Oliy xo‘jalik sudining 2015-yillik ish rejasiga asosan 2013 — 2014-yillar mobaynida lizing shartnomasidan kelib chiqqan nizolarni ko‘rish bilan bog‘liq xo‘jalik sudlari tomonidan taqdim etilgan (520 ta) xo‘jalik ishlari va ular yuzasidan o‘tkazilgan umumlashtirishlar o‘rganib chiqildi.
Mazkur toifadagi ishlar xo‘jalik sudlari tomonidan O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi (bundan buyon matnda FK deb yuritiladi), Xo‘jalik protsessual kodeksi (bundan buyon matnda XPK deb yuritiladi) hamda “Lizing to‘g‘risida”gi Qonun (bundan buyon matnda Qonun deb yuritiladi) va boshqa qonun hujjatlari asosida hal etilmoqda.
1. Lizing oluvchi lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzgan taqdirda lizing beruvchi barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari to‘lashni yohud yetkazilgan zararni undirib va (yoki) lizing obyektini qaytib olgan tarzda shartnomani bekor qilishni talab etishga haqli.
O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi “UzMashLizing” ShK manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Teshaboy ishonchi” FXdan 11 900 978 so‘m asosiy qarz, 8 335 088 so‘m foiz va 5 494 007 so‘m penya undirishni, undiruvni garovga qo‘yilgan mulkka qaratishni hamda lizing shartnomasini bekor qilib, lizing obyektini qaytarishni so‘ragan.
Ish hujjatlaridan aniqlanishicha, “UzMashLizing” ShK (lizing beruvchi) va “Teshaboy ishonchi” FX (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra lizing beruvchi “Dominator-130” rusumli bir dona g‘alla o‘rish kombaynini lizing shartlarida haq evaziga egalik qilish hamda foydalanish uchun kelgusida sotib olish huquqi bilan lizing oluvchiga berishi, lizing oluvchi esa qishloq xo‘jaligi texnikasini qabul qilib olishi, shartnomada belgilangan muddatlarda va miqdorda lizing to‘lovlarini to‘lab borish majburiyatini olgan.
Shuningdek, lizing beruvchi, lizing oluvchi va “Navoiy Traktor” MChJ o‘rtasida garov shartnomasi tuzilgan. Unga asosan lizing shartnomasida ko‘rsatilgan majburiyatlarni ta’minlash maqsadida MChJ tomonidan “VT-150” rusumli, 2007-yilda ishlab chiqarilgan zanjirli traktor garovga qo‘yilgan.
Lizing shartnomasining ilovasida ko‘rsatilgan grafik asosida lizing to‘lovlari har 6 (olti) oyda to‘lanishi belgilangan.
Ushbu shartnomaga binoan lizing beruvchi tomonidan 2010-yil 11-iyunda lizing obyekti tegishli tartibda lizing oluvchiga topshirilgan.
Biroq, lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasida belgilangan tartibda to‘lovlar o‘z vaqtida amalga oshirilmagan va natijada lizing beruvchi oldidagi jami qarzdorligi 25 730 073 so‘mni tashkil etgan. Shu sababli lizing beruvchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Birinchi instansiya sudi da’voni to‘liq qanoatlantirish haqida noto‘g‘ri xulosaga kelgan. Chunki, Qonunning 11-moddasiga ko‘ra, lizing oluvchi lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzgan taqdirda barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari to‘lashni yoxud yetkazilgan zararni undirib va (yoki) lizing obyektini qaytib olgan tarzda shartnomani bekor qilishni talab etishga haqli ekanligi belgilangan.
Ushbu moddaning mazmunidan kelib chiqib, lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasi jiddiy tarzda buzilgan taqdirda, lizing beruvchi bir vaqtning o‘zida ham barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari to‘lashni, ham yetkazilgan zararni qoplashni, ham shartnomani bekor qilib, lizing obyektini qaytarishni talab etish huquqiga ega emas. Lizing beruvchi yoki barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari to‘lashni talab qilishi yoki yetkazilgan zararni undirib, lizing obyektini qaytib olgan tarzda shartnomani bekor qilishni talab qilishga haqli.
Bunday holatda sud da’vo talabining asosiy qarz, foiz va penya undirish qismini yoki lizing shartnomasini bekor qilish va lizing obyektini qaytarish qismini qanoatlantirishi lozim edi.
2. Lizing shartnomasi bekor bo‘lgandagina, lizing obyektini lizing oluvchidan lizing beruvchiga qaytarib olib berishga yo‘l qo‘yiladi.
O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi Andijon viloyat hududiy boshqarmasi “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Sulaymonbek” FXdan 6 668 843 so‘m asosiy qarz, 3 334 421 so‘m penya va yetkazib berilgan bir dona “TTZ-80.10” rusumli chopiq traktorini lizing kompaniyasiga qaytarishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilib, lizing kompaniyasi foydasiga FX hisobidan 4 610 483 so‘m asosiy qarz va 1 667 120 so‘m penya undirilgan. Da’vo talabining “TTZ-80.10” rusumli chopiq traktorini lizing kompaniyasiga qaytarish haqidagi talabi rad etilgan.
Ish hujjatlaridan aniqlanishicha, “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Andijon viloyat filiali (lizing beruvchi) va “Qunduzxon opa” FX (lizing oluvchi) o‘rtasida 2006-yil 24-oktabrda lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra lizing beruvchi “TTZ-80.10” rusumli bir dona chopiq traktorni lizing shartlarida haq evaziga egalik qilish hamda foydalanish uchun kelgusida sotib olish huquqi bilan lizing oluvchiga berish, lizing oluvchi esa qishloq xo‘jaligi texnikasini qabul qilib olish, shartnoma belgilangan muddatlarda va miqdorda lizing to‘lovlarini to‘lab borish majburiyatini olgan.
Keyinchalik, 2009-yil 13-yanvarda lizing beruvchi, lizing oluvchi va “Sulaymonbek” FX o‘rtasida huquq va majburiyatdan boshqa shaxs foydasiga voz kechish haqida shartnoma tuzilib, 2006-yil 24-oktabrdagi lizing shartnomasi bo‘yicha lizing oluvchining barcha huquq va majburiyatlari “Sulaymonbek” FXga o‘tgan. Mazkur shartnomaga ko‘ra, “TTZ-80.10” rusumli bir dona chopiq traktori texnikasini qabul qilish-topshirish dalolatnomasi asosida “Sulaymonbek” FX qabul qilgan. FX ushbu texnikani qabul qilib olish bilan bir vaqtda shartnomada belgilangan miqdorda va muddatlarda to‘lovni amalga oshirishni o‘z zimmasiga olgan.
Biroq, FX tomonidan lizing shartnomasida belgilangan muddatda to‘lovlar o‘z vaqtida amalga oshirilmaganligi sababli, uning lizing kompaniyasi oldidagi jami qarzdorligi 10 002 724 so‘mni tashkil etgan. Shu sababli da’vogar xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Ishni ko‘rish jarayonida lizing beruvchi vakillari sudga ma’lumotnoma taqdim etib, unda FX tomonidan to‘lov qisman, ya’ni 2 058 000 so‘mga amalga oshirilganligini ma’lum qilgan.
Birinchi instansiya sudi da’voni qisman qanoatlantirish haqida, ya’ni da’voning asosiy qarz va penya undirish haqidagi qismini qisman qanoatlantirib, da’vo talabining yetkazib berilgan bir dona “TTZ-80.10” rusumli chopiq traktorni lizing beruvchiga qaytarish qismini rad etish haqida asosli xulosaga kelgan. Chunki, Qonun 11-moddasi birinchi qismi beshinchi xatboshisining mazmunidan kelib chiqadiki, lizing beruvchi lizing obyektini qaytib olgan tarzda shartnomani bekor qilishni talab etish huquqiga ega, ya’ni lizing beruvchi lizing shartnomasini bekor qilishni so‘ramagan holda, lizing obyektini talab qila olmaydi.
Da’vo arizasida lizing shartnomasini bekor qilish talabi qo‘yilmaganligi bois, sud lizing obyektini qaytarish to‘g‘risidagi talabini qanoatlantirishni rad etib to‘g‘ri xulosaga kelgan.
3. Lizing obyekti lizing oluvchiga o‘tgan daqiqadan e’tiboran u bilan bog‘liq yuzaga keladigan har qanday xavflar, shu jumladan, uning tasodifan yo‘qolishi (nobud bo‘lishi) yoki tasodifan buzilishi, shuningdek o‘g‘irlanishi, barvaqt eskirishi, shikastlanishi xavflari lizing shartnomasida nazarda tutilgan tartibda lizing oluvchiga o‘tadi va ushbu xavflar uchun lizing shartnomasi amal qiladigan muddat davomida lizing oluvchi javobgar bo‘ladi.
