O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudining 2015-yil ish rejasiga asosan xo‘jalik sudlari tomonidan 2012 — 2014-yillar davomida da’vo muddatiga oid qonun hujjatlarining qo‘llanishi bilan bog‘liq sud amaliyotini umumlashtirish uchun xo‘jalik ishlari va ushbu masala bo‘yicha xo‘jalik sudlarida o‘tkazilgan umumlashtirishlar o‘rganib chiqildi.
Da’vogar “Toshkent elektr tarmoqlari” AJ nomidan Zangiota tuman elektr ta’minoti korxonasi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar Zangiota tibbiyot birlashmasidan 9 958027 so‘m asosiy qarz, 101959 so‘m penya hamda 2007-yil may oyidan 2013-yil dekabr oyiga qadar bo‘lgan davr mobaynida shartnomaviy hajmlardan ortiqcha iste’mol qilgan elektr energiyasi uchun 49 263668 so‘m jarima undirishni so‘ragan.
Sudning ajrimi bilan Toshkent viloyat g‘aznachilik boshqarmasi nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talablar bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs sifatida ishga jalb qilingan.
Birinchi instansiya sudning hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilib, da’vogar foydasiga javobgardan 9 958027 so‘m asosiy qarz, 101959 so‘m penya, 14 563325 so‘m jarima undirilgan.
Birinchi instansiya sudi da’vogar elektr energiyasini shartnomada belgilanganidan ortiqcha iste’mol qilganligi uchun 49 263668 so‘m jarima undirish talabini muhokama qilib, javobgarning da’vo muddatini qo‘llash haqidagi og‘zaki arizasiga asosan 2007-yil may oyidan 2011-mart oyiga qadar bo‘lgan davrga da’vo muddatini qo‘llab, ushbu talabni 14 563325 so‘mga qanoatlantirgan.
Javobgar da’vo muddatini qo‘llash haqidagi og‘zaki ariza bilan murojaat qilganligi sud majlisi bayonnomasida qayd etilgan.
Kassatsiya instansiya sudi hal qiluv qarori va apellatsiya instansiya sudi qarorini bekor qilib, ishni yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborgan. Kassatsiya instansiyasi sudining bunday qaror qabul qilishiga ishni birinchi instansiya sudida ko‘rish jarayonida javobgar tomonidan sudga da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risida yozma ravishda ariza taqdim qilinmaganligi asos bo‘lgan.
Biroq, kassatsiya instansiyasi sudi FKda da’vo muddatini qo‘llash haqida ariza yozma ravishda taqdim etilishi qat’iy belgilanmaganligiga e’tibor bermagan.
2. Da’vo muddatini qo‘llash va da’vo muddatini tiklash to‘g‘risidagi arizani ko‘rish natijasi hal qiluv qarorining xulosa qismida ko‘rsatiladi.
Da’vogar “Quruvchi Yodgor” XK tugatish boshqaruvchisi xo‘jalik sudiga murojaat qilib, javobgar “Kafolat farm servis” XKdan 3 000 000 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, sudning 2012-yil 14-fevraldagi hal qiluv qarori bilan “Quruvchi Yodgor” XK bankrot deb topilib tugatishga doir ish yuritish boshlangan. Xususiy korxona tugatish boshqaruvchisi tomonidan korxona moliyaviy ahvoli tahlil qilinganda, 2005-yil 25-yanvarda “Kafolat farm servis” XKga qaytarish sharti bilan ustav fondini shakllantirish uchun 3 000 000 so‘m pul mablag‘lari o‘tkazib berilganligi aniqlangan. Biroq ushbu pul mablag‘lari “Kafolat farm servis” XK tomonidan qaytarib berilmagan. Shu sababli “Quruvchi Yodgor” XK tugatish boshqaruvchisi 2012-yil 17-dekabrda xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Da’vo arizasiga da’voni tiklash to‘g‘risida ariza ilova qilinib, unda da’vo muddatini o‘tkazib yuborilishiga “Quruvchi Yodgor” XK bankrot deb topilib, tugatishga doir ish yuritish boshlangandan keyingina korxonaning moliyaviy ahvoli tahlil qilinib qarzdorlik aniqlanganligi asos qilib keltirilgan.
Ish ko‘rilishi jarayonida “Kafolat farm servis” XK sudga ariza bilan murojaat qilib, kredit uyushmasining “Quruvchi Yodgor” XKdan qarzi mavjud emasligini, shuningdek da’vo talabida undirish so‘ralayotgan pul mablag‘i bo‘yicha da’vo muddati ham o‘tib ketganligini ma’lum qilib, da’vo muddatini qo‘llab, da’voni rad etishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi da’vogarning da’vo muddatini tiklash to‘g‘risidagi arizasini qanoatlantirishni rad etib, javobgarning da’vo muddatini qo‘llash haqidagi arizasini qanoatlantirib, da’voni rad etgan.
Biroq, hal qiluv qarorining xulosa qismida da’vo muddatini tiklash to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirish rad etilganligi va da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza qanoatlantirganligi ko‘rsatilmagan.
Vaholanki, Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi “Birinchi instansiya sudida ishlarni ko‘rishda O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksining qo‘llanilishi to‘g‘risida”gi qarori 34-bandida xo‘jalik sudlari XPK 129-moddasining birinchi qismida belgilangan, taraflarning arizalari va iltimosnomalari sud tomonidan ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning fikrlari eshitib bo‘lingach, hal qilinishi to‘g‘risidagi qoidaga rioya etishlari, XPK 129-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq arizalar va iltimosnomalarni ko‘rish natijalari bo‘yicha xo‘jalik sudi ajrim chiqarishi lozimligi, ajrimning shakli iltimosnomaning mazmuni va uni ko‘rib chiqish natijalariga bog‘liqligi, ajrimlarga qo‘yiladigan umumiy talab — ma’lumotlar sud majlisi bayonnomasiga kiritilishining majburiyligi tushuntirilgan.
Plenum qarorining mazkur bandida berilgan tushuntirishdan kelib chiqib, da’vo muddatini tiklash hamda da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizalarni ko‘rib chiqish natijalari bo‘yicha ham sud og‘zaki ajrim chiqaradi va bu to‘g‘risida sud majlisining bayonnomasiga tegishli yozuvlar kiritiladi. Shu bilan birga hal qiluv qarorining xulosa qismida da’vo muddatini tiklash va da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizalarni ko‘rish natijalari (qanoatlantirilganligi yoki qanoatlantirish rad etilganligi) aks ettirilishi lozim.
3. Da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilinganda, sud arizani qanoatlantirish yoki qanoatlantirishni rad etish to‘g‘risida ajrim chiqarganligi haqidagi ma’lumotlar sud majlisi bayonnomasida ko‘rsatilishi kerak.
Da’vogar “Barqaror imkoniyat” XK tugatish boshqaruvchisi xo‘jalik sudiga murojaat qilib, javobgar “Lastochka” kredit uyushmasidan 1 982 000 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, Navoiy viloyat xo‘jalik sudining 2011-yil 22-noyabrdagi hal qiluv qarori bilan “Barqaror imkoniyat” XK bankrot deb topilib tugatishga doir ish yuritish boshlangan. Xususiy korxona tugatish boshqaruvchisi tomonidan korxona moliyaviy ahvoli tahlil qilinganda, 2007-yil 31-yanvarda “Lastochka” kredit uyushmasiga 1 982 000 so‘m omonat uchun pul mablag‘lari o‘tkazib berilganligi aniqlangan. Biroq ushbu pul mablag‘lari kredit uyushmasi tomonidan qaytarib berilmagan.
Shu sababli “Barqaror imkoniyat” XK tugatish boshqaruvchisi 2012-yil 25-avgustda xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Ish ko‘rilishi jarayonida “Lastochka” kredit uyushmasi sudga ariza bilan murojaat qilib, kredit uyushmasining “Barqaror imkoniyat” XKdan qarzi mavjud emasligini, shuningdek da’vo talabida undirish so‘ralayotgan pul mablag‘i bo‘yicha da’vo muddati ham o‘tib ketganligini ma’lum qilib, da’vo muddatini qo‘llab, da’voni rad etishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi javobgarning arizasiga asoslanib talab bo‘yicha da’vo muddatini o‘tgan deb hisoblab, da’voni rad etishni lozim deb topgan.
Biroq, sudning hal qiluv qarori qabul qilingan kundagi, ya’ni 2012-yil 21-sentabrdagi bayonnomasida javobgarning arizasi yuzasidan sud ajrim chiqarganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud emas.
Vaholanki, Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi “Birinchi instansiya sudida ishlarni ko‘rishda O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksining qo‘llanilishi to‘g‘risida”gi qarori 34-bandining ikkinchi qismiga ko‘ra XPK 129-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq arizalar va iltimosnomalarni ko‘rish natijalari bo‘yicha xo‘jalik sudi ajrim chiqaradi. Ajrimning shakli iltimosnomaning mazmuni va uni ko‘rib chiqish natijalariga bog‘liq. Berilgan iltimosnomalar bo‘yicha chiqariladigan ajrimlarga qo‘yiladigan umumiy talab — ma’lumotlar sud majlisi bayonnomasiga kiritilishining majburiyligidir.
