O‘zbekiston Respublikasi Havo kodeksining 95-moddasiga asosan, me’yoriy bazani takomillashtirish maqsadida buyuraman:
1. O‘zbekiston Respublikasi “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari” (O‘zR AQ-198) ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro‘yxatga olingan kundan boshlab o‘n kun o‘tgach amalga kiritilsin.
3. Mazkur buyruq bajarilishi ustidan nazorat Tashqi aloqalar va havoda tashishni nazorat qilish bo‘limi boshlig‘i zimmasiga yuklatilsin.
Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining
2007-yil 24-avgustdagi 131-son buyrug‘i bilan
TASDIQLANGAN
2007-yil 24-avgustdagi 131-son buyrug‘i bilan
TASDIQLANGAN
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari” (O‘zR AQ-198) (keyingi o‘rinlarda matnda Qoidalar deb yuritiladi) O‘zbekiston Respublikasining Havo kodeksi, Xalqaro fuqaro aviatsiyasi to‘g‘risidagi Konvensiyaning 18-ilovasiga (keyingi o‘rinlarda matnda Konvensiya deb yuritiladi) va “Xavfli yuklarni havoda xavfsizlik bilan tashish bo‘yicha texnik yo‘riqnoma”ga (IKAO, DOC 9284/AN905) (bundan keyingi o‘rinlarda Texnik yo‘riqnoma deb yuritiladi)muvofiq, havo kemalarining parvozlarini, aviatashuvchilarning mol-mulkini, ekipaj a’zolarining hamda yo‘lovchilarning sog‘lig‘ini va ularning mol-mulkining xavfsizligini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi ekspluatantlarining xavfli yuklarni tashishni tashkil qilish bo‘yicha faoliyatini tartibga soladi.
(muqaddimaning birinchi xatboshi O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
O‘zbekiston Respublikasi vakolatli organlarining maxsus ruxsatnomasi olinishi talab etiladigan yuklar ro‘yxatiga kiritilgan xavfli va maxsus yuklarni olib kirish va olib chiqish uchun tashish O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari va shu toifadagi yuklarni tashish qoidalari hisobga olingan holda amalga oshiriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining ro‘yxati bo‘yicha tartib raqami — BMTning xavfli yuklarni tashish bo‘yicha ekspertlar qo‘mitasi tomonidan moddalarni yoki moddalarning muayyan guruhini belgilash uchun berilgan to‘rt xonali raqami;
Keyingi tahrirga qarang.
vakolatlangan agent — xavfli yuklarni tashish yoki ularga erda ishlov berish bo‘yicha amallarni bajarishda tashuvchi nomidan harakat qilishga vakolatlangan shaxs yoki tashkilot;
davlat vakolatli organlari — fuqaro aviatsiyasi faoliyatini tartibga solish sohasida zarur vakolatlar berilgan davlat organi;
Keyingi tahrirga qarang.
uyg‘unlangan o‘rama — ichiga bir yoki bir necha ichki va zaruriyatga qarab oraliq tara solingan transport tarasidan hamda yordamchi paketlash vositalaridan iborat o‘rama;
portlovchi modda — transportirovka qilinishi mumkin bo‘lmagan moddalar (o‘ta ta’sirchan yoki osonlikcha o‘z-o‘zidan parchalanadigan) yoki asosiy xavflilik turiga ko‘ra boshqa sinfga muvofiq bo‘lgan moddalardan tashqari, kimyoviy reaksiyalarga kirishib o‘zidan shiddatli, haroratli va bosimdagi gazlarni ajratishi natijasida atrofdagi buyumlarni zararlanishini keltirib chiqaradigan qattiq yoki suyuq modda (yoki moddalar aralashmasi);
pirotexnik modda yoki tarkibida shunday moddalar bo‘lgan buyum — detonatsiya bermaydigan ekzotermik reaksiyalar natijasida tashqi taassurot (olov, tovush, gaz yoki tutun, yoxud ularning aralashmalari) keltirib chiqarishga mo‘ljallangan modda yoki moddalar aralashmasi;
portlovchi buyum — tarkibiga kiradigan portlovchi moddalarning miqdori yoki xususiyatlariga ko‘ra, tashish jarayonida ularga tasodifan o‘t ketganda yoki boshqa usulda zarb yetganda, o‘ramadan tashqarida sochilish, olov, tutun, issiqlik yoki tovush ta’sirlari kabilar namoyon bo‘lishini keltirib chiqarmaydigan qurilmalardan tashqari bir yoki bir necha portlovchi moddalardan iborat buyum;
tashqi o‘rama — ishlov berish va saqlash uchun qulaylik yaratish maqsadida bir yoki bir necha yuk o‘rinlarini birlashtirish hamda yagona ishlov beriladigan birlik hosil qilish uchun mo‘ljallangan tara;
tashuvchi — qonun hujjatlariga muvofiq, tijorat asosida xavfli yuklarni havo transportida tashishni amalga oshiruvchi va aviatsiya ishlarini hamda xizmatlarini bajaruvchi shaxs;
Keyingi tahrirga qarang.