“Farhod-N” XK “Texno lizing” MChJga nisbatan xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, lizing shartnomasini bekor qilishni va shartnomaga asosan to‘lab berilgan lizing to‘lovlarini qaytarishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Texno lizing” MChJ (lizing beruvchi) va “Farhod-N” XK (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Ushbu shartnomada lizing beruvchi MChJ 1 dona “Neksiya” rusumli avtomashinani lizingga berishi, lizing oluvchi esa lizingga olingan avtomashina uchun lizing to‘lovlarini amalga oshirishi belgilangan. Shartnoma shartlari lizing beruvchi tomonidan to‘liq bajarilib, avtomashina lizing oluvchiga topshirish-qabul qilish dalolatnomasi asosida topshirilgan.
Biroq, baxtsiz hodisa ro‘y berishi natijasida avtomashinadan foydalanish imkoniyati yo‘qotilgan. Baxtsiz xodisaga sabab bo‘luvchi holatning yuzaga kelishida lizing oluvchining aybi bo‘lmaganligi va avtomashinadan foydalanish imkoniyati umuman qolmaganligi uchun lizing oluvchi sudga da’vo bilan murojaat qilgan.
Qonun 19-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga ko‘ra, lizing obyekti bilan bog‘liq barcha xavflar, shu jumladan, uning tasodifan yo‘qolishi (nobud bo‘lishi) yoki tasodifan buzilishi, shuningdek o‘g‘irlanishi, barvaqt eskirishi, shikastlanishi xavflari lizing shartnomasida nazarda tutilgan tartibda lizing oluvchiga o‘tadi. Xavflar lizing oluvchiga o‘tgan daqiqadan e’tiboran lizing oluvchi lizing obyekti har qanday tarzda yo‘qotilishi yoki shikastlanishi uchun lizing shartnomasi amal qiladigan muddat davomida javobgar bo‘ladi.
Agar xavflar lizing beruvchidan lizing oluvchiga o‘tadigan vaqt lizing shartnomasida belgilangan bo‘lmasa, xavflar lizing oluvchiga u lizing obyektini olgan daqiqadan e’tiboran o‘tadi.
Shu bois, apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori qonun hujjatlariga muvofiq holda qabul qilinganligi sababli uni o‘zgarishsiz qoldirish haqida asosli xulosaga kelgan.
4. Sotuvchi lizing oluvchi tomonidan tanlangan bo‘lib, lizing obyekti sotuvchining aybi bilan lizing oluvchiga lizing shartnomasida belgilangan muddatlarda yetkazib berilmagan hollarda, lizing beruvchi lizing oluvchi oldida javobgar bo‘lmaydi.
“Dilmurod” FX javobgar “Gurlan” MChJga nisbatan xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, lizing shartnomasini bekor qilishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Gurlan” MChJ (lizing beruvchi) va “Dilmurod” FX (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra, lizing beruvchi 1 dona “TTZ-8011” rusumli traktor va 1 dona “VP-1” rusumli purkagichni lizingga berishi, lizing oluvchi esa traktor va purkagich uchun to‘lovni amalga oshirishi belgilangan. Lizing beruvchi lizing oluvchi tanlagan sotuvchi bilan lizing obyektlarini sotib olish uchun oldi-sotdi shartnomasini tuzgan. Ammo, lizing obyektlari sotuvchining aybi bilan shartnomada belgilangan muddatlarda yetkazib berilmagan, natijada lizing oluvchi lizing beruvchiga nisbatan sudga murojaat qilgan.
Qonun 24-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga ko‘ra, lizing beruvchi mol-mulkni yetkazib bermaganlik, to‘liq yetkazib bermaganlik, yetkazib berish muddatini o‘tkazib yuborganlik va tegishli darajada sifatli bo‘lmagan mol-mulkni yetkazib berganlik uchun, agar bu uning aybli harakatlari (harakatsizligi) tufayli bo‘lsa, lizing oluvchining oldida javobgar bo‘ladi.
Lizing beruvchi lizing oluvchi oldida lizing obyekti yuzasidan javobgar bo‘lmaydi, lizing obyekti sotuvchisi va lizing obyektining o‘zi lizing beruvchi tomonidan tanlangan va lizing oluvchi shu tufayli zarar ko‘rganligi isbotlangan hollar bundan mustasno.
Mazkur holatda lizing obyektlarini o‘z vaqtida yetkazib berilmasligida lizing beruvchining aybi yo‘qligi va sotuvchini lizing oluvchining o‘zi tanlaganligi sababli, birinchi instansiya sudi asosli ravishda Qonunning 24-moddasiga asosan da’voni rad etgan.
Shu sababli, apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudining hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirgan.
5. FKning 382-moddasiga muvofiq lizing shartnomasi bir taraflama o‘zgartirilishi mumkin emas. Shu sababli, shartnomada belgilangan to‘lovlar qiymati bir tarafning xohishi bilan o‘zgartirilmaydi.
Da’vogar “Madina” XK javobgar “Azal lizing” MChJga nisbatan xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, lizing shartnomasida ko‘rsatilgan shartlarda lizing obyektini lizing oluvchiga mulk huquqini beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish majburiyatini yuklashni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Azal lizing” MChJ (lizing beruvchi) va “Madina” XK (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra, lizing beruvchi Karmana shahri, Mustaqillik ko‘chasida joylashgan qaxvaxona binosini lizingga berishi, lizing oluvchi esa lizingga olingan qaxvaxona binosi uchun avans pullarini to‘lab berib, qolgan to‘lovlarni to‘lov grafigiga asosan amalga oshirib borishi belgilangan.
Lizing oluvchi tomonidan avans pullari shartnomada belgilangan muddatlarda to‘lab berilgan. Ammo lizing oluvchi to‘lov jadvalida belgilangan to‘lovlarni to‘liq amalga oshirishdan bosh torgan. Chunki lizing oluvchi qaxvaxonani ishga tushirgach, uning old fasad qismini o‘zgartirgan. Natijada qaxvaxona fasad qismini o‘zgartirish uchun 8 000 000 so‘m sarf-xarajat qilgan va ushbu sarf-xarajatni chegirib, shu miqdordagi lizing to‘lovlarini to‘lashdan bosh tortgan.
Shartnomada ko‘rsatilgan lizing to‘lovlari to‘liq to‘lab berilmaganligi uchun lizing beruvchi lizing obyektini lizing oluvchiga mulk huquqini beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirmagan.
Birinchi instansiya sudi da’voni qanoatlantirishni rad etish haqida xulosaga kelishda FK 382-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga tayangan.
FK 382-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga asosan, agar ushbu Kodeksda, boshqa qonunlarda yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, shartnoma taraflarning kelishuviga muvofiq o‘zgartirilishi va bekor qilinishi mumkin.
Taraflardan birining talabi bilan shartnoma sud tomonidan faqat quyidagi hollarda o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin:
FKning ushbu normalaridan ko‘rinib turibdiki, shartnomani bir taraflama o‘zgartirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Mazkur holatda taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomasiga hech qanday o‘zgartirish yoki qo‘shimchalar kiritilmaganligi uchun lizing oluvchi shartnomada belgilangan to‘lovlarni to‘liq amalga oshirishga majbur.
Shu sababli apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudining hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirish to‘g‘risida asosli xulosaga kelgan.
6. Moliyaviy ijara obyektini sotib olish, yetkazib berish yoki belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holga keltirish bilan bog‘liq xarajatlar moliyaviy ijara obyektining qiymatiga qo‘shiladi, agar shartnomada boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa.
“DELTA LEASING” MChJ (lizing beruvchi) va “GREAT PRODUKT” MChJ (lizing oluvchi) o‘rtasida 2013-yil 11-martda lizing shartnomasi tuzilgan. Ushbu shartnomaga asosan lizing beruvchi tomonidan lizing oluvchi tanlagan - sotuvchi “Elyas Shateri Trading Co.” Eron kompaniyasidan texnologik uskuna sotib olingan va ushbu uskuna lizing oluvchiga lizing obyekti sifatida topshirilgan.
Shartnomaning 2.1-bandiga ko‘ra sotib olingan uskuna (lizing obyekti)ning qiymati 1 827 800 000 so‘mni tashkil qilgan.
Shuningdek, shartnomaning 7.2-bandiga binoan lizing obyektidan foydalanganligi uchun lizing oluvchi lizing beruvchiga 2 710 992 960 so‘m miqdordagi lizing to‘lovlarni to‘lov grafigida belgilangan muddatlarda to‘lab berish majburiyatini olgan.
Lizing oluvchi tomonidan majburiyatlar lozim darajada bajarilmaganligi sababli, 142 225 687 so‘m asosiy qarz, 118 499 647 so‘m foiz va 16 362 432 so‘m xarajatlar summasi to‘lanmagan.