4. Da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (iltimosnoma)ni qanoatlantirishni rad etish to‘g‘risidagi ajrim ustidan shikoyat (protest) qilinmaydi.
Da’vogar Navoiy kon metallurgiya kombinati DUK xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar Markaziy kon boshqarmasidan 34 096 920 so‘m jarima undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, ish ko‘rilishi jarayonida Markaziy kon boshqarmasi da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza bilan murojaat qilib, 34 096 920 so‘m jarima undirish to‘g‘risidagi talab bo‘yicha da’vo muddati o‘tib ketganligi inobatga olib, FK 153-moddasiga asosan da’voni rad etishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi Markaziy kon boshqarmasining da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizasida keltirilgan vajlarni asossiz deb hisoblab, 2012-yil 26-sentabrda alohida ajrim chiqarib iltimosnomani qanoatlantirishni rad etgan.
Shuningdek, sud mazkur ajrimning xulosa qismida ajrimdan norozi taraf shikoyat qilishi, prokuror protest keltirishi mumkin deb ko‘rsatgan.
Vaholanki, Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi “Birinchi instansiya sudida ishlarni ko‘rishda O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksining qo‘llanilishi to‘g‘risida”gi qarori 34-bandining uchinchi qismida ariza, iltimosnomalarni qanoatlantirish yoki rad qilish to‘g‘risidagi ajrimlar shikoyat (protest) qilinmaydi deb belgilangan.
Mazkur holatda birinchi instansiya sudi da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizani ko‘rish natijalari bo‘yicha alohida ajrim chiqarilmasligiga, shuningdek ariza, iltimosnomalarni qanoatlantirish yoki rad qilish to‘g‘risidagi ajrimlar shikoyat (protest) qilinmasligiga e’tibor bermagan.
5. Budjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi tomonidan mehnatda mayiblangan fuqarolarga to‘lab berilgan pensiya to‘lovlarini xo‘jalik yurituvchi subyektlardan regress tartibda undirish to‘g‘risidagi nizolarni hal etishda FK 163-moddasi birinchi qismining 3-bandi qo‘llanilmaydi. Bunday nizolar bo‘yicha berilgan da’vo arizalariga nisbatan FKning 150-moddasida belgilangan umumiy da’vo muddati qo‘llanadi.
Da’vogar — Budjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi Surxondaryo viloyat Jarqo‘rg‘on tuman bo‘limi (Jamg‘arma) xo‘jalik sudiga murojaat qilib, javobgar — “Vatanparvar” tashkiloti Jarqo‘rg‘on tuman o‘quv-sport texnika klubi (Klub)dan mehnatda mayiblangan fuqaro Y.Ishmurodovga to‘langan 4 802 108 so‘m pensiya pulini regress tartibda undirib berishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilgan. Javobgardan da’vogar foydasiga 3 566 813,78 so‘m pensiya to‘lovlari undirilgan, da’voning qolgan qismi rad etilgan.
Aniqlanishicha, 1978-yilda Klubda ishlagan Y.Ishmuradov motokross mashg‘ulotlarini o‘tkazish jarayonida baxtsiz hodisa oqibatida mehnat qobiliyatini yo‘qotgan. Ijtimoiy ta’minot bo‘limining 1980-yil 8-fevraldagi qarori bilan unga 3-guruh nogironligi bo‘yicha pensiya tayinlangan.
Da’vogar tomonidan fuqaro Y.Ishmuradovga 2010-yil 1-yanvardan 2014-yil 1-mayga qadar jami 4 802 108 so‘m pensiya to‘langan.
“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 66-moddasiga muvofiq, mulk shaklidan qat’i nazar, korxonalar va tashkilotlar korxonaning aybi bilan mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligi oqibatidagi nogironlik uchun tayinlangan pensiyalarni to‘lash, shuningdek xodim ushbu Qonunning 7-moddasida nazarda tutilgan pensiya yoshiga to‘lgunga qadar ushbu Qonun 12-moddasining “b” — “j” bandlariga muvofiq tayinlangan pensiyalarni to‘lash uchun ish haqi to‘lashga mo‘ljallangan mablag‘lar hisobidan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga xarajatlarni qoplovchi pul o‘tkazadilar.
Shuningdek, Vazirlar Mahkamasining 2005-yil 11-fevraldagi 60-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Xodimlarga ularning mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda jarohatlanishi, kasb kasalliklariga chalinishi yoki salomatlikning boshqa xil shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararni to‘lash Qoidalari”ga ko‘ra ish beruvchi uning hududida va uning tashqarisida, shuningdek ish beruvchi bergan transportda ishga kelish yoki ishdan ketish vaqtida xodimning sog‘lig‘iga mehnat jarohati bilan yetkazilgan zarar uchun ish beruvchi moddiy javobgar bo‘lishi belgilangan.
Birinchi instansiya sudi tomonidan da’vo muddati qo‘llanilib, da’vo qisman qanoatlantirilgan. Sud da’vo talabining da’vo muddati o‘tmagan davrda, ya’ni oxirgi uch yilda to‘lab berilgan pensiya to‘lovlarini undirish haqida to‘g‘ri xulosaga kelgan. Biroq, sud hal qiluv qarorini asoslantirishda FK 163-moddasi birinchi qismining 3-bandiga tayanib xatolikka yo‘l qo‘ygan. FKning 163-moddasi da’vo muddati joriy qilinmaydigan talablarga nisbatan qo‘llaniladi.
Mazkur ishdagi nizoga nisbatan FKning 163-moddasi tatbiq qilinmaydi, balki bunday nizolar bo‘yicha FKning 150-moddasida nazarda tutilgan umumiy da’vo muddati qo‘llaniladi.
6. FK 152-moddasining birinchi qismiga ko‘ra da’vo muddatlari va ularni hisoblash tartibi taraflarning kelishuvi bilan o‘zgartirilishi mumkin emas.
O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasining Toshkent viloyat hududiy boshqarmasi DAT “Asaka” banki Sirg‘ali filiali manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, 2003-yil 23-yanvardagi kredit shartnomasini bekor qilishni va “Osiyo Trans Avto” MChJ, “Madad” sug‘urta kompaniyasi va “Sergeli Avtotexservis” OAJdan 77 318 349 so‘m kredit qarzi hamda 10 568 196 so‘m foizni undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, 2003-yil 23-yanvarda DAT “Asaka” banki Sirg‘ali filiali va “Osiyo Trans Avto” MChJ o‘rtasida kredit shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra bank qarzdorga 36 oy muddatga 10 dona “Neksiya” rusumli avtomashinani sotib olish uchun yillik 30 foiz ustama haqi to‘lash sharti bilan 106 312 730 so‘m kredit mablag‘i ajratgan. Ajratilgan kredit mablag‘ini o‘z vaqtida qaytarilishini ta’minlash maqsadida bank, “Osiyo Trans Avto” MChJ va “Madad” sug‘urta kompaniyasi o‘rtasida 2003-yil 3-yanvarda “Garov bilan ta’minlanmagan kreditning qaytarilmaslik xatarini sug‘urtalash to‘g‘risida” sug‘urta shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra sug‘urtalovchi tomonidan 53 156 365 so‘m qiymatdagi sug‘urta polisi taqdim qilingan. Shuningdek, kredit shartnomasi bo‘yicha “Osiyo Trans Avto” MChJ o‘z majburiyatining bajarilishini ta’minlash uchun bank, “Osiyo Trans Avto” MChJ va “Sergeli Avtotexservis” OAJ o‘rtasida 2012-yil 5-dekabrda kafillik shartnomasi tuzilgan. Unga asosan “Sergeli Avtotexservis” OAJ kafil sifatida 80 000 000 so‘mga kafillik taqdim qilgan.
“Osiyo Trans Avto” MChJ o‘z majburiyatlarini tegishli ravishda bajarmagan. Shu sababli O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasining Toshkent viloyat hududiy boshqarmasi bank manfaatida 2012-yil yanvar oyida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Ish ko‘rilishi jarayonida bank sug‘urtalovchi — “Madad” sug‘urta kompaniyasiga nisbatan bildirilgan talabdan voz kechgan. Kafil — “Sergeli Avtotexservis” OAJ esa unga nisbatan talab FKning 298-moddasiga binoan kafillik bilan ta’minlangan majburiyatni bajarish muddati kelgan kundan boshlab bir yil davomida taqdim qilinishi lozim bo‘lganligini, ammo bank ushbu muddat davomida da’vo bilan sudga murojaat qilmaganligini vaj qilib, da’vo muddati o‘tganligi sababli da’voni rad etishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi bankning sug‘urtalovchiga nisbatan da’vodan voz kechishini qabul qilib, unga nisbatan ish yuritishni tugatgan. “Osiyo Trans Avto” MChJ va “Sergeli Avtotexservis” OAJdan 77 318 349 so‘m kredit qarzi hamda 10 568 196 so‘m ustama foizini undirish qismi bo‘yicha da’vo muddatini qo‘llab, da’voni rad etgan.