o‘rash to‘plami — ichidagilarni ushlab turish uchun idish vazifasini ta’minlashi zarur bo‘lgan idishlar yoki boshqa komponentlar va materiallar;
xavfli yuk — HK tashish vaqtida yo‘lovchilar yoki ekipaj a’zolarining sog‘ligi, parvoz xavfsizligi yoki HK bortida joylashgan mol-mulk butligiga xavf tug‘diruvchi buyumlar yoki moddalar;
Keyingi tahrirga qarang.
ekspluatant — HKga mulkchilik huquqiga, ijara shartlari yoki boshqa qonuniy asoslarga ko‘ra egalik qiluvchi, mazkur HKni ekspluatatsiya qilish huquqi va imkoniyatlari ekspluatantning guvohnomasi bilan tasdiqlangan fuqaro yoki yuridik shaxs;
yuk havo kemasi — yuk yoki mol-mulk tashish uchun mo‘ljallangan, yo‘lovchi HKdan tashqari, har qanday HK;
yuk o‘rni — tashish uchun tayyorlangan, transport tarasi va uning ichidagilardan iborat bo‘lgan yukni joylash bo‘yicha amallarning pirovard mahsuloti;
Keyingi tahrirga qarang.
yuk xati — yukni havo transportida tashish shartnomasi tuzilganligi, uning shartlari va yuk tashish uchun qabul qilinganligini tasdiqlovchi hujjat;
yuk jo‘natuvchi — tashuvchi bilan yukni havo transportida tashish to‘g‘risida shartnoma tuzgan tomon sifatida rekvizitlari yuk xatida ko‘rsatilgan jismoniy yoki yuridik shaxs;
yukni qabul qiluvchi — yukni havoda tashish to‘g‘risidagi shartnoma asosida, tashuvchi yukni topshirishi kerak bo‘lgan tomon sifatida yuk xatida rekvizitlari ko‘rsatilgan jismoniy yoki yuridik shaxs;
yuklanishdagi nom — xavfli yukni tashish hujjatlarida ta’riflash va uni markalashda foydalanilishi lozim bo‘lgan nom;
yukni paketlash vositalari — istalgan turdagi yuk konteyneri, aviatsiya konteyneri, setkali aviatsiya tagligi.
2. Ushbu Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi hududida tashuvchilar tomonidan amalga oshiriladigan xavfli yuklarni tashishni tashkil qilish va bajarishning umumiy qoidalarini, shuningdek, xavfli yuklarni tashish uchun qabul qilishning texnik qoidalarini belgilab beradi.
3. HKlarining ekspluatantlari va tashuvchilar tegishli faoliyatni amalga oshirishga doir o‘z qoidalarini o‘rnatishga haqlidirlar, bu qoidalar mazkur Qoidalar talablari darajasidan past bo‘lishi mumkin emas.
4. O‘zbekiston Respublikasi ekspluatantlari tomonidan xavfli yuklarni xalqaro aviatashishlari bajarilayotganda mazkur Qoidalarning, Konvensiyaning, bunday tashishlar hududidan, hududi orqali yoki hududida amalga oshiriladigan mamlakatlar qonun hujjatlari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi qo‘shilgan xalqaro shartnomalarning talablari bajarilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
5. Tuzilmasi, tizimi yoki hajmida belgilangan tartibda xavfli yuklarga kiritilgan moddalar mavjud bo‘lgan texnik moslamalar, mahsulotlar va buyumlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 21-fevraldagi 62-sonli “O‘zbekiston Respublikasi hududi orqali maxsus yuklar va harbiy tarkiblarning tranzitini davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish to‘g‘risida” (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2002-y., 3-4-son, 34-modda) va 2004-yil 6-maydagi 213-sonli “Portlovchi moddalar va portlatish vositalarini O‘zbekiston Respublikasiga olib kirish, transportda tashish, saqlash va ulardan foydalanish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-y., 19-son, 219-modda) qarorlari va mazkur qoidalarga muvofiq tashilishi lozim.