Shu bois lizing beruvchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, lizing oluvchidan ushbu summalarni undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilgan va lizing oluvchidan 142 225 687 so‘m asosiy qarz, 118 499 647 so‘m foiz hamda 3 340 010 so‘m xarajatlar undirilgan.
Apellatsiya instansiyasi sudining qarori bilan hal qiluv qarori o‘zgartirilib, da’vo to‘liq qanoatlantirilgan.
Ish hujjatlaridan ko‘rinishicha, 16 362 432 so‘m xarajatlar summasi bojxona omborxonasida uskuna saqlanganligi, temir yo‘l va bojxona brokeri xizmati, uskunani sug‘urtalash uchun to‘langan pul mablag‘laridan kelib chiqqan.
Qonun 22-moddasining birinchi qismiga ko‘ra, lizing to‘lovlari lizing beruvchiga lizing obyekti qiymatining lizing oluvchi tomonidan qoplanishidan, shuningdek lizing beruvchining foizli daromadidan iborat bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2009-yil 24-aprelda 1946-son bilan ro‘yxatga olingan O‘zbekiston Respublikasi 6-son “Ijara hisobi” Buxgalteriya hisobi milliy standartining 14-bandiga asosan, ijara (lizing) to‘lovi bu-tuzilgan ijara (lizing) shartnomasi asosida ijarachi (lizingga oluvchi) tomonidan ijaraga (lizingga) beruvchiga to‘lab beriladigan summasi.
Ushbu 6-son Buxgalteriya hisobi milliy standartining 31-bandiga ko‘ra, ijaraga beruvchi (lizing beruvchi) tomonidan amalga oshirilgan moliyaviy ijara obyektini sotib olish, yetkazib berish yoki belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holga keltirish bilan bog‘liq xarajatlar moliyaviy ijara obyektining qiymatiga qo‘shiladi.
Mazkur holatda uskunani O‘zbekiston hududiga olib kelish, uni bojxona omborida saqlash, bojxona organlarida rasmiylashtirish va sug‘urtalash bilan bog‘liq xarajatlar lizing obyektining qiymatiga qo‘shilmagan.
Taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomasining 2.11.1-bandida lizing obyektining qiymatiga kiritilmagan va lizing beruvchi tomonidan moliyalashtirilgan xarajatlarni lizing beruvchi lizing obyektining qiymatiga qo‘shish va lizing to‘lovlar grafigiga o‘zgartirish kiritish yoki ushbu xarajatlarni qoplab berishni talab qilish huquqiga egaligi belgilangan.
Birinchi instansiya sudi ish ko‘rish paytida ushbu holatlarni inobatga olmagan holda lizing beruvchi tomonidan moliyalashtirilgan xarajatlarni to‘liq undirmagan. Shu bois apellatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini o‘zgartirib, da’voni to‘liq qanoatlantirilgan.
7. Agar shartnomada lizing obyektini yetkazish bilan bog‘liq xarajatlar va transport harajatlari lizing to‘lovlari bo‘lib hisoblanishi nazarda tutilgan bo‘lsa, lizing oluvchi ushbu xarajatlarni lizing to‘lovlari ichida to‘lab beradi.
“Proflizing” MChJ javobgar “Marjona” MChJga nisbatan sudga murojaat qilib, lizing shartnomasi muddatidan oldin bekor qilinganligi uchun lizing obyektini yetkazib berish va transportirovka qilish bilan bog‘liq sarflangan 4 000 000 so‘m xarajatlarni undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Proflizing” MChJ (lizing beruvchi) va “Marjona” MChJ (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra, lizing beruvchi lizing oluvchiga “Lasyetti” rusumli avtomobilni lizingga berishi, “Marjona” MChJ esa lizingga olingan avtomobil uchun lizing to‘lovlarini amalga oshirishi belgilangan.
Birinchi instansiya sudi lizing obyektini yetkazib berish va transportirovka qilish bilan bog‘liq xarajatlar Qonun hujjatlarida lizing to‘lovlari tarkibiga kiritilmaganligiga asoslanib, da’voni qanoatlantirmasdan qoldirgan.
Apellatsiya instansiyasi sudi qarorni qabul qilishda lizing shartnomasining 4.1-bandiga hamda FK 354-moddasining birinchi, ikkinchi va uchinchi qismlariga asoslangan. Shartnomaning 4.1-bandida lizing obyektini yetkazib berish va transportirovka qilish bilan bog‘liq xarajatlar ham lizing to‘lovlari ichiga kirishi to‘g‘risida kelishuv belgilangan.
FK 354-moddasining birinchi, ikkinchi va uchinchi qismlariga ko‘ra, fuqarolar va yuridik shaxslar shartnoma tuzishda erkindirlar. Shartnoma tuzishga majbur qilishga yo‘l qo‘yilmaydi, shartnoma tuzish burchi ushbu Kodeksda, boshqa qonunda yoki olingan majburiyatda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. Taraflar qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan shartnomani ham tuzishlari mumkin.
Shu sababli apellatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini bekor qilib, da’vo talablarini qanoatlantirish haqida to‘g‘ri qaror qabul qilgan.
8. Lizing munosabatlarining lizing to‘g‘risidagi qonun hujjatlari bilan tartibga solinmagan qismlari FKning oldi-sotdi va ijara haqidagi umumiy qoidalari bilan tartibga solinadi. FK 422-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra sotib oluvchi haqini bo‘lib-bo‘lib to‘lash sharti bilan sotilgan va o‘ziga topshirilgan tovar uchun navbatdagi to‘lovni shartnomada belgilangan muddatda amalga oshirmasa, sotuvchi shartnomani bajarishdan bosh tortishga va sotilgan tovarni qaytarishni talab qilishga haqli, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, sotib oluvchidan olingan to‘lovlar summasi tovar bahosining uchdan ikki qismidan ortiq bo‘lgan hollar bundan mustasno.
“Lizing Bussines” ShK xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Orzu” XKdan 14 000 000 so‘m asosiy qarz, 9 000 000 so‘m foiz va 6 000 000 so‘m penya undirishni hamda lizing shartnomasini bekor qilish va lizing obyektini qaytarishni so‘ragan.
Ish hujjatlaridan aniqlanishicha, “Lizing Bussines”ShK (lizing beruvchi) va “Orzu” XK (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra lizing beruvchi “Dominator-130” rusumli bir dona g‘alla o‘rish kombaynini lizing shartlarida haq evaziga egalik qilish hamda foydalanish uchun berish, lizing oluvchi esa qishloq xo‘jaligi texnikasini qabul qilib olish, shartnoma belgilangan muddatlarda va miqdorda lizing to‘lovlarini to‘lab borish majburiyatini olgan.
Lizing shartnomasiga ko‘ra lizing to‘lovlari 110 000 000 so‘mni, shu jumladan 90 000 000 so‘m lizing obyektining qiymati, 20 000 000 so‘m esa foizlarni tashkil qilgan.
Lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasida belgilangan tartibda to‘lovlar amalga oshirilmagan. Ya’ni, lizing oluvchi tomonidan 87 000 000 so‘m to‘lab berilgan bo‘lib, qolgan 23 000 000 so‘mni to‘lanmagan. Shu sababli lizing beruvchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
FK 422-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra, sotib oluvchi haqini bo‘lib-bo‘lib to‘lash sharti bilan sotilgan va o‘ziga topshirilgan tovar uchun navbatdagi to‘lovni shartnomada belgilangan muddatda amalga oshirmasa, sotuvchi shartnomani bajarishdan bosh tortishga va sotilgan tovarni qaytarishni talab qilishga haqli, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, sotib oluvchidan olingan to‘lovlar summasi tovar bahosining uchdan ikki qismidan ortiq bo‘lgan hollar bundan mustasno ekanligi belgilangan.
Mazkur holatda lizing oluvchi lizing obyekti uchun to‘lanishi lozim bo‘lgan summaning uchdan ikki qismidan ortiq bo‘lgan qismini amalga oshirgan.
Bunday holatda da’vo talabining asosiy qarz, foiz va penya undirish qismi qanoatlantirilib, da’vo talabining lizing shartnomasini bekor qilish va lizing obyektini qaytarish qismi rad etilishi lozim edi.
9. Lizing obyekti yetkazib berilmagan, to‘liq yetkazib berilmagan, yetkazib berish muddati o‘tkazib yuborilgan yoki sifati talab darajasida bo‘lmagan lizing obyekti yetkazib berilgan taqdirda, lizing oluvchi lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilish va o‘zi ilgari avans sifatida to‘lagan to‘lovlarni qaytarib berishni talab qilish huquqiga ega.
“Nishon” XK “Lizing Bussines” ShKga nisbatan sudga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomasini bekor qilish va oldindan to‘langan avans summasini qaytarishni so‘ragan.