Apellatsiya instansiyasi sudining qarori bilan sudning hal qiluv qarori bekor qilinib, da’voni to‘liq qanoatlantirish haqida yangi qaror qabul qilingan. Kafilga bildirilgan talabga nisbatan da’vo muddati qo‘llanilmasligiga kafillik shartnomasining 3.1-bandida shartnomaning amal qilish muddati qarzdorlik (kredit, komissiya, foiz va penya) to‘liq to‘lab berilgandan so‘ng tugashi belgilanganligini asos qilib ko‘rsatgan.
FKning 149,150-moddalariga ko‘ra, da’vo muddati — shaxs o‘zining buzilgan huquqini da’vo qo‘zg‘atish yo‘li bilan himoya qilishi mumkin bo‘lgan muddatdir. Umumiy da’vo muddati - uch yil.
Bank va “Osiyo Trans Avto” MChJ o‘rtasida tuzilgan kredit shartnomasining 2.5-bandiga binoan kredit summasi grafik asosida 2006-yil 23-yanvarga qadar qaytarilishi lozim. Ya’ni, kafillik shartnomasining 3.1-bandida shartnomaning amal qilish muddati qarzdorlik (kredit, komissiya, foiz va penya) to‘liq to‘lab berilgandan so‘ng tugashi belgilangan bo‘lsada, bank kafilga nisbatan 2006-yilning 23-yanvaridan boshlab uch yil davomida, ya’ni umumiy uch yillik da’vo muddatida talab bildirishi lozim edi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2006-yil 22-dekabrdagi “Kredit shartnomalaridan kelib chiqadigan majburiyatlar bajarilishini ta’minlash to‘g‘risidagi fuqarolik qonun hujjatlarini qo‘llashning ayrim masalalari haqida”gi qarori 36-bandining ikkinchi qismiga ko‘ra asosiy majburiyat bo‘yicha da’vo muddatlarining o‘tishi kafilni javobgarlikka tortishni istisno qiladi.
Vaholanki, FK 152-moddasining birinchi qismiga ko‘ra da’vo muddatlari va ularni hisoblash tartibi taraflarning kelishuvi bilan o‘zgartirilishi mumkin emas.
7. FK 153-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra da’vo muddati sud tomonidan faqat nizodagi tarafning sud qaror chiqargunicha bergan arizasiga muvofiq qo‘llanadi.
Da’vogar “Namangan hududiy elektr tarmoqlari korxonasi” AJ Uchqo‘rg‘on tuman elektr tarmoqlari korxonasi 2014-yil 3-noyabrda xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Shaldirama” MFYdan 148 975 200 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, Uchqo‘rg‘on tuman elektr tarmoqlari korxonasi va “Shaldirama” MFY elektr energiyasi ta’minoti shartnomasi tuzilgan. “Shaldirama” MFY elektr energiyasidan foydalanishda shartnomada shartlarini buzgan holda qoidabuzarlikka yo‘l qo‘ygan. Natijada, da’vogar xodimlari tomonidan 2011-yil 3-avgustda dalolatnoma rasmiylashtirilgan. Unda hisobga olinmagan elektr energiyasi qayta hisob-kitob qilinib, javobgarga 148 975 200 so‘m qarzdorlik hisoblangan. Biroq, javobgar ushbu qarzdorlikni ixtiyoriy to‘lab bermaganligi uchun da’vogar sudga murojaat qilgan.
Birinchi instnatsiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo rad etilgan va bunga asos qilib da’vogar FKning 150-moddasida belgilangan umumiy uch yillik da’vo muddatini o‘tkazib yuborilganligi ko‘rsatilgan.
Biroq, javobgar da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risida sudga ariza bermagan va bu haqda og‘zaki murojaat ham qilmagan.
Vaholanki, FK 153-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra da’vo muddati sud tomonidan faqat nizodagi tarafning sud qaror chiqargunicha bergan arizasiga muvofiq qo‘llanadi.
Xuddi shunday xatolikka 16-1406/13272, 16-1406/13273, 16-1406/13274-sonli ishlarni ko‘rishda ham yo‘l qo‘yilgan.
Da’vogar Budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi Uchtepa tuman bo‘limi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Foton” AJ dan 13 800 662 so‘m undirishni so‘ragan.
Da’vo arizasidan ko‘rinishicha, 1942-yilda tug‘ilgan fuqaro A. Usmanov “Foton” AJda mehnat faoliyatini olib borayotgan vaqtda kasb kasalligiga chalingan. Tibbiy mehnat ekspertiza komissiyasi tomonidan 1994-yil 23-fevralda berilgan ma’lumotnomaga asosan u 2-guruh nogironlik nafaqasiga chiqarilgan. Shu bois, fuqaro A.Usmanov Budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi hisobidan 1994-yildan boshlab har oyda pensiya olib kelgan. Unga Pensiya jamg‘armasi hisobidan 2010-yilning yanvar oyidan 2014-yilning oktyabr oyiga qadar jami 13 800 662 so‘m to‘langan.
Pensiya jamg‘armasi javobgarga talabnoma yuborib, unda fuqaro A.Usmanovga to‘lab berilgan summani qoplab berishni so‘ragan. Biroq javobgar tomonidan talabnoma oqibatsiz qoldirilgan. Shu sababli da’vogar sudga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Ishni ko‘rish jarayonida javobgar sudga da’vo arizasi yuzasidan fikr-mulohaza taqdim etib unda talab asossiz ekanligini, da’vogar bunday talab bilan birinchi marta 2014-yil 20-noyabrda murojaat qilganligini, da’vo summasi 2010-yilning yanvar oyidan 2014-yilning oktyabr oyiga qadar hisoblanganligini, ammo O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi 2003-yil 19-dekabrdagi 18-sonli qarorining 6-bandida mehnat jarohati tufayli kasb layoqati yo‘qotilgandan yoki boquvchining vafotidan so‘ng uch yildan keyin keltirilgan da’vo talablari, ariza berilgan kunidan oldingi ko‘pi bilan uch yil bo‘yicha qondirilishi belgilanganligini bayon etgan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo to‘liq qanoatlantirilib, javobgardan da’vogar foydasiga 13 800 662 so‘m undirilgan.
Hal qiluv qaroridan norozi bo‘lib, javobgar tomonidan apellatsiya shikoyati berilgan. Unda da’vo muddati o‘tkazib yuborilganligi va da’vogar uni tiklashni so‘ramaganligi sababli hal qiluv qarori bekor qilinishi va ish bo‘yicha ish yuritish tugatilishi lozimligi ko‘rsatilgan.
Apellatsiya instansiyasi sudining qarori bilan hal qiluv qarori o‘zgartirilib, javobgardan da’vogar foydasiga 10 307 348 so‘m undirilgan. Bunday xulosaga kelishda FKning 149 va 150-moddalariga ko‘ra umumiy da’vo muddati uch yil ekanligi, birinchi instansiyasi sudi tomonidan javobgarning da’vo muddatini qo‘llash haqidagi iltimosnomasi asossiz rad qilinganligi, da’vo arizasida 2010-yilning yanvar oyidan 2011-yilning dekabr oyiga qadar hisoblangan summa da’vo muddati o‘tganligi sababli undirilmasligi lozimligi asos qilib ko‘rsatilgan.
FKning 153-moddasiga ko‘ra, buzilgan huquqni himoya qilish talabi da’vo muddatining o‘tganligidan qat’i nazar sudda ko‘rib chiqish uchun qabul qilinadi. Da’vo muddati sud tomonidan faqat nizodagi tarafning sud qaror chiqargunicha bergan arizasiga muvofiq qo‘llanadi. Qo‘llanish to‘g‘risida nizodagi taraf bayon qilgan da’vo muddatining o‘tishi sudning da’voni rad etish haqida qaror chiqarishi uchun asos bo‘ladi.
Biroq ish hujjatlaridan ko‘rinishicha, javobgar sudga da’vo muddatini qo‘llash haqidagi ariza bilan murojaat qilmagan. Javobgar tomonidan taqdim qilingan fikr-mulohazadagi “da’vo summasi 2010-yilning yanvar oyidan 2014-yilning oktyabr oyiga qadar hisoblangan, ammo O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi 2003-yil 19-dekabrdagi 18-sonli qarorining 6-bandida mehnat jarohati tufayli kasb layoqati yo‘qotilgandan yoki boquvchining vafotidan so‘ng uch yildan keyin keltirilgan da’vo talablari, ariza berilgan kunidan oldingi, ko‘pi bilan uch yil bo‘yicha qondirilishi belgilangan” degan vajlarini da’vo muddatini qo‘llash haqidagi ariza deb baholab bo‘lmaydi,chunki FK 153-moddasining ikkinchi qismiga asosan javobgar sud qaror chiqargunicha suddan da’vo muddatini qo‘llashni so‘rashi lozim.