6. Xavfli yuklarni tashishni tashkil qiladigan va amalga oshiradigan aviakompaniyalar, ekspluatantlar va tashuvchilarning xodimlari mazkur Qoidalarga muvofiq xavfli yuklarni tashish uchun qabul qilish, kerakli hujjatlarni rasmiylashtirish, tashishni amalga oshirish va uning bajarilishini nazorat qilishni ta’minlaydigan, belgilangan tartibda tasdiqlangan tartibga ega bo‘lishlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
7. Ekspluatantlar, tashuvchilar, yuk jo‘natuvchilar va xavfli yuklarni havo transportida tashishga aloqasi bo‘lgan boshqa tashkilotlar o‘z xodimlariga xavfli yuklarni tashish bilan bog‘liq bo‘lgan majburiyatlarini bajarishga hamda xavfli yuklarni tashish vaqtida avariya va noxush hodisa yuz berganda, bu to‘g‘risida avariya xizmatlari va vakolatli organlarga xabar berish jarayonida ular bajarishi zarur bo‘lgan harakatlar bo‘yicha ko‘rsatmalar berish imkonini beradigan ma’lumotlarni taqdim etadi.
(7-band O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
8. Tegishli ravishda sinflarga ajratilmagan, hujjatlarga ega bo‘lmagan, joylanmagan, sertifikatlanmagan, ularning ro‘yxati tuzilmagan, markalash belgilari qo‘yilmagan va tashish uchun mos holatda bo‘lmagan xavfli yuklar havoda tashish uchun qabul qilinishi qat’iyan man etiladi.
9. Aviatsiya xavfsizligini ta’minlash maqsadida HKda tashiladigan xavfli yuklar qonunchilikda belgilangan tartibda, nazoratdan o‘tkazishni ta’minlaydigan texnik vositalarning jarayonlaridan foydalangan holda majburiy tartibda parvozoldi nazoratidan o‘tkaziladi.
10. Parvozoldi ko‘rigi o‘tkazilish paytida ochilgan har qanday xavfli yukning yuk o‘rni joylash talablari ta’minlangan holda, xavfli yuklar bilan ishlash uchun ruxsatnomaga ega bo‘lgan malakali mutaxassislar tomonidan qaytadan joylanishi kerak.
11. Yuk jo‘natuvchi jo‘natilayotgan xavfli yukni ko‘rikdan o‘tkazishdan bosh tortsa, yukni havo transportida tashish haqidagi shartnoma bekor qilingan hisoblanadi.
12. Xavfli yukni havoda tashishni tashkillashtirishda yukni tashish haqidagi shartnomaning buzilishi uchun javobgarlik xavfli yuklarni tashish haqidagi shartnomaning shartlari, xalqaro shartnomalar va O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarining umumiy qoidalari asosida aniqlanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
13. Ekspluatantlar, yuk jo‘natuvchilar, ekspluatant nomidan ish yurituvchi, yuklarga erda ishlov beruvchi agentliklar, xavfsizlikni ta’minlash maqsadida yo‘lovchilarni, ularning bagajlarini va/yoki yuklarini, pochtani yoki bortga olib kiriluvchi iste’mol qilish, sotish, ekspluatatsiya qilish va texnik xizmat ko‘rsatish anjomlari, shu jumladan, yonilg‘i-moy materiallarini tekshirish ishlarini bajaruvchi yuk ekspeditorlari va agentliklar xavfli yuklarni tashishda ishtirok etuvchi xodimlarini dastlabki va davriy tayyorlash dasturlarini ishlab chiqishlari shart.
Ekspluatant havoda xavfli yuklarni tashishga ruxsat berilishigacha bo‘lgan davrda erda xizmat ko‘rsatish xodimlari va uchuvchilarni tayyorlash dasturlarini ishlab chiqishga va ushbu dasturlarni talab qilingan darajada tutishga majburdir.