Apellatsiya instansiya sudining qarori bilan hal qiluv qarori bekor qilinib, da’voni qanoatlantirish haqida yangi qaror qabul qilingan.
Ish hujjatlaridan aniqlanishicha, “Lizing Bussines” ShK (lizing beruvchi) va “Nishon” XK (lizing oluvchi) o‘rtasida 2013-yil 25-noyabrda lizing shartnomasi tuzilgan. Mazkur shartnomaga ko‘ra lizing beruvchi “ORPD-12m” rusumli qishloq xo‘jalik texnikasini kelgusida sotib olish huquqi bilan haq evaziga egalik qilish hamda foydalanish uchun lizing oluvchiga berishi, lizing oluvchi esa qishloq xo‘jaligi texnikasini qabul qilib olishi, shartnoma belgilangan muddatlarda va miqdorda lizing to‘lovlarini to‘lash majburiyatini olgan. Lizing shartnomasiga asosan lizing beruvchi va sotuvchi o‘rtasida oldi-sotdi shartnomasi tuzilgan. Sotuvchi va lizing obyekti lizing beruvchi tomonidan tanlangan.
Shartnomaning 6.4-bandida shartnoma obyekti bo‘lgan texnika vositasi sotuvchi tomonidan bevosita lizing oluvchiga u turgan manzilga yetkazilishi va topshirilishi belgilangan.
Lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasida belgilangan avans (bo‘nak) pullari o‘z vaqtida amalga oshirilgan bo‘lsada, sotuvchi lizing shartnomasida belgilangan tartibda va muddatlarda lizing obyektini lizing oluvchiga topshirmagan.
Apellatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini bekor qilib, da’voni qanoatlantirish haqida yangi qaror qabul qilishda FK 592-moddasi va “Lizing to‘g‘risida”gi Qonun 12-moddasining birinchi qismiga tayangan. Chunki FK 592-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga asosan, agar lizing shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ushbu shartnoma obyekti bo‘lgan mol-mulk sotuvchi tomonidan bevosita lizing oluvchiga u turgan joyda topshiriladi.
Agar lizing shartnomasining narsasi bo‘lgan mol-mulk shu shartnomada ko‘rsatilgan muddatda, basharti shartnomada bunday muddat ko‘rsatilmagan bo‘lsa, oqilona muddatda lizing oluvchiga topshirilmagan bo‘lsa, lizing beruvchi javobgar bo‘ladigan holatlar tufayli muddat o‘tkazib yuborilgan taqdirda, lizing oluvchi shartnomani bekor qilishni va zararning qoplanishini talab qilishga haqli.
“Lizing to‘g‘risida”gi Qonun 12-moddasining birinchi qismiga binoan lizing oluvchi lizing obyekti yetkazib berilmagan, to‘liq yetkazib berilmagan, yetkazib berish muddati o‘tkazib yuborilgan yoki sifati talab darajasida bo‘lmagan lizing obyekti yetkazib berilgan taqdirda, agar shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo‘lmasa, lizing shartnomasining bekor qilinishini talab etish, lizing shartnomasi muddatidan oldin bekor qilingan taqdirda, o‘zi ilgari avans sifatida to‘lagan to‘lovlarni lizing obyektidan foydalanishdan olingan foydaning qiymatini chegirib tashlagan holda, qaytarib berishni talab qilish huquqiga ega.
Mazkur holatda, apellatsiya instansiyasi sudi sotuvchi lizing beruvchi tomonidan tanlanganligi va lizing obyekti o‘z vaqtida lizing oluvchiga topshirilmaganligida lizing beruvchini ham aybdor deb hisoblab, yuqoridagi qonun hujjatlariga tayangan holda da’voni qanoatlantirishni lozim topgan.
10. Lizing oluvchi tomonidan shartnomada belgilangan lizing to‘lovlari o‘z vaqtida amalga oshirilmaganligi sababli, lizing beruvchi shartnomani muddatidan oldin bekor qilishni so‘rab sudga murojaat qilganda, lizing oluvchi hal qiluv qarori qabul qilingunga qadar to‘lanmagan lizing to‘lovlarini to‘liq to‘lab bersa, sud shartnomani muddatidan oldin bekor qilmasdan, balki nizo bartaraf etilganligi uchun da’voni qanoatlantirishni rad etishi lozim.
Da’vogar “Barlos lizing” MChJ javobgar “Dunyo-M” xususiy korxonasiga nisbatan xo‘jalik sudiga murojaat qilib, lizing shartnomasini bekor qilishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Barlos lizing” MChJ (lizing beruvchi) va “Dunyo-M” XK (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra lizing beruvchi 2 dona “Damas” rusumli avtomobilni lizingga berishi, lizing oluvchi esa lizingga olingan avtomobillar uchun avans pullarini to‘lab berib, qolgan to‘lovlarni to‘lov grafigiga asosan amalga oshirib borishi belgilangan.
Lizing oluvchi tomonidan avans pullari shartnomada belgilangan muddatlarda to‘lab berilgan bo‘lsada, to‘lov jadvalida belgilangan to‘lovlar o‘z vaqtida amalga oshirilmagan. Natijada da’vogar javobgarga talabnoma bilan murojaat qilib, to‘lanmay kelinayotgan lizing to‘lovlarini amalga oshirishni so‘ragan.
Qonun 11-moddasi birinchi qismining beshinchi xatboshiga ko‘ra, lizing beruvchi lizing oluvchi lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzgan taqdirda barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari to‘lashni yoxud yetkazilgan zararni undirib va (yoki) lizing obyektini qaytib olgan tarzda shartnomani bekor qilishni talab etish huquqiga ega.
Da’vogarning da’vo arizasi sudda ko‘rib chiqilayotganda, javobgar barcha lizing to‘lovlarini da’vogarga to‘lab bergan.
Birinchi instansiya sudi javobgar da’vogarga to‘lab berilishi lozim bo‘lgan barcha lizing to‘lovlarini to‘lab berganligini inobatga olib, Qonun 11-moddasining birinchi qismini qo‘llashni maqsadga muvofiq emas deb hisoblab, asosli ravishda da’voni qanoatlantirishni rad etgan. Chunki da’vogarning talabi lizing to‘lovlari to‘lab berilmaganligidan kelib chiqqan. Javobgar esa, to‘lab berilishi lozim bo‘lgan lizing to‘lovlarini da’vogarga to‘lab berib, nizoli holatni bartaraf etgan.
Shu bois, apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudining hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirgan.
11. Lizing shartnomasining obyekti ko‘chmas mulk bo‘lganda, bunday shartnoma albatta davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi shart. Aks holda shartnoma o‘z-o‘zidan haqiqiy bo‘lmagan shartnoma hisoblanadi. O‘z-o‘zidan haqiqiy bo‘lmagan lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilish to‘g‘risidagi talab bilan murojaat qilinganda, bunday talabni qanoatlantirish rad etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Farg‘ona viloyat hududiy boshqarmasi “Qishloq qurilish bank” OATB manfaatida javobgar “Igama-Ayu” MChJga nisbatan sudga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, 2010-yil 19-noyabrdagi lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilishni va 547 824 248 so‘m lizing to‘lovlari bo‘yicha asosiy qarzni, 89 690 452 so‘m lizing foizlarini, jami 637 544 700 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Qishloq qurilish bank” OATB Marg‘ilon filiali (lizing beruvchi) va “Igama-Ayu” MChJ (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Shartnomaning 1.2-bandiga ko‘ra lizing beruvchi tomonidan Farg‘ona shahri, Qoshg‘ar ko‘chasi, 1-uyda joylashgan bino va inshootlar (to‘yxona zali, ovqatlanish xonalari, yordamchi va xo‘jalik binolari), shuningdek ushbu bino ichidagi jihozlarni lizing oluvchiga lizingga berilishi, lizing oluvchi tomonidan esa bino va inshoatlar hamda bino ichidagi jihozlar uchun shartnomada belgilangan lizing to‘lovlarini amalga oshirishi belgilangan.
Lizing oluvchi shartnoma shartlarini jiddiy tarzda buzgan holda, unda belgilangan majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarmagan. Shu sababli, O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Farg‘ona viloyat hududiy boshqarmasi lizing beruvchi manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilishni va lizing to‘lovlarini undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilib, lizing shartnomasi muddatidan oldin bekor qilingan. Da’vogar da’voning 637 544 700 so‘m lizing to‘lovlarini undirish qismidan voz kechganganligi sababli, sud da’vodan voz kechishni qabul qilib, da’vo talabining bu qismi bo‘yicha ish yuritishni tugatgan.
Sud lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilish to‘g‘risida noto‘g‘ri xulosaga kelgan. Sud lizing shartnomasi 5 yil muddatga tuzilgan bo‘lib, ishda u davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi dalillar mavjud emasligiga e’tibor bermagan.