8. Sud nizoni mazmunan hal qilishdan oldin da’vo muddatini qo‘llash yoki qo‘llamaslik masalasini hal etadi. Agar sud da’vo muddatini qo‘llasa, ish mazmunan ko‘rilmaydi.
Da’vogar “Tolmas Saman” IChSFning tugatish boshqaruvchisi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Lastochka” kredit uyushmasidan 16 945 000 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, sudning 2012-yil 14-sentabrdagi hal qiluv qarori bilan “Tolmas Saman” IChSF bankrot deb topilib, tugatishga doir ish yuritish boshlangan. IChSFning tugatish boshqaruvchisi tomonidan korxonaning moliyaviy ahvoli tahlil qilinganda, “Lastochka” kredit uyushmasiga 2008-yil 12-sentabrda 700 000 so‘m, 2008-yil 25-oktabrda 300 000 so‘m, 2009-yil 2-iyunda 15 945 000 so‘m pul mablag‘lari depozitni ko‘paytirish uchun o‘tkazib berilganligi aniqlangan. Biroq ushbu pul mablag‘lari kredit uyushmasi tomonidan qaytarib berilmagan. Shu sababli “Tolmas Saman” IChSFning tugatish boshqaruvchisi 2013-yil 28-fevralda xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Ish ko‘rilishi jarayonida “Lastochka” kredit uyushmasi sudga ariza bilan murojaat qilib, kredit uyushmasining “Tolmas Saman” IChSFdan qarzi mavjud emasligi, 2010-yil 9-fevralda firma kredit uyushmasi a’zoligidan chiqarilganligi, shuningdek da’vo muddati ham o‘tib ketganligini ma’lum qilib, uni qo‘llab, da’voni rad etishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi tomonidan ish mazmunan ko‘rib chiqilib, kredit uyushmasi tomonidan “Tolmas Saman” IChSF rahbarining murojaatiga asosan 16 945 000 so‘mlik pul mablag‘lari tegishli shaxslarga o‘tkazib berilganligi aniqlangan. Kredit uyushmasining “Tolmas Saman” IChSFdan qarzi mavjud emasligi sababli da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirish rad etilgan. Shu bilan birga, da’vo talabini qanoatlantirish ham rad etilgan.
FKning 153-moddasiga ko‘ra, buzilgan huquqni himoya qilish talabi da’vo muddatining o‘tganligidan qat’i nazar, sudda ko‘rib chiqish uchun qabul qilinadi. Da’vo muddati sud tomonidan faqat nizodagi tarafning sud qaror chiqargunicha bergan arizasiga muvofiq qo‘llanadi. Qo‘llanish to‘g‘risida nizodagi taraf bayon qilgan da’vo muddatining o‘tishi sudning da’voni rad etish haqida qaror chiqarishi uchun asos bo‘ladi.
Mazkur holatda sud nizoni mazmunan hal qilishdan oldin da’vo muddatini qo‘llash yoki qo‘llamaslik masalasini hal etib, agar da’vo muddatini qo‘llasa ish mazmunan qo‘rilmasligi kerak.
O‘zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi javobgarlar — “Texnoindustriya” ShK va “SMS” MChJga nisbatan da’vo arizasi bilan murojaat qilib, ko‘chmas mulkni sotish haqida “Texnoindustriya” ShK va “SMS” MChJo‘rtasida 2007-yil 24-aprelda tuzilgan oldi-sotdi shartnomasini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, Investor xarajatlarini qoplash maqsadida davlat tomonidan mulkdor sifatida “Texnoindustriya” ShKga ko‘chmas mulk topshirilgan. Ko‘chmas mulkni topshirish “O‘zPGS” AJ aksiyadorlarining 1998-yil 4-sentabrdagi umumiy yig‘ilishi qarori asosida Davlat mulk qo‘mitasining 1998-yil 19-noyabrdagi 178k-pr-sonli buyrug‘iga muvofiq rasmiylashtirilgan.
Biroq, investorning xarajatlari hujjatlar bilan o‘z tasdig‘ini topmaganligi sababli Toshkent shahar xo‘jalik sudida 2011-yil 12-aprelda 10-1021/8326-sonli xo‘jalik ishi bo‘yicha qabul qilingan hal qiluv qaroriga asosan 1998-yil 4-sentabrdagi umumiy yig‘ilish qarori haqiqiy emas deb topilgan.
Shuningdek, Toshkent shahar xo‘jalik sudining 2009-yil 16-sentabrdagi 10-0715/12379-sonli xo‘jalik ishi bo‘yicha chiqarilgan hal qiluv qarori bilan “O‘zitalmotor”, “Takfa”, “Toshkent motor zavodi” va “Ipak Yo‘li” AJlari ta’sischilarining 1998-yil 23-24-iyundagi umumiy yig‘ilish qarori “O‘zitalmotor” AJning ustav fondi shakllantirilmaganligi bois haqiqiy emas deb topilgan.
Shu sababli, O‘zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi “Texnoindustriya” ShK va “SMS” MChJga nisbatan da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Birinchi instansiya sudining 2014-yil 29-avgustdagi hal qiluv qarori bilan javobgarning da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizasi qanoatlantirilib, talabga nisbatan da’vo muddati qo‘llanilib Qo‘mitaning da’vosi rad etilgan.
Nizoli oldi-sotdi shartnomasini tuzishga aksiyadorlik jamiyatlari ta’sischilari va aksiyadorlarining 1998-yildagi umumiy yig‘ilish qarorlari asos bo‘lib, ushbu yig‘ilish qarorlari xo‘jalik sudi tomonidan 2009-yil 16-sentabrdagi hal qiluv qarori bilan Qo‘mitaning da’vosi asosida haqiqiy emas deb topilgan. Shu sababli, sud Qo‘mita 2009-yilda nizoli shartnomaning noqonuniyligi haqida bilgan va bilishi lozim bo‘lgan deb hisoblab, da’vo muddatini qo‘llash haqida qonuniy to‘xtamga kelgan. Biroq ishning mazmuniga kirib, qo‘mita tomonidan oldi-sotdi shartnomasini haqiqiy emas deb topish uchun da’voda keltirilgan vajlarning noto‘g‘riligiga huquqiy baho berib, sud xatolikka yo‘l qo‘ygan. Chunki FK 153-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra qo‘llanish to‘g‘risida nizodagi taraf bayon qilgan da’vo muddatining o‘tishi sudning da’voni rad etish haqida qaror chiqarishi uchun asos bo‘ladi.
Shu bois, kassatsiya instansiyasining qarori bilan hal qiluv qarori o‘zgartirilgan: uning asoslantiruvchi qismidan Qo‘mitaning da’vosi asossizligi haqidagi so‘zlar chiqarib tashlangan.
9. Agar sud da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirsa, talabning da’vo muddati o‘tgan qismini qanoatlantirish rad etiladi.
Da’vogar Budjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi Namangan shahar bo‘limi 2014-yil 11-noyabrda xo‘jalik sudiga murojaat qilib, javobgar “Namanganvino” AJdan to‘langan 12 253 455so‘m pensiya to‘lovlarini regress tartibida undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilib, javobgardan da’vogar foydasiga 10 613 086 so‘m undirilgan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, fuqaro X.Dedabayev 1984-yil 30-avgustda mehnat vazifasini bajarish vaqtida mayiblangan. Da’vogar fuqaro X.Dedabayevga mehnatda mayiblanganligi uchun Budjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan 2010-yil 1-yanvardan 2014-yil 1-noyabr holatiga 12 253 455 so‘m to‘lab bergan.
“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi Qonuni 66-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra mulk shaklidan qat’i nazar, korxonalar va tashkilotlar korxonaning aybi bilan mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligi oqibatidagi nogironlik uchun tayinlangan pensiyalarni to‘lash, shuningdek xodim ushbu Qonunning 7-moddasida nazarda tutilgan pensiya yoshiga to‘lgunga qadar ushbu Qonun 12-moddasining “b” — “j” bandlariga muvofiq tayinlangan pensiyalarni to‘lash uchun ish haqi to‘lashga mo‘ljallangan mablag‘lar hisobidan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga xarajatlarni qoplovchi pul o‘tkazadilar.
Biroq, Jamg‘arma tomonidan fuqaro X.Dedabayevga to‘lab berilgan pensiya to‘lovlari javobgar tomonidan qoplanmagan. Shu sababli, Budjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi Namangan shahar bo‘limi xo‘jalik sudiga murojaat qilgan.
Biroq, umumiy da’vo muddati uch yil bo‘lsada, sud talabning da’vo arizasi berilgunga qadar to‘langan uch yillik pensiya to‘lovlarini qoplash qismini qanoatlantirmasdan, balki uch yil o‘n oyda (2011-yil yanvardan 2014-yil noyabrga qadar) to‘langan qismini qanoatlantirgan.