Xodimlarni xavfli yuklarni tashishga tayyorlashga doir dasturlar O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan ko‘rib chiqilishi va tasdiqlanishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
Xavfli yuklarni tashishga tayyorlash va bu ishlarni bajarish jarayonlari bo‘yicha dasturlar Parvoz ishlarini bajarish qo‘llanmasiga yoki parvozlar xavfsizligi bo‘yicha hujjatlarning bir qismi bo‘lgan alohida hujjatlar tarkibiga kiritilishi lozim.
Ekspluatant, tashuvchi va yuk jo‘natuvchining havo kemalarida xavfli yuklarni tashishni tashkil etuvchi va amalga oshiruvchi xodimlari xavfli yuklarni tashishga tayyorlash maqsadlarida belgilangan tartibda sertifikatlashtirilgan muassasalarda “Xodimlarni xavfli yuklarni tashishga tayyorlash dasturi” (IKAO, DOC 9375/AN913) bo‘yicha maxsus tayyorgarlikdan o‘tishlari va bunday tayyorgarlikdan o‘tganliklari to‘g‘risida tegishli hujjatga ega bo‘lishlari lozim. Xodimlarning bilimlari joriy talablarga muvofiq bo‘lishini ta’minlash maqsadida, ular oxirgi tayyorgarlikdan o‘tganlaridan keyin davriy tayyorgarlik 24 oydan kechiktirilmagan holda o‘tkazilishi zarur”.
(13-band O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
14. Barcha xavfli yuklar ularning xavflilik darajasi inobatga olingan holda turli sinflar va toifalarga bo‘linadi.
Xavfli yuklarning tasnifi Konvensiyaning qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi. Sinflar va toifalarning raqamlanishi ularning xavflilik darajasini ko‘rsatmaydi.
a) portlovchi moddalar (tashish uchun katta xavf tug‘diradigan yoki asosiy xavflilik turiga ko‘ra boshqa sinfga muvofiq bo‘lgan moddalar bundan mustasno);
b) portlovchi buyumlar (tarkibida miqdori yoki xususiyatlariga ko‘ra, tashish jarayonida ularga mo‘ljallanmasdan yoki tasodifan o‘t ketishi yoxud boshqa usulda turtki berilishi moslamaga nisbatan olov otilishi, tutun chiqishi, qizish, qattiq tovush chiqarish singari hech qanday tashqi belgilar orqali namoyon bo‘lmaydigan portlovchi moddalarni o‘z ichiga olgan buyumlar bundan mustasno);
v) amaliy, portlovchi yoki pirotexnik ta’sir keltirib chiqarish maqsadida tayyorlangan moddalar va buyumlar.
1.2.-toifa — sochilib ketish xavfi bilan ta’riflanadigan, ammo massasi bilan portlash xavfini tug‘dirmaydigan moddalar va buyumlar;
1.3.-toifa — yonish xavfi, sochilib ketishi arzimagan xavfga olib kelishi, yoki har ikkala holat bilan ta’riflanadigan, ammo portlash xavfi massasi bilan ta’riflanmaydigan moddalar va buyumlar;
1.5.-toifa — portlash xavfi massasi bilan ta’riflanadigan, ta’sirchanligi juda past bo‘lgan moddalar;
1.6.-toifa — portlash xavfi massasi bilan ta’riflanmaydigan, ta’sirchanligi o‘ta past bo‘lgan moddalar.
d) bir yoki bir nechtasining boshqa sinflardagi bir yoki bir nechta moddalarning bug‘lari bilan qorishmasi;
Gaz — 50o C haroratda bug‘ining 300 KPadan ortiq bosimini hosil qiladigan yoki 20o C harorat va 101.3 KPa standart bosimda to‘laligicha gazsimon holatga o‘tadigan modda.
Oson alangalanadigan suyuqliklar (OAS) — sinovda o‘t olish harorati yopiq idishda 60.5o C haroratdan yuqori bo‘lmagan va ochiq idishda 65.5o C haroratdan yuqori bo‘lmagan haroratlardagi oson alangalanadigan bug‘larni ajratadigan suyuqliklar yoxud suyuqliklarning aralashmasi, shuningdek tarkibida eritmadagi qattiq moddalar yoki suspenziyalar bo‘lgan suyuqliklar hisoblanadi. Ushbu sinfga o‘zining o‘t olish haroratiga teng yoki yuqoriroq haroratlarda tashish uchun taqdim etiladigan va suyuq holatda oshirilgan haroratlarda tashiladigan yoki tashish uchun taqdim etiladigan hamda tashishdagi eng yuqori harorat yoki undan pastroqda ham o‘zidan oson alangalanadigan bug‘larni ajratadigan suyuqliklar ham kiradi.