Vaholanki, Qonun 7-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra, davlat organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilishi talab etiladigan lizing obyektlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda lizing beruvchining yoki lizing oluvchining nomiga rasmiylashtiriladi.
FK 84-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga asosan ko‘chmas mulkka egalik huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar, bu huquqlarning vujudga kelishi, boshqa shaxslarga o‘tishi, cheklanishi va bekor bo‘lishi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi kerak.
Ko‘chmas mol-mulkka bo‘lgan huquqlarni va u haqda tuziladigan bitimlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ huquq egasining iltimosiga ko‘ra amalga oshirilgan ro‘yxatdan o‘tkazishni, ro‘yxatdan o‘tkazilgan huquq yoki bitim to‘g‘risida hujjat berish yoxud ro‘yxatdan o‘tkazish uchun taqdim etilgan hujjatga ustxat yozish yo‘li bilan tasdiqlashi shart.
FK 111-moddasining birinchi qismiga ko‘ra, yer uchastkalari va boshqa ko‘chmas mol-mulk bilan bog‘liq bitimlar (boshqa shaxsga berish, ipoteka, uzoq muddatli ijara, merosni qabul qilib olish va boshqalar) davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi kerak.
FK 539-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga asosan mulk ijarasi shartnomasi bir yildan ortiq muddatga mo‘ljallangan bo‘lsa, taraflardan birontasi yuridik shaxs bo‘lgan hollarda esa, muddatidan qat’i nazar, yozma shaklda tuzilishi shart. Ko‘chmas mulk ijarasi shartnomasi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim.
FK 112-moddasining birinchi qismiga binoan bitimning notarial shakliga yoki uni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish talabiga rioya qilmaslik bitimning haqiqiy emasligini keltirib chiqaradi. Bunday bitim o‘z-o‘zidan haqiqiy bo‘lmaydi.
Lizing shartnomasi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilmaganligi va shartnoma o‘z-o‘zidan haqiqiy bo‘lmagan shartnoma hisoblanganligi sababli, sud da’vo talabining shartnomani muddatidan oldin bekor qilish qismini rad etishi lozim edi.
12. Lizing shartnomasi bajarilishining ta’minoti sifatida kafillik shartnomasi tuzilgan bo‘lib, lizing oluvchi shartnomada belgilangan o‘z majburiyatlarini lozim darajada bajarmaganda, lizing beruvchi vujudga kelgan qarzdorlikni va hisoblangan neustoykani solidar tartibda undirish to‘g‘risida talab bilan murojaat qilsa, sud qarzdorlik va neustoykani lizing oluvchi va kafildan solidar tartibda undiradi.
O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi Toshkent shahar boshqarmasi “O‘zmashlizing” ShK (lizing beruvchi) manfaatida xo‘jalik sudiga murojaat qilib, “Chust Agrotexservis MTP” MChJ (lizing oluvchi) va “Chust Avtotexxizmat-N” (kafil) MChJdan solidar tartibda 71 973 200 so‘m lizing to‘lovlari va 12 091 497 so‘m penya undirishni so‘ragan.
“Chust Avtotexxizmat-N” MChJ ish ko‘rilishi jarayonida qarshi da’vo arizasi bilan murojaat qilib, 2011-yil 8-apreldagi 11/030, 11/031-sonli, va 2012-yil 29-maydagi 12/083-sonli kafillik shartnomalarini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilib, “O‘zmashlizing” ShK foydasiga “Chust Agrotexservis MTP” MChJ va “Chust Avtotexxizmat-N” MChJ hisobidan solidar tartibda 49 658 220 so‘m lizing to‘lovlari va 3 000 000 so‘m penya undirilgan. Shuningdek, respublika budjetiga “Chust Agrotexservis MTP” MChJ va “Chust Avtotexxizmat-N” MChJ hisobidan solidar tartibda 840 647 so‘m davlat boji undirilgan. “Chust Avtotexxizmat-N” MChJning qarshi da’vosini qanoatlantirish rad etilgan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “O‘zmashlizing” ShK va “Chust Agrotexservis MTP” MChJ o‘rtasida 2011-yil 1-aprelda 11/07-016, 11/07-017, 11/07-018, 11-07-019 va 2012-yil 15-mayda 12/07-023-sonli lizing shartnomalari tuzilgan. Ushbu shartnomalarga ko‘ra, “O‘zmashlizing” ShK “Chust Agrotexservis MTP” MChJga 5 dona “Dominator-130” rusumli g‘alla o‘radigan kombaynlarni lizingga bergan. Barcha lizing shartnomalari shartlari bajarilishining ta’minoti sifatida “O‘zmashlizing” ShK, “Chust Agrotexservis MTP” MChJ va “Chust Avtotexxizmat-N” MChJ o‘rtasida 2011-yil 8-aprelda 11/030, 11/031, 11/032, 11/033 va 2012-yil 29-mayda 12/083-sonli kafillik shartnomalari tuzilgan.
Birinchi instansiya sudi qarzdorlik qisman to‘lab berilganligidan kelib chiqib, asosli ravishda lizing oluvchi “Chust Agrotexservis MTP” MChJ va kafil “Chust Avtotexxizmat-N” MChJdan 49 658 220 so‘m lizing to‘lovlari va 3 000 000 so‘m penyani solidar tartibda undirish va qarshi da’voda bildirilgan talablar asoslab berilmaganligi uchun uni qanoatlantirishni rad etish haqida to‘g‘ri xulosaga kelgan. Chunki lizing oluvchi va kafil o‘rtasida tuzilgan barcha (5 ta) kafillik shartnomalarining 1.1-bandida lizing shartnomasi bo‘yicha lizing oluvchi o‘z majburiyatlarini bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda, kafil lizing beruvchi oldida lizing oluvchi bilan birgalikda solidar javobgarlikni o‘z zimmasiga olishi belgilangan.
Bundan tashqari, da’vo arizasida undirilishi so‘ralayotgan asosiy qarz va penya to‘liq tarzda lizing oluvchi va kafildan solidar tartibda undirish so‘ralgan.
FK 293-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga ko‘ra, qarzdor kafillik bilan ta’minlangan majburiyatni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda kafil va qarzdor kreditor oldida solidar javob beradilar, basharti qonunda yoki kafillik shartnomasida kafilning subsidiar javobgar bo‘lishi nazarda tutilgan bo‘lmasa.
Basharti, kafillik shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, kafil kreditor oldida qarzdor bilan baravar hajmda javob beradi, shu jumladan foizlar to‘laydi, qarzni undirib olish bo‘yicha sud chiqimlarini va qarzdor majburiyatini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi tufayli kreditor ko‘rgan boshqa zararlarni to‘laydi.
Ammo apellatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini o‘zgartirib, qarorda asossiz ravishda kafil faqat 3 ta kafillik shartnomasi bo‘yicha solidar javobgar hisoblanishini ko‘rsatib, da’vogar foydasiga “Chust Agrotexservis MTP” MChJ va “Chust Avtotexxizmat-N” MChJ hisobidan 29 937 240 so‘m lizing to‘lovlari va 1 800 000 so‘m penya solidar tartibda undirgan bo‘lsa, “Chust Agrotexservis MTP” MChJ hisobidan da’vogar foydasiga 19 720 979 so‘m lizing to‘lovlari va 1 200 000 so‘m penya undirishni lozim topgan.
Apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori qonun hujjatlariga muvofiq holda qabul qilinganligi uchun o‘zgarishsiz qoldirishi lozim edi.
13. Lizing to‘lovlarini lizing oluvchi va kafildan solidar tartibda undirish to‘g‘risida talab qo‘yilganda, qarzdorlikni ixtiyoriy to‘lash to‘g‘risidagi talabnoma lizing oluvchidan tashqari kafilga ham yuborilgan bo‘lishi lozim (agar kafillik shartnomasida talabnoma yuborish nazarda tutilgan bo‘lsa). Aks holda, kafilga nisbatan da’vo ko‘rmasdan qoldiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Buxoro viloyat hududiy boshqarmasi “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK manfaatida xo‘jalik sudiga murojaat qilib, javobgar “Vobkent agrotexservis MTP” MChJ va kafil “Saripul” MChJdan 84 113 343 so‘m lizing to‘lovi va 15 131 702 so‘m penya, jami 99 245 045 so‘mni solidar tartibda undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Buxoro viloyat filiali (lizing beruvchi) va “Vobkent agrotexservis MTP” MChJ (lizing oluvchi) o‘rtasida 2011-yil 27-mayda va 2011-yil 4-avgustda lizing shartnomalari tuzilgan. Mazkur shartnomalarga ko‘ra, lizing beruvchi 1 dona “Tucano-430” rusumli g‘alla o‘rish kombayini va 1 dona “AXION-850” rusumli traktorni lizingga berishi, lizing oluvchi esa lizingga olingan texnika vositalari uchun shartnomada belgilangan lizing to‘lovlarini amalga oshirishi belgilangan.