Shu sababli sud talabning da’vo muddati o‘tmagan qismida, ya’ni X.Dedabayevga 2011-yil noyabrdan 2014-yil noyabrga qadar to‘lab berilgan 9 011 649 so‘m pensiya to‘lovlarini javobgardan undirishi lozim edi.
10. FK 154-moddasining birinchi qismiga asosan da’vo muddati shaxs o‘zining huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan o‘ta boshlanadi. Bunda, shaxs deganda fuqarolik munosabatlarining taraflari tushuniladi.
Da’vogar “Parma Servis” MChJ xo‘jalik sudiga 2014-yil avgust oyida da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Toshtransmahsusqurilish” MChJdan 40 000 000 so‘m asosiy qarz va 12 000 000 so‘m penya undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, 2011-yil 23-mayda taraflar o‘rtasida pudrat shartnomasi tuzilgan. Ushbu shartnoma shartlarini bajarish maqsadida javobgarga 2011-yil 23-maydagi 229-sonli to‘lov topshiriqnomasi bilan avans sifatida 40 000 000 so‘m o‘tkazib berilgan. Ammo javobgar tomonidan shartnoma majburiyatlari buzilgan Shu sababli, javobgar tomonidan majburiyat bajarilishi kechiktirilgan har bir kun uchun 0,4 foiz miqdorida, ya’ni 12 000 000 so‘m penya hisoblangan.
Da’vogar da’vo muddati qo‘llanishiga e’tiroz bildirib, korxonaning bosh buxgalteri tez-tez almashib turganligi sababli da’vo muddati o‘tkazib yuborganligi uchun da’vo muddatini o‘tkazib yuborish sabablarini uzrli deb hisoblab, uni tiklashni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi da’vo muddatini tiklash haqidagi arizani qanoatlantirishni rad etib, da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirgan va da’vo muddatini qo‘llab, da’voni rad etgan.
Sudning hal qiluv qarorida FK 154-moddasining birinchi qismiga asosan da’vo muddati shaxs o‘zining huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan o‘ta boshlashi, korxona bosh buxgalterini almashib turishi o‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini uzrli deb hisoblashga sabab bo‘lmasligi asos qilib ko‘rsatilgan.
Birinchi instansiya sudi moddiy va protsessual huquq normalarini to‘g‘ri qo‘llaganligi sababli appelatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirgan.
Da’vogar “Umid-Axror Fayz” XK xo‘jalik sudiga 2014-yil yanvar oyida da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar OATB “Agrobank”dan 20 000 000 so‘m asossiz yechib olingan pul mablag‘larini va 2 998 410 so‘m jarimani undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, 2011-yil 28-martda DSI tomonidan “Umid-Axror Fayz” XK va “UzGazOil” MChJ o‘rtasida amalga oshirilgan to‘lovlar bo‘yicha tekshirish o‘tkazilgan. Tekshirishda OATB “Agrobank” tomonidan 2008-yil 30-noyabrda da’vogarning hisobvarag‘idan asossiz “UzGazOil” MChJning hisobvarag‘iga 1 000 000 000 so‘m pul mablag‘lari o‘tkazilganligi va bank o‘z foydasiga 20 000 000 so‘m ko‘rsatilgan xizmatlar uchun pul mablag‘i yechib olgan, keyinchalik esa, “UzGazOil” MChJ tomonidan 1 000 000 000 so‘m XKga qaytarib berilgan. Shu sababli, XK sudga murojaat qilib, bankdan asossiz yechib olingan 20 000 000 so‘mni qaytarishni hamda Markaziy bank tomonidan tasdiqlangan 2001-yil 30-iyunda 1044-son bilan Adliya vazirligida ro‘yxatga olingan Nizomga asosan 2 998 410 so‘m jarima undirishni so‘ragan.
Javobgar sudga da’vo muddati o‘tganligi sababli da’voni rad etish haqida ariza bergan. Da’vogar javobgarning da’vo muddatini qo‘llash haqidagi arizasiga e’tiroz bildirib, bank tomonidan asossiz amalga oshirilgan 1 000 000 000 so‘mlik operatsiya uchun 20 000 000 so‘m pul mablag‘i yechib olganligini 2011-yil 28-martda DSI tomonidan o‘tkazilgan tekshirish vaqtida bilganligini bayon qilgan.
FK 154-moddasining birinchi qismiga binoan da’vo muddati shaxs o‘zining huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan o‘ta boshlaydi.
Sudning hal qiluv qaroriga ko‘ra, da’vogar va “UzGazOil” MChJ o‘rtasida shartnoma mavjud bo‘lmasada, bank tomonidan 1 000 000 000 so‘m da’vogarning hisobvarag‘idan “UzGazOil” MChJga o‘tkazib berilgan. Bu operatsiya uchun bank o‘z foydasiga 20 000 000 so‘m pul mablag‘larini yechib olgan, ushbu holat yuzasidan da’vogarning sobiq rahbari A.Rixsiyev bank boshqaruvchisi Sh. Bo‘tayevga arz qilgan. Bundan ko‘rinadiki, da’vogar bank tomonidan uning hisobvarag‘idan 20 000 000 so‘m pul mablag‘i yechib olganligidan 2008-yilning dekabr oyida xabardor bo‘lgan.
11. Da’vo muddatining o‘ta boshlashi shartnoma tarafi bo‘lgan shaxs bankrot deb topilib, sud boshqaruvchisi tayinlangan kundan emas, balki shartnomaning ushbu tarafi o‘zining huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan o‘ta boshlaydi.
“Toshkent to‘qimachi kombinati” AJ tugatish boshqaruvchisi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Toshkent to‘qimachi kombinati” AJ, TIF Milliy banki va “Tosh Ross Textil” MChJ o‘rtasida 2007-yil 31-martda tuzilgan bitimni haqiqiy emas deb topishni va bitimni haqiqiy emasligi oqibatini qo‘llashni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, 2007-yil 31-martda TIF Milliy banki, “Toshkent to‘qimachi kombinati” AJ va “Tosh Ross Textil” MChJ o‘rtasida kelishuv tuzilgan. Unga ko‘ra “Tosh Ross Textil” MChJ da’vogar tomonidan kredit mablag‘lariga sotib olingan uskunalarni o‘ziga qabul qilib olishi va buning evaziga “Toshkent to‘qimachi kombinati” AJning bank oldidagi kredit qarzlarini to‘lab berish majburiyatini olgan.
Xo‘jalik sudining 2010-yil 22-iyundagi hal qiluv qarori bilan da’vogar bankrot deb topilib, tugatishga doir ish yuritish boshlangan va tugatish boshqaruvchisi tayinlangan.
2013-yilning fevral oyida tugatish boshqaruvchisi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, yuqorida qayd qilingan uch tomonlama bitimni haqiqiy emas deb topishni va bitimni haqiqiy emasligi oqibatini qo‘llashni so‘ragan.
Ish ko‘rilishi jarayonida bank va “Tosh Ross Textil” MChJ da’vo muddati o‘tganligi sababli da’voni rad etishni so‘ragan.
Sud boshqaruvchisi da’vo muddati qo‘llanishiga e’tiroz bildirib, FKning 154-moddasiga binoan da’vo muddati shaxs o‘zining huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan o‘ta boshlashi, “Toshkent to‘qimachi kombinati” AJ bankrot deb topilgandan keyin u tayinlanganligini, shundan keyingina u bunday bitim tuzilganligidan xabardor bo‘lganligini ma’lum qilib, da’vo muddatini o‘tkazib yuborish sabablarini uzrli deb topib, uni tiklashni va da’voni qanoatlantirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi da’vo muddatini tiklash haqidagi arizani qanoatlantirishni rad etib, da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirgan va da’vo muddatini qo‘llab, da’voni rad etgan.
Sud bunday xulosaga kelishiga FK 154-moddasining birinchi qismiga asosan da’vo muddati shaxs o‘zining huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan o‘ta boshlashini, shaxs deganda fuqarolik munosabatlarining taraflari tushunilishini, mazkur holatda bunday taraf sud boshqaruvchisi emas, balki “Toshkent to‘qimachi kombinati” AJ hisoblanilishini, bitim tuzilgan paytdan sudga da’vo bilan murojaat qilgunga qadar 6 yil o‘tganligini asos qilib keltirgan.
Birinchi instansiyasi sudi moddiy va protsessual huquq normalarini to‘g‘ri qo‘llaganligi sababli appelatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirgan.
12. Agar da’vo arizasi sud tomonidan qaytarilgan bo‘lsa, da’vo qo‘zg‘atilgunga qadar o‘ta boshlagan da’vo muddati umumiy tartibda davom etadi.