Suyuq desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar — suvda yoki boshqa moddalarda, o‘zlarining portlash xususiyatlarini bostirish uchun, gomogen suyuq aralashma hosil qilgunga qadar eriydigan yoki suspenziyalanadigan moddalardir.
18. 4-sinf — oson alangalanadigan qattiq moddalar, yonishi mumkin bo‘lgan va suv tekkanda o‘zidan oson alangalanadigan gazlarni ajratadigan moddalar:
4.1.-toifa — oson alangalanadigan qattiq moddalar, o‘zi reaksiyaga kirishadigan va ularga o‘xshash moddalar va desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar;
Oson yonib ketishga qodir qattiq moddalar va ishqalanish natijasida yong‘in chiqarishi mumkin bo‘lgan qattiq moddalar oson alangalanadigan qattiq moddalardir.
O‘zi reaksiyaga kirishuvchi moddalar issiqlikka chidamsiz, hatto kislorod bo‘lmaganda ham kuchli ekzotermik parchalanishga moyil moddalardir.
Qattiq desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar ularning portlashga xavfli xususiyatlarini hosil qilish uchun suv yoki spirtlar bilan namlangan yoxud bir xil qattiq qorishma hosil qilgunga qadar boshqa moddalar bilan suyultirilgan portlovchi moddalardir.
a) pirofor moddalar, ya’ni juda oz miqdorda bo‘lganda ham havo bilan muloqotda bo‘lsa 5 daqiqa ichida alangalanib ketadigan moddalar, jumladan qorishma va eritmalar ham (suyuq va qattiqlari). Bu moddalar o‘z-o‘zidan yonib ketishga eng moyillari, ya’ni pirofor moddalar deb ataladi;
b) havo bilan aralashganda tashqaridan energiya olib kelinmasdan o‘z-o‘zidan qiziydigan va o‘z-o‘zidan qizishga moyil moddalar (pirofor moddalardan tashqari). Bu moddalar faqat katta miqdorda bo‘lganda va uzoq muddat o‘tgandan keyingina alangalanadi va o‘z-o‘zidan qiziydigan moddalar deb ataladi.
4.3.-toifadagi moddalarga suv tekkanda o‘zidan oson alangalanib ketadigan gazlarni ajratadigan moddalar kiradi.
Ba’zi moddalar suv tekkanda o‘zidan oson alangalanib ketadigan, suv bilan portlovchi qorishma hosil qilishga qodir bo‘lgan gazlarni ajratadi. Bunday qorishmalar istalgan odatdagi alangalanish manbaidan alangalanadi.
Oksidlovchi moddalar — o‘zi albatta alangalanuvchi bo‘lmasa ham, asosan kislorod ajratish yo‘li orqali boshqa moddalarning alangalanishini keltirib chiqarishi yoki shunga ko‘maklashishi mumkin bo‘lgan moddalar.
Organik peroksidlar — organik moddalar bo‘lib, ular ikki valentli strukturaga ega. Ular bir yoki har ikkala vodorod atomining o‘rnini organik radikallar egallagan vodorod peroksidining hosilalari deb hisoblanishi mumkin. Organik peroksidlar termik jihatdan beqaror moddalar bo‘lib, ekzotermik, o‘z-o‘zidan tezlashuvchi reaksiya davomida parchalanishi mumkin. Bundan tashqari, ular portlash bilan parchalanish, tez yonish, zarba yoki ishqalanishga sezgirlik xususiyatiga, boshqa moddalar bilan xavfli reaksiyaga kirishish va ko‘zni zararlantirish qobiliyatlariga ega.
6.1.-toifa — zaharlovchi moddalar bo‘lib, ichga yutganda, nafas orqali yoki teri qatlami bilan kontaktda bo‘lganda o‘lim, og‘ir jarohatlanish kabi oqibatlarni keltirib chiqarishi yoki inson salomatligiga ziyon yetkazishi mumkin bo‘lgan moddalar;
Patogen mikroorganizmlar — mikroorganizmlar yoki prionlar singari, boshqa infeksion agentlar bo‘lib, odamlar va hayvonlarning kasalligini chaqiruvchi moddalar.
Radioaktiv material — aktivlik konsentratsiyasi, shuningdek yukning to‘la aktivligi yo‘l qo‘yilgan ko‘rsatkichlardan yuqoriroq bo‘lgan radionuklidlarni o‘z ichiga oluvchi materialdir.