Lizing shartnomalarida belgilangan majburiyatlar bajarilishining ta’minoti sifatida 2011-yil 27-mayda kafillik shartnomasi tuzilgan. Ushbu shartnomalarga asosan lizing oluvchi o‘z majburiyatlarini bajarmaganda, kafil “Saripul” MChJ lizing oluvchining majburiyatlarini bajarishni o‘z zimmasiga olgan. Ushbu shartnomaning 2.2.1-bandida lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasi majburiyatlari bajarilmaganda yoki lozim darajada bajarilmaganda, lizing beruvchi kafilga lizing oluvchining majburiyatlarini bajarish to‘g‘risida yozma talabnoma yuborishi shartligi belgilangan.
Lizing oluvchi lizing shartnomasida belgilangan majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarmaganligi sababli, lizing to‘lovlaridan 84 113 343 so‘m qarz bo‘lib qolgan. Lizing to‘lovlari shartnomada belgilangan muddatlarda amalga oshirilmaganligi uchun 15 131 702 so‘m penya hisoblangan. Lizing beruvchi lizing oluvchiga talabnoma yuborib, lizing to‘lovlari va hisoblangan penyani ixtiyoriy to‘lab berishni so‘ragan. Ammo, talabnoma lizing oluvchi tomonidan oqibatsiz qoldirilgan.
Shu sababli, O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Buxoro viloyat hududiy boshqarmasi lizing beruvchi manfaatida xo‘jalik sudiga murojaat qilib, lizing to‘lovlari va penyani lizing oluvchi va kafildan solidar tartibda undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi da’vo talablarini qisman qanoatlantirib, lizing oluvchidan jami 86 385 599 lizing to‘lovlari, penya va pochta xarajatlarini undirgan. Kafil “Saripul” MChJga nisbatan da’vo ko‘rmasdan qoldirilgan.
Sudning bunday xulosaga kelishiga kafillik shartnomasida lizing oluvchi lizing shartnomasida belgilangan o‘z majburiyatlarini bajarmaganda, lizing beruvchi lizing oluvchining majburiyatlarini bajarish to‘g‘risida kafilga talabnoma yuborishi belgilab qo‘yilgan bo‘lsada, kafillik shartnomasining ushbu shartlari bajarilmaganligi asos bo‘lgan.
XPK 88-moddasining 5-bandiga asosan da’vogar nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibiga rioya etmagan, bu esa shu toifadagi nizolar uchun qonunda yoki shartnomada nazarda tutilgan bo‘lsa, xo‘jalik sudi da’voni ko‘rmasdan qoldiradi.
14. Lizing oluvchi va bankrot deb topilgan kafilga nisbatan lizing beruvchi tomonidan yoki uning manfaatida qarzdorlikni solidar tartibda undirishni so‘rab da’vo berilganda, da’voning kafilga nisbatan qismi bo‘yicha XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan ish yuritish tugatiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Navoiy viloyat hududiy boshqarmasi “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK manfaatida javobgar “Olimjon” FX va “Zaynab” XKga nisbatan xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgarlardan 1 373 300 so‘m lizing to‘lovlarini, 604 252 so‘m penyani undirishni va lizing shartnomasini bekor qilib, lizing obyektini qaytarishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Navoiy viloyat filiali (lizing beruvchi) va “Olimjon” fermer xo‘jaligi (lizing oluvchi) o‘rtasida 2007-yil 17-yanvarda lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra, lizing beruvchi 1 dona TTZ-8010 rusumli traktorni lizingga berishi, lizing oluvchi esa lizingga olingan traktor uchun shartnomada belgilangan lizing to‘lovlarini amalga oshirishi belgilangan. Lizing shartnomasida belgilangan majburiyatlar bajarilishining ta’minoti sifatida 2007-yil 13-fevralda kafillik shartnomasi tuzilgan. Mazkur shartnomaga asosan lizing oluvchi o‘z majburiyatlarini bajarmaganda, kafil “Zaynab” xususiy korxonasi lizing oluvchining majburiyatlarini bajarishni o‘z zimmasiga olgan.
Lizing oluvchi shartnomada belgilangan majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarmasdan lizing to‘lovlaridan 1 373 300 so‘m qarz bo‘lib qolgan. Lizing to‘lovlari shartnomada belgilangan muddatlarda amalga oshirmaganligi uchun 604 252 so‘m penya hisoblangan. Lizing beruvchi lizing oluvchiga talabnoma yuborib, lizing to‘lovlari va hisoblangan penyani ixtiyoriy to‘lab berishni so‘ragan. Ammo, talabnoma lizing oluvchi tomonidan oqibatsiz qoldirilgan.
Shu sababli, O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Navoiy viloyat hududiy boshqarmasi lizing beruvchi manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Birinchi instansiya sudi da’vo talablarini qisman qanoatlantirib, taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomasini bekor qilgan va lizing obyekti da’vogarga qaytarilgan. Ish ko‘rilishi jarayonida lizing to‘lovlari bo‘yicha qarz qisman, ya’ni 500 000 so‘mga to‘lab berilganligi inobatga olinib, lizing to‘lovlari 873 300 so‘mga va penya 181 275 so‘mga qanoatlantirilgan. Kafilga nisbatan ish yuritish tugatilgan.
Birinchi instansiya sudi Qonun 11-moddasi birinchi qismining beshinchi xatboshisiga zid ravishda lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilib, lizing obyektini da’vogarga qaytarish bilan bir paytda asosiy qarz va penyani ham qisman undirib xatolikka yo‘l qo‘ygan. Ammo, kafilga nisbatan ish yuritishni tugatib to‘g‘ri xulosaga kelgan.
Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2006-yil 27-yanvardagi “Bankrotlik to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini xo‘jalik sudlari tomonidan qo‘llashning ayrim masalalari haqida”gi qarorining 6-bandiga ko‘ra, Qonunning 10-moddasiga asosan xo‘jalik sudi qarzdorni bankrot deb topish to‘g‘risidagi arizani ish yuritish uchun qabul qilib olgan paytdan e’tiboran kreditorlar qarzdorga o‘z talablarini qondirish maqsadida yakka tartibda murojaat etishga haqli emas. Agar bankrotlik to‘g‘risidagi ish qo‘zg‘atilgandan keyin qarzdorni bankrot deb topish to‘g‘risidagi ariza berilgunga qadar paydo bo‘lgan qarzni undirish haqida kreditordan xo‘jalik sudiga da’vo arizasi tushgan bo‘lsa, XPK 117-moddasi birinchi qismining 1-bandiga muvofiq da’vo arizasini qabul qilish rad etiladi. Agar ko‘rsatilgan holatlar da’vo ariza (ariza) ish yurituvga qabul qilingandan keyin aniqlansa, u holda XPKning 86-moddasi 1-bandiga asosan ish bo‘yicha ish yuritish tugatiladi.
15. Sud XPK 38-moddasining birinchi qismiga asosan dastlabki da’vogarni ishga daxldor da’vogar bilan almashtirsa, dastlabki da’vogar ishda ishtirok etuvchi shaxslar doirasidan chiqib ketadi va unga nisbatan ish yuritishni tugatish zarurati qolmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Buxoro viloyat hududiy boshqarmasi “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” ALK Buxoro viloyat filiali manfaatida xo‘jalik sudiga murojaat qilib, javobgar “Zar Muhammad Nigor” FXdan 34 963 540 so‘m asosiy qarz, 15 858 342 so‘m penya, jami 50 821 882 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” ALK Buxoro viloyat filiali (lizing beruvchi) va “Zar Muhammad Nigor” fermer xo‘jaligi (lizing oluvchi) o‘rtasida lizing shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra, lizing beruvchi 1 dona “MXM-140” rusumli traktorni lizingga berishi, lizing oluvchi esa lizingga olingan texnika vositasi uchun shartnomada belgilangan lizing to‘lovlarini amalga oshirishi belgilangan.
Lizing oluvchi lizing shartnomasida belgilangan majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarmaganligi sababli lizing to‘lovlaridan 34 963 540 so‘m qarz vujudga kelgan. Lizing to‘lovlari shartnomada belgilangan muddatlarda amalga oshirilmaganligi uchun 15 858 342 so‘m penya hisoblangan.
Lizing beruvchi lizing oluvchiga talabnoma yuborib, lizing to‘lovlari va hisoblangan penyani ixtiyoriy to‘lab berishni so‘ragan. Biroq, talabnoma oqibatsiz qoldirilgan.
Shu sababli, da’vogar “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Buxoro viloyat filiali manfaatida xo‘jalik sudiga murojaat qilgan.