Da’vogar “Navoiy kon-metallurgiya kombinati” DUK xo‘jalik sudiga 2012-yil mart oyida da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “O‘zbekiston temir yo‘llari” DATKdan 3 391 960 so‘m jarimani undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “O‘zbekiston temir yo‘llari” DATKning “Tinchlik” bekatidagi 090979 va 290987-sonli vagonlarni topshirish va qayta qabul qilish to‘g‘risidagi qaydnomasiga asosan 2011-yilning sentyabr oyida “Tinchlik” bekatida turib qolgan vagonlar uchun 3 391 960 so‘m jarima hisoblanib, “Navoiy kon-metallurgiya kombinati” DUKning hisob raqamidan yechib olingan.
Javobgar da’vogarning harakatidan norozi bo‘lib 2011-yilning 17-noyabrida talabnoma yuborib pul mablag‘larini qaytarishni so‘ragan. Javobgar talabnomaga 2011-yil 31-dekabrdagi xat bilan rad javobi bergan. Ushbu xat da’vogar tomonidan 2012-yil 10-yanvarda qabul qilib olingan.
Shu sababli, da’vogar xo‘jalik sudiga 2012-yil 6-fevralda da’vo arizasi bilan murojaat qilgan. Xo‘jalik sudining 2012-yil 10-fevraldagi ajrimi bilan da’vo arizasi qaytarilgan.
Da’vogar 2012-yil 16-martda qaytadan da’vo arizasi bilan murojaat qilib, unga o‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini uzrli deb topish va da’vo muddatini tiklash haqidagi arizani ilova qilgan. Arizada da’vo arizasi avvalroq berilganligi, ammo sud (pochta) xarajati boshqa hisob raqamiga o‘tkazilganligi sababli XPK 118-moddasining 5-bandiga asosan qaytarganligi, hozirda kamchilik bartaraf etilib qaytadan murojaat qilinganligi vaj qilib keltirilgan.
Ish ko‘rilishi jarayonida javobgar da’vo muddati o‘tganligi sababli da’vo muddatini qo‘llab, da’voni rad etishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi da’vo muddatini tiklash haqidagi arizani qanoatlantirishni rad etib, da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirgan va da’voni rad etgan.
Sud da’vo muddatini qo‘llashga FKning 150 va 151-moddalariga ko‘ra umumiy da’vo muddati uch yil, ayrim turdagi talablar uchun qonunlarda umumiy da’vo muddatiga qaraganda qisqartirilgan yoki uzaytirilgan maxsus da’vo muddatlari belgilanishi mumkinligini, O‘zbekiston Respublikasi Temir yo‘l ustavining 115-moddasiga binoan temir yo‘lga nisbatan da’vogar faqat e’tirozni qanoatlantirishni to‘liq yoki qisman rad etish to‘g‘risidagi javob olingandan so‘ng ikki oy davomida vakolatli sudga berishi mumkinligini, FK 158-moddasining birinchi qismida, agar da’vo sud tomonidan ko‘rilmasdan qoldirilgan bo‘lsa, da’vo qo‘zg‘atilgunga qadar o‘ta boshlagan da’vo muddati umumiy tartibda davom etishi belgilanganligini asos qilib keltirgan.
13. Da’vo muddatining o‘tishi majbur shaxs qarzni tan olganligini ko‘rsatuvchi harakatlarni qilishi bilan uziladi.
O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasining Toshkent viloyat hududiy boshqarmasi “Hermest Plast” MChJ manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetidan 17 889 807 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, MChJ va universitet o‘rtasida 2009-yil 12-noyabrda pudrat shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra MChJ o‘z zimmasiga 23 323 083 so‘mlik qurilish ishlarini bajarish majburiyatini olgan.
2009-yil 20-noyabrda taraflar o‘rtasida shartnomaga qo‘shimcha kelishuv imzolanib, unda bajariladigan ishlarning qiymati 38 300 000 so‘m miqdorida belgilangan.
Bajarilgan ishlarni topshirish qabul-qilish dalolatnomalarida MChJ tomonidan 38 266 323 so‘mlik ishlar amalga oshirilganligi qayd etilgan.
Toshkent shahar Yakkasaroy tuman prokuraturasining topshiriq xati asosida OATB “O‘zsanoatqurilishbank” tomonidan o‘tkazilgan nazorat o‘lchovi xulosasiga ko‘ra F-2 dalolatnomalaridagi bajarilgan ish hajmi bilan haqiqiy o‘lchov hajmi taqqoslanganda 20 375 516 so‘m bajarilgan ish hajmi chiqarib tashlangan. Natijada haqiqiy bajarilgan ishlar qiymati 17 889 807 so‘m miqdorida belgilangan.
Javobgar tomonidan bajarilgan ishlar haqi to‘lab berilmaganligi sababli da’vogar 2014-yilning fevral oyida sudga da’vo bilan murojaat qilgan.
Ish ko‘rilishi jarayonida javobgar sudga ariza taqdim etib, da’vo muddati o‘tganligi sababli da’voni rad etishni so‘ragan. Sud ushbu arizani qanoatlantirib, da’voni rad etish haqida hal qiluv qarori qabul qilgan.
Shartnomaning 2-bandida bajarilgan ishlarning qiymati bajarilgan ishlarni topshirish qabul-qilish dalolatnomalari asosida to‘lab berilishi belgilangan.
Taraflar tomonidan bajarilgan ishlarni topshirish qabul-qilish dalolatnomalari 2009-yilning noyabr oyida rasmiylashtirilgan.
Shu bois, sud da’vo muddatini boshlanish vaqtini 2009-yilning dekabr oyidan hisoblagan va uch yillik da’vo muddati o‘tganligi sababli da’voni qanoatlantirishni rad etgan.
Biroq birinchi instansiya sudi MChJ va universitet o‘rtasida 2012-yil 24-aprel va 24-dekabrda taqqoslash dalolatnomasi imzolanganligiga e’tibor bermagan.
Vaholanki, FKning 157-moddasiga ko‘ra da’vo muddatining o‘tishi belgilangan tartibda da’vo qo‘zg‘atilishi bilan, shuningdek majbur shaxs qarzni tan olganligini ko‘rsatuvchi harakatlarni qilishi bilan uziladi. Uzilishdan keyin da’vo muddatining o‘tishi yangidan boshlanadi, uzilishgacha o‘tgan vaqt esa - yangi muddatga qo‘shilmaydi.
Shu bois, kassatsiya instansiyasi sudining qarori bilan hal qiluv qarori bekor qilinib, ish ko‘rib chiqilgan va taraflar o‘rtasida tuzilgan pudrat shartnomasi hamda qo‘shimcha kelishuv belgilangan tartibda G‘aznachilikda ro‘yxatga olinmaganligi asos qilinib da’voni rad etish haqida yangi qaror qabul qilingan.
14. Xodimlar mas’uliyatsizligi natijasida da’vo muddatining o‘tib ketganligi uzrli sabab hisoblanmaydi va da’vo muddatini tiklashga asos bo‘lmaydi.
Da’vogar Budjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi Namangan shahar bo‘limi (Jamg‘arma) 2013-yil 3-iyulda xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Noto‘qimachi” AJdan to‘langan16 006790so‘m pensiya pulini regress tartibida undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining 2014-yil 22-dekabrdagi hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilib, javobgardan da’vogar foydasiga 10 613 086 so‘m undirilgan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Noto‘qimachi” AJda sodir bo‘lgan baxtsiz xodisa tufayli jamiyat xodimlari M.Raxmonov, M.Isakov, T.Xashimov, A.Isamiddinov va M.Toshpo‘latovlar nogiron bo‘lib qolganlar. Mazkur shaxslarga Jamg‘arma mablag‘lari hisobidan pensiya pullari to‘langan. 2010-yil yanvar oyidan 2013-yilning may oyiga qadar to‘lab berilgan 16 006 790 so‘m pensiya pullari “Noto‘qimachi” AJ tomonidan Jamg‘armaga o‘tkazilmagan.
“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi Qonuni 66-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra mulk shaklidan qat’i nazar, korxonalar va tashkilotlar korxonaning aybi bilan mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligi oqibatidagi nogironlik uchun tayinlangan pensiyalarni to‘lash, shuningdek xodim ushbu Qonunning 7-moddasida nazarda tutilgan pensiya yoshiga to‘lgunga qadar ushbu Qonun 12-moddasining “b” — “j”-bandlariga muvofiq tayinlangan pensiyalarni to‘lash uchun ish haqi to‘lashga mo‘ljallangan mablag‘lar hisobidan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga xarajatlarni qoplovchi pul o‘tkazadilar.
Javobgar da’vo muddatini qo‘llab, da’voni rad etish to‘g‘risida ariza bilan, da’vogar esa o‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini tiklash to‘g‘risidagi iltimosnoma bilan murojaat qilgan.
Sud javobgarning arizasini qanoatlantirishni rad etib, da’vogarning iltimosnomasini qanoatlantirgan.
