойда камида бир марта амалга оширилади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
Олдинги таҳрирга қаранг.
24. Берилган кафолатлар ҳисоби Ўзбекистон Республикаси тижорат банкларида бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлар режасига (рўйхат рақами 773-17, 2004 йил 13 август) мувофиқ, «90993 — Кафолат ва кафилликлар» ҳисобварағида юритилади. Ушбу ҳисобварақ ҳар бир мижознинг уникал коди билан очилади.
(24-банд Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2018 йил 17 мартдаги 9/3-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-3, 03.04.2018 й.) таҳририда — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.04.2018 й., 10/18/2364-3/0987-сон)
25. Кафолат таъминоти сифатида кафил томонидан қабул қилинган таъминот ҳисоби «94500 — Гаров сифатида таъминланган қимматли қоғозлар, мулклар ва мулкий ҳуқуқлар (талаблар)» ҳисобварағида юритилади.
Кафолат суммаси «90993 — Кафолат ва кафилликлар» ҳисобварағига кирим қилинади ва кафолат суммаси тўлиқ қоплаб берилгунга қадар сақланади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
26. Мазкур Низомнинг 34-бандида назарда тутилган ҳолатлардан бири юз берган тақдирда, кафолат суммаси банк фармойишига асосан «90993 – Кафолат ва кафилликлар» ҳисобварағидан чиқарилади.
27. Эҳтимолий йўқотишларга қарши захира шакллантириш қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси орқали амалга оширилади:
29. Банк томонидан шакллантирилган захира ҳисобидан тўлаб берилган кафолат суммаси «19999 – Бошқа активлар – кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси (контр-актив)» ҳисобварағига қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси орқали ўтказиб берилади:
30. Банк томонидан бенифициарга тўлаб берилган кафолат суммасини принципал томонидан қисман ёки тўлиқ қоплаб бериш қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси орқали амалга оширилади:
31. Айни вақтда, шакллантирилган захира суммаси принципал томонидан тўлаб берилган кафолат суммаси ҳисобига қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси орқали камайиб боради:
32. Агар банк томонидан бенифициар фойдасига тўлаб берилган кафолат суммаси принципал томонидан қисман ёки тўлиқ қоплаб берилмаса «19997 – Бошқа активлар» ҳисобварағининг қолдиқ суммаси қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси орқали балансдан чиқарилади:
Олдинги таҳрирга қаранг.
33. Кафиллик хизматларини кўрсатганлик учун ҳақ тўлаш принципал томонидан олдиндан банкнинг «22896 – Муддати узайтирилган бошқа даромадлар» ҳисобварағига ўтказиб бериш орқали амалга оширилади. Ушбу ҳисобварақдан кафиллик хизматларини кўрсатганлик учун ҳақ суммасини даромадга ўтказиш Тижорат банкларида кредитларнинг бухгалтерия ҳисоби тартиби тўғрисида низомда (рўйхат рақами 1435, 2004 йил 17 декабрь) белгиланган тартибда банк даромадига ўтказиб борилади.
(33-банд Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2018 йил 17 мартдаги 9/3-сонли қарори (рўйхат рақами 2364-3, 03.04.2018 й.) таҳририда — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.04.2018 й., 10/18/2364-3/0987-сон)
34. Кафолат бўйича кафилнинг бенефициар олдидаги мажбуриятлари Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 309-моддасида назарда тутилган тартибда бекор бўлади.
35. Кафилнинг принципалдан кафолат бўйича бенефициарга тўланган суммаларни регресс тартибида тўлашни талаб қилиш ҳуқуқи кафил билан принципал ўртасида тузилган шартномада белгилаб қўйилади.
Агар кафил билан принципал ўртасида тузилган шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафил бенефициарга кафолат шартларига номувофиқ тарзда ёки кафилнинг бенефициар олдидаги мажбуриятни бузганлиги учун тўланган суммаларни қоплашни принципалдан талаб қилишга ҳақли эмас.
36. Мазкур Низомнинг бузилишида айбдор бўлган шахслар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жавоб берадилар.
Кейинги таҳрирга қаранг.