Birinchi instansiya sudining ajrimi bilan XPKning 38-moddasiga asosan “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Buxoro viloyat filiali “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AKga almashtirilgan.
Sud da’voni qisman qanoatlantirib, “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Buxoro viloyat filialiga nisbatan ish yuritishni tugatgan.
Vaholanki, sudning ajrimi bilan da’vo taqdim etish huquqiga ega bo‘lmagan daxldor da’vogar bilan almashtirilgan. Sudning bunday ajrim chiqarganligining o‘zi filialni ishda ishtirok etuvchi shaxslar doirasidan chiqib ketishiga olib keladi. Shu sababli, hal qiluv qarori bilan “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Buxoro viloyat filialiga nisbatan ish yuritishni tugatilishiga hojat qolmaydi.
16. XPKning 92-moddasiga asosan mol-mulkni talab qilib olish to‘g‘risidagi da’volar bo‘yicha da’voning bahosi shu mol-mulkning qiymatiga qarab aniqlanadi.
“O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK (lizing beruvchi) va “Qishloqxo‘jalikkimyo” HAJ Muborak filiali (lizing oluvchi) o‘rtasida 2012-yil 28-fevralda 12/05-5-244-sonli lizing shartnomasi tuzilgan va unga ko‘ra lizing beruvchi lizing oluvchiga 7 dona qiymati 311 851 841 so‘mlik “TTZ-80.11” rusumli texnika (traktor)ni 7 yil muddatga 371 484 190 so‘mlik lizing to‘lovlarni jadval asosida to‘lash sharti bilan lizingga bergan.
Shuningdek, taraflar o‘rtasida 2012-yil 28-fevralda 12/05-5-245-sonli lizing shartnomasi tuzilgan va unga ko‘ra lizing beruvchi lizing oluvchiga 1 dona qiymati 42 641 045 so‘mlik “TTZ-80.10” rusumli texnika (traktor)ni 7 yil muddatga 50 782 533 so‘mlik lizing to‘lovlarni jadval asosida to‘lash sharti bilan lizingga bergan.
Biroq, lizing oluvchi tomonidan o‘z majburiyati lozim darajada bajarilmaganligi sababli 87 467 000 so‘m miqdordagi lizing to‘lovlari summasi to‘lanmasdan qolgan.
Shu bois O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi Qashqadaryo viloyat boshqarmasi lizing beruvchi manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomalarini bekor qilish va lizing obyekti bo‘lgan 8 dona traktorlarni lizing beruvchiga qaytarishni so‘ragan.
Ijro jarayonida taraflar o‘rtasida kelishuv bitimi tuzilgan va unda lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomalari bo‘yicha 206 000 000 so‘m miqdorda lizing to‘lovlari to‘langanligi bois, lizing beruvchi da’vosidan voz kechishi, lizing oluvchi esa lizing to‘lovlarini shartnomada belgilangan to‘lov grafigi asosida to‘lab borish majburiyatini olishi, lizing oluvchi tomonidan o‘z majburiyatlari bajarilmagan taqdirda, lizing beruvchi lizing shartnomalarini bir tomonlama bekor qilish va lizing obyektini qaytarib olish huquqini o‘zida saqlab qolishi belgilangan.
Lizing oluvchi sudga ariza bilan murojaat qilib, ushbu kelishuv bitimini tasdiqlab berishni so‘ragan.
Sudning ajrimi bilan kelishuv bitimini tasdiqlash rad etilgan va bunga asos qilib kelishuv bitimi shartli tuzilganligi ko‘rsatilgan.
Bundan tashqari, ajrimning xulosa qismida ushbu ajrim ustidan shikoyat qilinishi mumkinligi ko‘rsatilgan.
Xususan, da’vogarning talabi ikkitadan iborat bo‘lib, birinchisi- nomulkiy tusga ega, ikkinchisi esa mulkiy tusga egadir. Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 3-noyabrdagi 533-son qarori bilan tasdiqlangan Davlat boji stavkalariga binoan nomulkiy talab uchun eng kam ish haqining 10 barobari miqdorida, mulkiy talablar uchun - da’vo bahosining 1 foizi miqdorida davlat boji to‘lanadi. Mazkur xolatda shartnomalarni bekor qilish talabi uchun har bir shartnoma bo‘yicha eng kam ish hakining 10 barobari miqdorida, ya’ni 1 922 100 so‘m (96 105 x 10 x 2) va qiymati 354 492 886 so‘mlik 8 dona lizing obyekti bo‘lgan traktorlarni qaytarish haqidagi talab uchun 3 544 929 so‘m (354 492 886 x 1%), jami 5 467 029 so‘m miqdorda davlat boji undirilishi lozim edi. Biroq birinchi instansiya sudi davlat bojini faqat da’voning nomulkiy talabidan kelib chiqib undirgan.
Bundan tashqari, XPK 172-moddasining birinchi qismiga ko‘ra xo‘jalik sudining ajrimlari ustidan ushbu Kodeksda nazarda tutilgan hollarda shikoyat qilinishi (protest keltirilishi) mumkin.
XPKda kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish to‘g‘risidagi ajrim ustidan shikoyat qilinishi (protest keltirilishi) mumkinligi nazarda tutilmagan.
17. Qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori bilan taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomalari bekor qilinganda, bekor qilingan shartnomalar bo‘yicha taraflarning majburiyatlari saqlanib qolishi haqidagi kelishuv bitimi noqonuniy hisoblanadi va u tasdiqlanmaydi.
O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi Qashqadaryo viloyat hududiy boshqarmasi “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK (lizing beruvchi) manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Malika Xolmamat qizi” FX (lizing oluvchi) dan 9 601 000 so‘m asosiy qarz va 3 650 000 so‘m penya undirishni hamda lizing shartnomasini bekor qilib, lizing obyektlarini qaytarishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudning hal qiluv qarori bilan lizing shartnomasi bekor qilingan, “TTZ-80.11” va “TTZ-80.10” rusumli traktorlari lizing kompaniyasiga qaytarilib, lizing kompaniyasi foydasiga FX hisobidan 9 601 000 so‘m asosiy qarz va 438 000 so‘m penya undirilgan. Da’vo talabining qolgan qismi rad etilgan.
Ish hujjatlaridan aniqlanishicha, “O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing” AK Qashqadaryo viloyat filiali va “Malika Xolmamat qizi”FX o‘rtasida 2005-yil 22-noyabrda va 2010-yil 2-martda lizing shartnomalari tuzilgan. Mazkur shartnomalarga ko‘ra lizing beruvchi “TTZ-80.11” va “TTZ-80.10” rusumli traktorlarni lizing shartlarida haq evaziga egalik qilish hamda foydalanish uchun kelgusida sotib olish huquqi bilan lizing oluvchiga berish, lizing oluvchi esa qishloq xo‘jaligi texnikasini qabul qilib olish, shartnoma belgilangan muddatlarda va miqdorda lizing to‘lovlarini to‘lab borish majburiyatini olgan.
Ushbu shartnomalar shartlariga ko‘ra lizing beruvchi tomonidan qabul qilish va topshirish dalolatnomasiga asosan “TTZ-80.11” va “TTZ-80.10” rusumli traktorlar lizing oluvchiga topshirilgan.
Biroq lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasida belgilangan muddatda to‘lovlar o‘z vaqtida amalga oshirilmaganligi natijasida lizing oluvchining lizing beruvchi oldidagi jami qarzdorligi 13 251 000 so‘mni tashkil etgan. Shu sababli da’vogar xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Birinchi instansiya sudi tomonidan da’voning asosiy qarz qismini 9 601 000 so‘mga, FXning iqtisodiy ahvolini inobatga olib, talab qilingan 3 650 000 so‘m penyani 438 000 so‘mga qanoatlantirish, da’vo talabining lizing shartnomasini bekor qilish va lizing obyektlarini qaytarish qismi qanoatlantirilgan.
Keyinchalik, lizing oluvchi sudga iltimosnoma bilan murojaat qilib, lizing beruvchi va lizing oluvchi o‘rtasida tuzilgan kelishuv bitimini tasdiqlab berishni so‘ragan.
Sudning ajrimi bilan taraflar o‘rtasida tuzilgan kelishuv bitimi tasdiqlanib, xo‘jalik ishi bo‘yicha ish yuritish tugatilgan.
Kelishuv bitimiga ko‘ra, taraflar shartnomaviy majburiyatlarni bajarishni davom ettirish, lizing oluvchi tomonidan majburiyatlar tegishli ravishda bajarilmagan taqdirda, lizing beruvchi keyinchalik shartnomalarni bir tomonlama bekor qilish va lizing obyektlarini qaytarib olish huquqini o‘zida saqlab qolishiga kelishilgan.