FKning 159-moddasiga ko‘ra basharti, sud da’vo muddatining o‘tkazib yuborilganligi sababini uzrli deb topsa, buzilgan huquq himoya qilinishi kerak. Da’vo muddatini o‘tkazib yuborish sabablari da’vo muddatining oxirgi olti oyida, bu muddat olti oyga teng yoki olti oydan kam bo‘lsa, da’vo muddatida yuz bergan bo‘lsa, ular uzrli deb hisoblanishi mumkin.
Mazkur holatda sud o‘tkazib yuborilgan muddatni uzrli deb topish uchun javobgar tomonidan pul mablag‘larini o‘z vaqtida o‘tkazib berilmaganligi holati Jamg‘arma direktorining buyrug‘iga asosan o‘tkazilgan tekshirishda aniqlanganligi va Jamg‘armaning xodimlari tomonidan tegishli to‘lovlarni da’vo muddati davrida javobgardan undirish choralarini ko‘rishda mas’uliyatsizlikka yo‘l qo‘yilganligini asos qilib ko‘rsatgan. Vaholanki, xodimlarning mas’uliyatsizligi da’vo muddatini o‘tkazib yuborilganligi uchun uzrli sabab hisoblanmaydi.
15. Sud tomonidan da’vo muddati tiklanishi uchun, uning sabablari da’vo muddatining oxirgi olti oyida, bu muddat olti oyga teng yoki undan kam bo‘lsa, da’vo muddatida yuz bergan bo‘lishi va ushbu holat sud tomonidan uzrli deb topilgan bo‘lishi lozim.
Da’vogar “Agromaks invest plus” MChJ tugatish boshqaruvchisi 2012-yil 8-fevralda xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “O‘rta Bo‘z YaNA” FXdan 2 000 000 so‘m asosiy qarz va 2 000 000 so‘m penya undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining 2012-yil 6-martdagi hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilgan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Agromaks invest plus” MChJ va “O‘rta Bo‘z YaNA” FX o‘rtasida 2008-yil 25-mayda oldi-sotdi shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra, MChJ FXga 1 dona 34 000 000 so‘mlik “MTZ-80X” rusumli traktorini 2008-yil 25-iyundagi topshirish-qabul qilish dalolatnomasiga asosan topshirgan. Biroq, fermer xo‘jaligi olingan traktor haqining 2 000 000 so‘mini to‘lamagan va shartnoma majburiyatlarini lozim darajada bajarmagan. FXning MChJdan qarzdorligi taraflar o‘rtasida tuzilgan shartnoma, hisobvaraq-faktura, ishonchnoma, dalolatnoma va ishdagi hujjatlar bilan o‘z isbotini topgan.
Da’vo arizasiga o‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini tiklash to‘g‘risida iltimosnoma ilova qilingan. Unda Toshkent viloyat xo‘jalik sudining 2011-yil 21-noyabrdagi hal qiluv qarori bilan “Agromaks invest plus” MChJ bankrot deb topilib, tugatishga doir ish yuritish boshlanganligi sababli o‘z vaqtida sudga murojaat qilish imkoniyati bo‘lmaganligi vaj qilib keltirilgan. Ushbu holat sud tomonidan uzrli sabab sifatida baholanib, da’vo muddati tiklangan.
Biroq birinchi instansiya sudi taraflar o‘rtasida shartnoma 2008-yil 25-mayda tuzilganligiga, mulk 2008-yil 25-iyunda dalolatnoma asosida topshirilganligiga, MChJ esa 2011-yil 21-noyabrda bankrot deb topilganligiga e’tibor bermagan.
FKning 159-moddasiga muvofiq, basharti, sud da’vo muddatining o‘tkazib yuborilganligi sababini uzrli deb topsa, buzilgan huquq himoya qilinishi kerak. Da’vo muddatini o‘tkazib yuborish sabablari da’vo muddatining oxirgi olti oyida, bu muddat olti oyga teng yoki olti oydan kam bo‘lsa, da’vo muddatida yuz bergan bo‘lsa, ular uzrli deb hisoblanishi mumkin.
Bundan tashqari, MChJning bankrot deb topilganligi va tugatishga doir ish yuritish boshlangandan so‘ng tugatish boshqaruvchisi tomonidan qarzdorlik aniqlanganligi vaji da’vo muddatini tiklash uchun asos bo‘lmaydi.
16. Da’vogarning da’vo muddatini tiklash to‘g‘risidagi arizasi, agar javobgar tomonidan da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risida ariza berilgan bo‘lsa, ushbu ariza bilan birga muhokama qilinadi. Da’vogar da’vo muddatini tiklash to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilmasa, sud o‘z tashabbusi bilan bu masalani ko‘rib chiqishga haqli emas. Apellatsiya, kassatsiya va nazorat instansiyalarida da’vo muddatini tiklash to‘g‘risidagi ariza ko‘rib chiqilmaydi.
Toshkent shahar adliya boshqarmasi “Zangiotaagrotex” MChJ manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Gem Group” MChJdan 104 000 000 so‘m asosiy qarz va 52 000 000 so‘m penya undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, 2009-yil 16-martda MChJ va javobgar o‘rtasida shartnoma tuzilgan. Unga ko‘ra “Zangiotaagrotex” MChJ 2009-yil 17-martda “Gem Group” MChJga 20 dona qiymati 104 000 000 so‘m bo‘lgan “KXU4B” — rusumli kultivatorlarni yetkazib bergan. Shartnomaning 4.2-bandida to‘lov kechiktirilgan har bir kun uchun 0,5 foiz, ammo amalga oshirilmagan to‘lovning 50 foizidan oshmagan holda penya to‘lanishi nazarda tutilgan. Javobgar tomonidan qabul qilib olingan mahsulot uchun to‘lov amalga oshirilmagan. Shu sababli Toshkent shahar adliya boshqarmasi “Zangiotaagrotex” MChJ manfaatida xo‘jalik sudiga 2013-yil may oyida da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.
Ish ko‘rilishi jarayonida javobgar da’vo muddati o‘tganligi sababli da’voni rad etish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilgan.
Birinchi instansiya sudi da’vo muddatini qo‘llab da’voni qanoatlantirishni rad etish to‘g‘risida hal qiluv qarori qabul qilgan.
Da’vogar hal qiluv qaroridan norozi bo‘lib, sudga apellatsiya shikoyati bilan murojaat qilgan. Unda FKning 159-moddasida sud da’vo muddatining o‘tkazib yuborilganligi sababini uzrli deb topsa, buzilgan huquq himoya qilinishi kerakligi belgilanganligini, ammo sud da’vo muddatini o‘tkazib yuborish sabablarini o‘rganmaganligini vaj qilib keltirgan. Shuningdek, da’vo arizasi bilan o‘z vaqtida murojaat qilmaganligiga MChJning hisobvarag‘ida pul mablag‘lari bo‘lmaganligini va javobgarning manzilini bilmaganligini, MChJ 2010-yilning mart, avgust, oktyabr oylarida va 2013-yilning fevral oyida javobgarga talabnoma bilan murojaat qilganligini, ammo ushbu talabnomalar oqibatsiz qoldirilganligini ma’lum qilib, da’vo muddatini tiklab, ishni ko‘rib chiqishni so‘ragan.
Apellatsiya instansiyasi sudi da’vogar sudga o‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini tiklash haqida arz qilmaganligini, apellatsiya instansiyasi sudida esa bunday arz qabul qilinmasligini, chunki o‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini tiklash masalasi javobgarning da’vo muddatini qo‘llash haqidagi arizasi bilan birga muhokama qilinishi lozimligini qarorda ko‘rsatgan.
17. O‘zbekiston Respublikasi Temir yo‘l ustavining 156-bandiga ko‘ra yuk jo‘natuvchi va yukni oluvchilarga nisbatan ushbu ustavdan kelib chiqqan da’vo arizalari xo‘jalik sudiga 6 oy ichida taqdim etilishi mumkin. 6 oylik muddat yuk tashish rejasini bajarmaganlik uchun jarima undirish belgilanganda – jarimani to‘lash uchun belgilangan 5 kunlik muddat o‘tgandan so‘ng hisoblanadi.
O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi Buxoro viloyat hududiy boshqarmasi Buxoro mintaqaviy temir yo‘l uzeli manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Qiziqumsement” AJdan 173 446 650 so‘m undirishni so‘ragan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, “Qiziqumsement” AJ 2013-yilning iyun va avgust oylarida Buxoro mintaqaviy temir yo‘l uzeliga qarashli Binokor temir yo‘l bekati orqali “Klinker” mahsulotini vagonlarda tashish rejasini tasdiqlab bergan. Biroq AJ tomonidan tashish rejasi bajarilmagan.
AJ tomonidan tashish rejasi bajarilmaganligi uchun 2013-yilning iyun oyi uchun 164 751 300 so‘m va avgust oyi uchun 8 695 350 so‘m, jami 173 446 650 so‘m jarima hisoblangan.
Shu sababli O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi Buxoro viloyat hududiy boshqarmasi Buxoro mintaqaviy temir yo‘l uzeli manfaatida 2014-yil 8-yanvarda xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bergan.