Korrozion moddalar — kimyoviy ta’sir o‘tkazish orqali ular bilan kontaktda bo‘lgan tirik to‘qimalarni jiddiy zararlashi yoki to‘kilgan taqdirda, boshqa yuklar va transport vositalariga ziyon keltirishi va hatto ularni vayron qilishi mumkin bo‘lgan moddalardir.
a) atrof muhit uchun xavfli bo‘lgan moddalar, suv muhitini ifloslantiruvchi suyuq yoki qattiq moddalar, shuningdek bunday moddalarning eritma yoki qorishmalari (jumladan preparatlar va chiqindilar ham);
b) yuqori haroratdagi moddalar, ya’ni tashish uchun suyuq holatda 100o C dan kam bo‘lmagan yoki qattiq holatda 240o C dan kam bo‘lmagan haroratda taqdim etilayotgan moddalar;
v) o‘zlari infeksion moddalar hisoblanmagan, ammo hayvonlar, o‘simliklar yoki mikrobiologik moddalarni odatda tabiiy usulda ko‘payishning natijasi bo‘lmagan o‘zgarishlarga duchor qilishi mumkin bo‘lgan genetik o‘zgartirilgan organizmlar va mikroorganizmlar;
g) havoda tashish uchun joylanganda magnit maydonining kuchlanishi tayyor yuk o‘rni sathining istalgan nuqtasidan o‘lchangan 2.1 m. masofada 0,159 A/m va undan ko‘proqni tashkil etuvchi magnitlangan material;
d) HKga to‘kilgan taqdirda uchish ekipaji a’zolarini, ularga o‘z vazifalarini to‘g‘ri bajarish imkonini bermaydigan darajada kuchli bezovta yoki betob qiladigan narkotik, zaharli yoxud boshqa xususiyatlarga ega bo‘lgan qattiq yoki suyuq modda.
24. Agar bir necha xildagi xavfsizliklar bilan ta’riflanadigan xavfli yuklar mazkur sinflarda aniq ko‘rsatilmagan bo‘lsa, ularning qaysi sinfga mansubligini aniqlashda mazkur Qoidalarning 1-ilovasidagi jadval qo‘llaniladi.
25. Biror-bir sinf yoxud toifaga xos bo‘lgan xavf tug‘diruvchi xavfli yuklar, shu sinf yoxud toifaga mansub deb topiladi va bunda agar lozim bo‘lsa, xavflilik darajasi va joylash guruhi aniqlanadi.
26. 1—9-sinflarga mansub deb topilgan, qo‘shimcha xavf belgilari bilan ta’minlanmagan moddalar, atrof muhit uchun xavfli deb hisoblanadi. Chiqindilar tegishli sinf uchun qo‘yiladigan talablarga rioya qilingan holda, ularning xavflilik turlari va mezonlari inobatga olinib tashiladi.
27. Havo transportida tashishga odatda taklif qilinadigan xavfli yuklar orasida, tashuvga nisbatan tez-tez taqdim etiladiganlari, ularning sinflari, toifalari, qo‘shimcha xavf turlari, o‘ram guruhiga qarab IKAO kengashining qarori bilan tasdiqlanadigan “Xavfli yuklar ro‘yxati”ga kiritiladi (keyingi o‘rinlarda matnda Ro‘yxat deb yuritiladi).
28. Ro‘yxat IKAO Kengashining qaroriga ko‘ra vaqti-vaqti bilan yangilanib turiladi va qayta nashr etiladi.
29. Ekspluatant va tashuvchi o‘zining xavfli yuklarni tashishni tashkillashtiradigan va amalga oshiradigan xodimlarini Ro‘yxatning yangi nashrlari bilan o‘z vaqtida ta’minlab turishi lozim.
30. Ro‘yxatdan O‘zbekiston Respublikasi fuqaro aviatsiyasining barcha tashuvchilari, o‘z faoliyatini havoda tashish sohasida amalga oshirayotgan tashkilotlar va korxonalar, shuningdek yuk jo‘natuvchilar va yuk oluvchilar tomonidan xavfli yuklarni havoda tashishni tashkillashtirish va bajarish jarayonida foydalaniladi.