FKning 385-moddasiga ko‘ra, shartnoma bekor qilinganida taraflarning majburiyatlari bekor bo‘ladi. Shartnoma o‘zgartirilgan yoki bekor qilingan taqdirda, agar kelishuvdan yoki shartnomani o‘zgartirish xususiyatidan boshqacha tartib anglashilmasa, taraflar shartnomani o‘zgartirish yoki bekor qilishga kelishgan paytdan boshlab, shartnoma sud tartibida o‘zgartirilgan yoki bekor qilinganida esa - sudning shartnomani o‘zgartirish yoki bekor qilish haqidagi qarori qonuniy kuchga kirgan paytdan boshlab majburiyatlar o‘zgartirilgan yoki bekor qilingan hisoblanadi.
Sudning hal qiluv qarori bilan da’vo talabining taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomalari bekor qilingan va ushbu hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgan. Shu bois, ushbu shartnomalar bo‘yicha majburiyatlar ham bekor bo‘lgan. Shuning uchun majburiyatlar saqlanib qolinishi haqidagi kelishuv noqonuniy hisoblanadi.
Bundan tashqari, taraflar o‘rtasida tuzilgan kelishuv bitimi shartli ravishda tuzilgan. Ya’ni, kelishuv bitimining 3.1-bandiga ko‘ra fermer xo‘jaligi tomonidan lizing shartnomalarda belgilangan majburiyatlar bajarilmagan taqdirda, lizing beruvchi fermer xo‘jaligi bilan lizing shartnomasi bir tomonli bekor qilish va lizing obyektlarini qaytarib olish huquqini lizing kompaniyasi o‘zida saqlab qolishiga kelishilgan.
Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 18-dekabrdagi “Kelishuv bitimini tasdiqlashda O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksi normalarining qo‘llanilishi haqida”gi 204-son qarorining 7-bandi ikkinchi xatboshisiga ko‘ra, shartli tuzilgan kelishuv bitimini tasdiqlashga yo‘l qo‘yilmasligi belgilangan.
Shu bois, birinchi instansiya sudi tomonidan taraflar o‘rtasida tuzilgan kelishuv bitimini tasdiqlab, xo‘jalik ishi bo‘yicha ish yuritishni tugatish haqida noto‘g‘ri xulosaga kelgan.
lizing oluvchi lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzgan taqdirda lizing beruvchi barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari to‘lashni yohud yetkazilgan zararni undirib va (yoki) lizing obyektini qaytib olgan tarzda shartnomani bekor qilishni talab etishga haqliligiga;
lizing shartnomasi bekor bo‘lgandagina, lizing obyektini lizing oluvchidan lizing beruvchiga qaytarib olib berishga yo‘l qo‘yilishiga;
lizing obyekti lizing oluvchiga o‘tgan daqiqadan e’tiboran u bilan bog‘liq yuzaga keladigan har qanday xavflar, shu jumladan, uning tasodifan yo‘qolishi (nobud bo‘lishi) yoki tasodifan buzilishi, shuningdek o‘g‘irlanishi, barvaqt eskirishi, shikastlanishi xavflari lizing shartnomasida nazarda tutilgan tartibda lizing oluvchiga o‘tishiga va ushbu xavflar uchun lizing shartnomasi amal qiladigan muddat davomida lizing oluvchi javobgar bo‘lishiga;
sotuvchi lizing oluvchi tomonidan tanlangan bo‘lib, lizing obyekti sotuvchining aybi bilan lizing oluvchiga lizing shartnomasida belgilangan muddatlarda yetkazib berilmagan hollarda, lizing beruvchi lizing oluvchi oldida javobgar bo‘lmasligiga;
FKning 382-moddasiga muvofiq lizing shartnomasi bir taraflama o‘zgartirilishi mumkin emas. Shu sababli, shartnomada belgilangan to‘lovlar qiymati bir tarafning xohishi bilan o‘zgartirilmasligiga;
moliyaviy ijara obyektini sotib olish, yetkazib berish yoki belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holga keltirish bilan bog‘liq xarajatlar moliyaviy ijara obyektining qiymatiga qo‘shilishiga, agar shartnomada boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa;
agar shartnomada lizing obyektini yetkazish bilan bog‘liq xarajatlar va transport harajatlari lizing to‘lovlari bo‘lib hisoblanishi nazarda tutilgan bo‘lsa, lizing oluvchi ushbu xarajatlarni lizing to‘lovlari ichida to‘lab berilishiga;
lizing munosabatlarining lizing to‘g‘risidagi qonun hujjatlari bilan tartibga solinmagan qismlari FKning oldi-sotdi va ijara haqidagi umumiy qoidalari bilan tartibga solinadi. FK 422-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra sotib oluvchi haqini bo‘lib-bo‘lib to‘lash sharti bilan sotilgan va o‘ziga topshirilgan tovar uchun navbatdagi to‘lovni shartnomada belgilangan muddatda amalga oshirmasa, sotuvchi shartnomani bajarishdan bosh tortishga va sotilgan tovarni qaytarishni talab qilishga haqli, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, sotib oluvchidan olingan to‘lovlar summasi tovar bahosining uchdan ikki qismidan ortiq bo‘lgan hollar bundan mustasnoligiga;
lizing obyekti yetkazib berilmagan, to‘liq yetkazib berilmagan, yetkazib berish muddati o‘tkazib yuborilgan yoki sifati talab darajasida bo‘lmagan lizing obyekti yetkazib berilgan taqdirda, lizing oluvchi lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilish va o‘zi ilgari avans sifatida to‘lagan to‘lovlarni qaytarib berishni talab qilish huquqiga egaligiga;
lizing oluvchi tomonidan shartnomada belgilangan lizing to‘lovlari o‘z vaqtida amalga oshirilmaganligi sababli, lizing beruvchi shartnomani muddatidan oldin bekor qilishni so‘rab sudga murojaat qilganda, lizing oluvchi hal qiluv qarori qabul qilingunga qadar to‘lanmagan lizing to‘lovlarini to‘liq to‘lab bersa, sud shartnomani muddatidan oldin bekor qilmasdan, balki nizo bartaraf etilganligi uchun da’voni qanoatlantirishni rad etishi lozimligiga;
lizing shartnomasining obyekti ko‘chmas mulk bo‘lganda, bunday shartnoma albatta davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi shart. Aks holda shartnoma o‘z-o‘zidan haqiqiy bo‘lmagan shartnoma hisoblanadi. O‘z-o‘zidan haqiqiy bo‘lmagan lizing shartnomasini muddatidan oldin bekor qilish to‘g‘risidagi talab bilan murojaat qilinganda, bunday talabni qanoatlantirish rad etilishiga;
lizing shartnomasi bajarilishining ta’minoti sifatida kafillik shartnomasi tuzilgan bo‘lib, lizing oluvchi shartnomada belgilangan o‘z majburiyatlarini lozim darajada bajarmaganda, lizing beruvchi vujudga kelgan qarzdorlikni va hisoblangan neustoykani solidar tartibda undirish to‘g‘risida talab bilan murojaat qilsa, sud qarzdorlik va neustoykani lizing oluvchi va kafildan solidar tartibda undirishiga;
lizing to‘lovlarini lizing oluvchi va kafildan solidar tartibda undirish to‘g‘risida talab qo‘yilganda, qarzdorlikni ixtiyoriy to‘lash to‘g‘risidagi talabnoma lizing oluvchidan tashqari kafilga ham yuborilgan bo‘lishi lozim (agar kafillik shartnomasida talabnoma yuborish nazarda tutilgan bo‘lsa). Aks holda, kafilga nisbatan da’vo ko‘rmasdan qoldirilishiga;
lizing oluvchi va bankrot deb topilgan kafilga nisbatan lizing beruvchi tomonidan yoki uning manfaatida qarzdorlikni solidar tartibda undirishni so‘rab da’vo berilganda, da’voning kafilga nisbatan qismi bo‘yicha XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan ish yuritish tugatilishiga;
sud XPK 38-moddasining birinchi qismiga asosan dastlabki da’vogarni ishga daxldor da’vogar bilan almashtirsa, dastlabki da’vogar ishda ishtirok etuvchi shaxslar doirasidan chiqib ketishiga va unga nisbatan ish yuritishni tugatish zarurati qolmasligiga;
XPKning 92-moddasiga asosan mol-mulkni talab qilib olish to‘g‘risidagi da’volar bo‘yicha da’voning bahosi shu mol-mulkning qiymatiga qarab aniqlanishiga;
qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori bilan taraflar o‘rtasida tuzilgan lizing shartnomalari bekor qilinganda, bekor qilingan shartnomalar bo‘yicha taraflarning majburiyatlari saqlanib qolishi haqidagi kelishuv bitimi noqonuniy hisoblanishiga va u tasdiqlanmasligiga alohida e’tibor qaratishlari lozim.