Ish ko‘rilishi jarayonida “Qiziqumsement” AJ sudga da’vo muddatini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza bilan murojaat qilgan.
Birinchi instansiya sudi da’vo muddatini qo‘llab, da’vo talabining 164 751 300 so‘m qismini qanoatlantirishni rad etib, 8 695 350 qismini qanoatlantirgan.
Sud bunday xulosaga kelishda O‘zbekiston Respublikasi Temir yo‘l ustavining 156-bandiga tayangan. Unga ko‘ra temir yo‘lning ushbu ustavidan kelib chiqqan yuk jo‘natuvchi va yukni oluvchilarga nisbatan da’vo arizalari belgilangan sudlovga tegishlilik asosida xo‘jalik sudiga 6 oy ichida taqdim etilishi mumkin. Ushbu 6 oylik muddat yuk tashish rejasini bajarmaganlik uchun jarima undirish belgilanganda – jarimani to‘lash uchun belgilangan 5 kunlik muddat o‘tgandan so‘ng hisoblanadi.
FK 151-moddasining birinchi qismiga asosan ayrim turdagi talablar uchun qonunlarda umumiy da’vo muddatiga qaraganda qisqartirilgan yoki uzaytirilgan maxsus da’vo muddatlari belgilanishi mumkin.
Birinchi instansiya sudi yuqorida qayd etilgan Ustavning 156-bandidan kelib chiqib, da’vo muddatini o‘ta boshlashini 2013-yil iyul oyidan hisoblagan. Shu sababli, da’vo muddati iyun oyida yuk tashish rejasi bajarilmaganligi natijasida hisoblangan jarima summasiga nisbatan qo‘llanilgan.
18. Jamiyat ishtirokchilari umumiy yig‘ilishining qarorini haqiqiy emas deb topish haqidagi arizalar uchun ikki oylik maxsus da’vo muddati qo‘llaniladi.
Da’vogar — Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi Andijon viloyat hududiy boshqarmasi sudga murojaat qilib, javobgarlar — “Asaka diyor” MChJ va “O‘zsanoatqurilishbank”ning Bunyodkor filialiga nisbatan 2010-yil 2-dekabrdagi va 2011yil 5-maydagi umumiy yig‘ilish qarorlarini hamda 2011-yil 24-martdagi kredit shartnomasini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Ish hujjatlaridan ko‘rinishicha, 2010-yil 2-dekabr va 2011-yil 5-may kunlari jamiyatning umumiy yig‘ilishi o‘tkazilib, unda bankdan 150 000 000 va 100 000 000 so‘m kredit olish va jamiyat ta’sis hujjatlariga o‘zgartirish kiritish masalasi muhokama qilinib, qaror qabul qilingan.
Jamiyat va bank o‘rtasida 2011-yil 24-martda kredit shartnomasi tuzilib, jamiyatga 100 000 000 so‘m kredit ajratilgan.
Da’vogar sud majlisida jamiyat ustav fondining 34,86 foizi davlat ulushidan iboratligi, jamiyatning umumiy yig‘ilishlarida da’vogar vakillari ishtirok etmaganligi, umumiy yig‘ilishlarning o‘tkazilganligi va kredit shartnomasi tuzilganligi haqida 2014-yil may oyida xabardor bo‘lganligi to‘g‘risida vajlar keltirib, o‘tkazib yuborilgan muddatni tiklashni so‘ragan.
“Mas’uliyati cheklangan va qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi Qonunning 41-moddasiga muvofiq, jamiyat ishtirokchilari umumiy yig‘ilishining ushbu qonun va boshqa qonun hujjatlari, jamiyatni ustavi talablari buzilgan holda qabul qilingan hamda jamiyat ishtirokchilarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini buzadigan qarori ovoz berishda ishtirok etmagan yoki bahsli qarorga qarshi ovoz bergan jamiyat ishtirokchisining arizasiga ko‘ra sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishi mumkin. Bunday ariza jamiyat ishtirokchisi qabul qilingan qaror to‘g‘risida bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan e’tiboran ikki oy ichida berilishi mumkin. Agar jamiyat ishtirokchisi shikoyatga sabab bo‘lgan qarorni qabul qilgan jamiyat ishtirokchilarining umumiy yig‘ilishida ishtirok etgan bo‘lsa, mazkur ariza shunday qaror qabul qilingan kundan e’tiboran ikki oy ichida berilishi mumkin.
Da’vogarning yuqorida ko‘rsatilgan vajlari sud tomonidan inobatga olinmagan, chunki xo‘jalik jamiyatlari ustav jamg‘armasidagi davlat aktivlari paketlari (ulushlari)ni boshqarish bo‘yicha faoliyatni amalga oshirish tartibi haqidagi nizomga hamda da’vogarning 2007-yil 13-sentabrdagi buyrug‘iga asosan, jamiyatga ishonchli vakil biriktirilgan va turli buyruqlar bilan ishonchli vakil yangilanib kelgan. Mazkur ishonchli vakillarga har oyda hisobotlarni o‘z vaqtida taqdim etib borish va belgilangan tartibda yuqori turuvchi idoraga hisobot taqdim etish vazifalari yuklatilgan. Ushbu shaxslarning o‘z vazifalarini lozim darajada bajarmaganligi va natijada da’vo muddatining o‘tib ketganligi da’vo muddatini tiklash uchun asos bo‘la olmaydi.
Shu sababli, sud tomonidan asosli ravishda da’vo muddati qo‘llanilib, da’vo muddatini tiklash to‘g‘risidagi ariza qanoatlantirilmasdan qoldirilgan va da’vo rad etilgan.
19. FKning 2-moddasiga ko‘ra, bir tarafning ikkinchi tarafga ma’muriy bo‘ysunishiga asoslangan mulkiy munosabatlarga, shu jumladan soliq, moliyaviy va boshqa ma’muriy munosabatlarga nisbatan fuqarolik qonun hujjatlari qo‘llanilmaydi, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.
Andijon viloyat Standartlashtirish va metrologiya boshqarmasi xo‘jalik sudiga 2013-yilning may oyida ariza bilan murojaat qilib, “Metan Motors” MChJga nisbatan 1 010 413 206 so‘m moliyaviy jarima qo‘llashni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudning hal qiluv qarori bilan arz qilingan talab qisman qanoatlantirilib, MChJga nisbatan 999 700 152 so‘m moliyaviy jarima qo‘llanilgan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, jinoyat ishi bo‘yicha tergov organining 2012-yil 12-noyabrda chiqarilgan qaroriga asosan “O‘ztransgaz” AKga qarashli “Avtogazta’minot” ShKning moliya-xo‘jalik faoliyati yuzasidan MChJning avtomobillarga gaz taqsimlash kompressor shaxobchasida tekshirish o‘tkazilgan.
Tekshirishda MChJ tomonidan 2009-yil 11-maydan 2009-yil 23-dekabrga qadar hamda 2012-yil 24-dekabrdan 2013-yil fevralga qadar majburiy tarzda sertifikatlashtirish lozim bo‘lsada, sertifikatlashtirilmagan holda 1 021 413 209 so‘mlik siqilgan tabiiy gaz sotilganligi aniqlanib, bu haqda 2013-yil 2-mayda dalolatnoma tuzilgan.
Andijon viloyat standartlashtirish va metrologiya boshqarmasi tomonidan sodir etilgan huquqbuzarlik uchun 1 021 413 209 so‘m moliyaviy jarima hisoblangan va ushbu summani ixtiyoriy to‘lash uchun MChJga 2013-yil 17-mayda talabnoma yuborilgan.
Biroq, hisoblagan moliyaviy jarima MChJ tomonidan ixtiyoriy to‘lanmaganligi sababli, Andijon viloyat Standartlashtirish va metrologiya boshqarmasi xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilgan.
“Metan Motors” MChJ ishni birinchi instansiya sudida ko‘rish jarayonida sudga ariza bilan murojaat qilib, tekshirishda aniqlangan 2009-yil 11-maydan 2009-yil 23-dekabrga qadar bo‘lgan davr uchun hisoblangan moliyaviy jarimani qo‘llash uchun FKda belgilangan uch yillik da’vo muddati o‘tganligini ma’lum qilib, ushbu davr uchun hisoblangan moliyaviy jarima undirish qismini rad etishni so‘ragan.
Sud MChJning FKda belgilangan uch yillik da’vo muddati o‘tganligi sababli, da’vo muddatini qo‘llash haqida bergan arizasini qanoatlantirishni rad etgan. Chunki FK 2-moddasining oltinchi qismida bir tarafning ikkinchi tarafga ma’muriy bo‘ysunishiga asoslangan mulkiy munosabatlarga, shu jumladan soliq, moliyaviy va boshqa ma’muriy munosabatlarga nisbatan fuqarolik qonun hujjatlari qo‘llanilmaydi, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno ekanligi belgilangan.