31. Ro‘yxat tamoman to‘liq bo‘la olmasligi sababli, nomlari Ro‘yxatda ko‘rsatilmagan yuklarni tashishni osonlashtirish maqsadida, unda shuningdek “umumlashtirilgan” yoki “aniq ko‘rsatilmagan” kabi umumiy tavsifga ega nomlar bor.
32. Agar u yoki bu buyum yoki moddaning aniq nomi ko‘rsatilmagan yoki Ro‘yxatga kiritilmagan bo‘lsa, u ushbu Ro‘yxatning mazkur buyum yoki moddaga taalluqli bo‘lgan qoidalariga muvofiq tashilishi lozim. “Umumlashtirilgan” yoki “aniq ko‘rsatilmagan” kabi nomlar, Ro‘yxatda aniq nomi ko‘rsatilmagan buyum va moddalarni tashish imkonini beradi.
33. Bunday moddalar va buyumlar ularning xavfli xossalari aniqlanganidan keyingina tashilishi mumkin. Yukning xossalariga qarab, yuk jo‘natuvchi bilan hamkorlikda, sinflar ta’riflari va sinovlar mezonlariga muvofiq tasniflanishi lozim bo‘lgan mazkur xavfli yukni ta’riflovchi umumiy nomlanishni belgilashlari kerak. Bunda Ro‘yxatda bor bo‘lgan, ushbu moddalarni va buyumlarni eng yaxshi tavsiflovchi nomlardan foydalanilishi kerak. Moddalar va buyumlarning sinfi aniqlangach, mazkur Qoidalarning tashishga tayyorlash va bajarishga doir barcha talablari bajarilishi kerak. Portlash xossasiga yoki shunday shubhaga ega bo‘lgan har qanday buyum yoki modda 1-sinfga kiritilishi masalasi ko‘rilishi kerak.
34. Ro‘yxatda ularga nisbatan xavfsizlik choralari ko‘rsatib o‘tilgan moddalar va buyumlar, qoida tariqasida, bunday choralar ko‘rilmagan bo‘lsa tashilmasligi kerak, mazkur buyum yoki modda Ro‘yxatga xavfsizlik choralari borasida biror-bir ko‘rsatmalarsiz yoki boshqacha xavfsizlik choralari ko‘rsatilgan holda kiritilgan hollar bundan mustasno.
35. Ro‘yxatda ko‘rsatilmagan buyumni yoki moddani tashish mumkinligi yoki ularni tashish sharoitlari borasida shubha tug‘iladigan bo‘lsa, yuk jo‘natuvchi yoki tashuvchi ushbu holat bo‘yicha vakolatli organlarga murojaat qilishlari lozim.
36. Ro‘yxat xavfli yuklarning nomlari, ma’lum buyumlar va moddalarga berilgan BMT raqamlari, sinflar va toifalar, qo‘shimcha xavflar, xavflilik belgilari, alohida davlatlar amaliyotidagi farqlar, barcha joylash guruhlari bo‘yicha qo‘llaniladigan maxsus qoidalar, Ro‘yxat bo‘yicha joylash guruhlari, shuningdek joylash bo‘yicha yo‘riqnomalar va yo‘lovchi yoki yuk HKda tashilayotgan buyumlar va moddalarning har bir o‘ramadagi maksimal netto miqdorlari ko‘rsatilgan ustunlardan iborat.
37. Har qanday HKda yoki yo‘lovchi HKning sathida tashish ruxsat etilmagan buyumlar yoki moddalar Ro‘yxatning tegishli ustunida “man etilgan” degan so‘zlar bilan belgilanadi.
38. Joylash bo‘yicha yo‘riqnomaga muvofiq joylangan va o‘ramadagi maksimal netto miqdori tegishli ustunlarda ko‘rsatilgan buyum yoki modda, yuk HKda ham tashilishi mumkin.
39. Normal sharoitda tashilishi taqiqlangan va faqat yuk tashuvchi HKda tashiladigan ba’zi xavfli yuklar har qanday HKda tashilganida alohida xavf tug‘diradi. Ular O‘zbekiston Respublikasi vakolatli organlarining maxsus ruxsatnomasi bo‘yicha tashilishi mumkin va ularning ko‘p miqdordagi qismi yuk tashuvchi HKlari bilan bir qatorda talab qilinadigan shart-sharoitlarga amal qilingan holda yo‘lovchi tashuvchi HKlarida ham tashiladi. Tashilishi ruxsat etilgan xavfli yuklar yo‘lovchi tashuvchi HKlarida ruxsat etilgan miqdordan oshgan yoki yo‘lovchi HKlarida tashilishi taqiqlangan hollarda yuk tashuvchi HKlarida tashiladi.
