06.06.2003 yildagi 6-son
Hujjat kuchini yo‘qotgan 31.05.2013
 LexUZ sharhi
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 51-moddasiga muvofiq fuqarolar qonunda belgilangan soliq va boshqa majburiy to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lashga majburdirlar.
1. Sudlarga tushuntirilsinki, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks 174-moddasining 1-qismida nazarda tutilgan soliqlar yoki boshqa to‘lovlarni to‘lashdan qasddan bo‘yin tovlash deganda, foyda (daromad)ni yoki soliq solinadigan boshqa obyektlarni qasddan yashirish, kamaytirib ko‘rsatish, shuningdek, miqdori eng kam oylik ish haqining o‘ttiz baravaridan ko‘p bo‘lmagan, davlat tomonidan belgilangan soliq yoki boshqa to‘lovlarni to‘lashdan o‘zgacha bo‘yin tovlash tushunilmog‘i lozim.
Aybdorning harakatini Jinoyat kodeksi 184-moddasi 2-qismining “b” bandi yoki 3-qismi bilan kvalifikatsiya qilishda uning muqaddam soliq va boshqa to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlaganlik uchun ma’muriy javobgarlikka tortilgan-tortilmaganligi huquqiy ahamiyatga ega emas.
2. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 174-moddasi va Jinoyat kodeksining 184-moddasi dispozitsiyasida bayon etilgan “foyda”, “daromad”, “soliq solinadigan boshqa obyektlar”, “soliqlar”, “yig‘imlar”, “bojlar”, “boshqa majburiy to‘lovlar” kabi tushunchalar mazmunini aniqlashda Soliq kodeksi va iqtisodiyot sohasidagi boshqa qonunchilik normalaridan kelib chiqish lozim.
3. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 174-moddasi va Jinoyat kodeksining 184-moddasi bo‘yicha javobgarlik kelib chiqishining zarur sharti — soliq yoki boshqa to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlashga nisbatan qasdning mavjudligi bo‘lib, u ham harakat, ham harakatsizlikda namoyon bo‘lishi mumkin.
Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 174-moddasi va Jinoyat kodeksining 184-moddasida nazarda tutilgan huquqbuzarliklarga doir ishlar bo‘yicha aybdorning qilmishida soliq yoki boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan qasddan bo‘yin tovlashning yuqorida qayd etilgan yoxud boshqa biror-bir belgisi mavjudligi isbotlangan bo‘lishi shart.
5. Soliq yoki boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlaganlik bilan bog‘liq jinoyat ishlari bo‘yicha shuni e’tiborga olish kerakki, agar soliq to‘lovchi subyektlarning g‘ayriqonuniy harakatlari (harakatsizligi) Jinoyat kodeksining 184-moddasi dispozitsiyasi bilan qamrab olinsa, ular Jinoyat kodeksining boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar (205—209, 227, 228-moddalari) uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi moddalari bilan qo‘shimcha ravishda kvalifikatsiya qilinmaydi.
6. Qonunga ko‘ra (Soliq kodeksining 133-moddasi), agar bir turdagi soliq, yig‘im, boj va boshqa majburiy to‘lovlar uchun to‘langan pul summasi boshqa turdagi majburiy to‘lovlar uchun qasddan to‘lanmagan summalar o‘rnini to‘liq qoplasa, shaxs javobgarlikka tortilmaydi.
7. Soliqlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash jinoyati soliq solinadigan tegishli moliya yili (Soliq kodeksining 123-moddasi) uchun soliq qonunchiligida belgilangan muddatda soliq to‘lanmasligi holati kelib chiqqan paytdan boshlab tugallangan hisoblanadi.
To‘lanmagan soliq yoki boshqa majburiy to‘lovlar miqdorini belgilashda, soliq, tergov organlari va sud, Soliq kodeksining 6-bobi (chegirmalar va zararlar) talablarini inobatga olishlari shart. Unga ko‘ra, soliq solinadigan daromad (foyda)ning miqdorini belgilashda, jami daromaddan xodimlarga ish haqi to‘lash, asosiy vositalarni ta’mirlash, ijara haqi bilan bog‘liq va boshqa xarajatlar chegiriladi.
10. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 174-moddasi va Jinoyat kodeksining 184-moddasida nazarda tutilgan huquqbuzarlikning subyekti 16 yoshga to‘lgan, soliq solinadigan daromad (foyda)ga ega bo‘lgan va qonunga muvofiq davlat soliq organlariga daromadlari haqida deklaratsiya taqdim etishga majbur bo‘lgan jismoniy shaxs (O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi, chet el fuqarosi, fuqaroligi bo‘lmagan shaxs) hisoblanadi.
Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 174-moddasi va Jinoyat kodeksining 184-moddasida belgilangan javobgarlikka soliq to‘lovchi tashkilotning boshlig‘i va bosh (katta) buxgalteri yoki boshliq va bosh buxgalter vazifalarini amalda bajarayotgan xodimlari, shuningdek, buxgalteriya, bank-moliya hujjatlarini tuzish, imzolash huquqiga ega bo‘lgan va buxgalteriya hujjatlariga daromad yoki xarajatlar to‘g‘risida soxta ma’lumotlar kiritgan yoxud soliq solinadigan boshqa obyektlarni yashirgan o‘zga xizmatchilari tortilishlari mumkin.
Jinoyat kodeksining 184-moddasida nazarda tutilgan jinoyatga rahbarlik qilgan yoki ushbu jinoyatni sodir etishga soliq to‘lovchi tashkilot boshlig‘i, bosh (katta) buxgalteri, boshqa xizmatchilarini undagan yoxud o‘zining maslahatlari, ko‘rsatmalari bilan jinoyatni sodir etishga ko‘maklashgan shaxslar tashkilotchi, dalolatchi yoki yordamchi sifatida Jinoyat kodeksining 28-moddasi va 184-moddasining tegishli qismi bo‘yicha javobgarlikka tortiladilar.
Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari mansabdor shaxslarining soliq va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlashga qasddan ko‘maklashishga qaratilgan harakatlari jinoyatda ishtirokchilik sifatida Jinoyat kodeksining 28-moddasi hamda 184-moddasining tegishli qismi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi. Agar, ayni paytda ular g‘araz yoki boshqa shaxsiy manfaatlarni ham ko‘zlagan yoki shu maqsadlarda jinoyatni yashirishga ko‘maklashgan bo‘lsalar, ularning harakatlari Jinoyat kodeksining boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar, shu jumladan pora olganlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi tegishli moddalari (JK 205, 209, 210-moddalari) bilan ham qo‘shimcha ravishda kvalifikatsiya qilinishi lozim.
12. Jinoyat kodeksining 184-moddasida nazarda tutilgan qilmishni ikki va undan ortiq marotaba alohida qasd bilan sodir etgan aybdorning harakati soliq to‘lashdan takroran bo‘yin tovlash sifatida kvalifikatsiya qilinishi lozim. Bunda shaxs jinoyatni bajaruvchi yoki uning ishtirokchisi ekanligining, muqaddam sodir etilgan qilmish tugallangan jinoyat yoki jinoyatga suiqasd bo‘lganligining ahamiyati yo‘q.
13. Qilmishni soliq yoki boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash sifatida Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 174-moddasi va Jinoyat kodeksi 184-moddasining tegishli qismi bo‘yicha kvalifikatsiya qilish uchun asos bo‘lgan soliq miqdorini pul summasida belgilashda, jinoyat tugallangan vaqtda amalda bo‘lgan eng kam oylik ish haqi miqdoridan kelib chiqish lozim. Bunda Soliq kodeksining 3-moddasi va Jinoyat kodeksining 13-moddasi talablariga rioya etilishi shart.
14. Soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash aybdor tomonidan soliq qonunchiligining muayyan normasi talablarini bajarmaslik bilan bog‘liq. Shu tufayli, Jinoyat kodeksining 184-moddasida nazarda tutilgan jinoyatlarga oid ishlar bo‘yicha surishtiruv, tergov organlari va sudlarning e’tibori shaxsni ayblanuvchi tariqasida javobgarlikka tortish haqidagi qarorda, ayblov xulosasi va hukmda ayblanuvchi yoki mahkum tomonidan soliq qonunchiligining jinoyat sodir etilgan vaqtda amalda bo‘lgan aynan qaysi normasi talablari buzilganligi ko‘rsatilishi shartligiga qaratilsin.
15. Jinoyat kodeksining 184-moddasi sanksiyasida muayyan huquqdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilmagan bo‘lsada, ushbu jazo Jinoyat kodeksining 45-moddasiga muvofiq qo‘shimcha jazo sifatida tayinlanishi mumkinligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
16. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, Jinoyat kodeksi 184-moddasining 4-qismiga ko‘ra, qasddan yashirilgan, kamaytirib ko‘rsatilgan foyda (daromad) bo‘yicha soliq va boshqa to‘lovlar to‘liq to‘langan taqdirda, aybdorga nisbatan ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo qo‘llanilmaydi.
19. Tushuntirilsinki, soliq yoki boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan qasddan bo‘yin tovlash bilan bog‘liq jinoyat ishlari Jinoyat-protsessual kodeksining 84-moddasida ko‘rsatilgan asoslarga ko‘ra tugatilgan taqdirda, mazkur to‘lovlar to‘lanmaganligi oqibatida yetkazilgan zararni undirish masalasi fuqarolik sudlov ishlarini yuritish tartibida hal qilinadi.