40. Tashish jarayonida oddiy sharoitlarda portlash, xavfli reaksiyalarga kirishish, yoki xavfli miqdorda issiqlik yoki zaharli, korrozion yoki oson alangalanuvchi gazlar, yoxud bug‘ chiqarish xususiyatiga ega modda yoki buyumlar hech qanday HKda va sharoitda tashilmaydi, tashishga taklif etilmasligi va qabul qilinmasligi lozim. Bunday xavfli yuklar Ro‘yxatning tegishli ustunida ko‘rsatiladi va “man etiladi” degan so‘zlar bilan belgilanadi.
41. Ro‘yxatda yuk va yo‘lovchi HKlarida tashishga ruxsat berilgan xavfli yuklarnigina tashishga yo‘l qo‘yiladi.
Yuk HKlarida tashishga ruxsat etilgan xavfli yuklarni yo‘lovchi HKlarida tashishga ruxsat etilmaydi. Yo‘lovchi HKlarida faqat yo‘lovchi HKlarida tashishga ruxsat etilgan xavfli yuklar tashiladi.
a) 48 soat ichida 75o C haroratning ta’siri ostida alangalanadigan yoki parchalanadigan portlovchi moddalar;
e) tashish uchun taklif etilgan va havoda tashishdagi oddiy sharoitlarda xavfli miqdorda issiqlik yoki gaz ajratish xususiyatiga ega bo‘lgan moddalar;
43. Ro‘yxat bo‘yicha oddiy sharoitlarda tashish man etilgan buyumlar, moddalar va zaharlangan jonivorlar Konvensiyaga muvofiq davlat tomonidan berilgan ruxsatnomaga asosan tashish mumkinligi haqidagi O‘zbekiston Respublikasi vakolatli organining ko‘rsatmasi bo‘lmasa HKda tashish uchun qabul qilinmaydi.
44. Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti yuk jo‘natuvchilarga havoda tashish man etilgan xavfli yuklarning turlari haqida ma’lumotlarni taqdim etishi lozim. Bunday ma’lumotlar yuklarni qabul qilish va havoda tashishni sotish punktlarida ko‘rinadigan joylarda joylashtirilishi kerak.
a) amaldagi parvozga yaroqlilik talablari va ekspluatatsiya qoidalariga muvofiq normal ekspluatatsiyani ta’minlash, qo‘nib o‘tish aeroportlarida yoki parvoz davomida almashtirish uchun HK ichida bo‘lishi lozim bo‘lgan buyumlar va moddalar;
b) aviatsiya korxonasi tomonidan parvoz davomida foydalanish yoki HK ichida sotish uchun yo‘lovchi HKning salonida olib ketilayotgan aerozollar, alkogol ichimliklar, odekolonlar, xavfsiz gugurtlar va suyultirilgan gazli sigaret tutatish asboblari (qayta zaryadlab bo‘lmaydigan va past bosim sharoitlarida ichidagi gaz oqib chiqadigan sigaret tutatish asboblaridan tashqari);
v) HKning bortida xizmat ko‘rsatish vaqtida oziq-ovqatlar va ichimliklarni sovutish uchun mo‘ljallangan quruq muz.
46. Yo‘lovchilarni HKda tashishni amalga oshiruvchi har qanday tashkilot yoki korxona ularga HKda tashish mumkin bo‘lmagan xavfli buyum va moddalarning turlari haqida ma’lumotlarni taqdim etishi kerak. Bunday ma’lumotda ogohlantirishlar nazarda tutilgan bo‘lishi va yo‘lovchilar bilan aloqa amalga oshiriladigan joylarda o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.
Holi miqdordagi xavfli yuklar faqat o‘rnatilgan talablarga va cheklanish miqdorlariga qat’iy rioya qilingan holda tashiladi.
48. Holi miqdorlarda yo‘lovchi HKda tashishga ruxsat etilgan va quyida sanab o‘tilgan tegishli sinflar, toifalar va joylash guruhlarining mezonlariga mos keladigan xavfli yuklargina tashilishi mumkin:
e) 6.1.-toifa, ingalatsion zaharlash xususiyatiga ega moddalardan tashqari barcha moddalar, I joylash guruhi;
Mazkur sinflar, toifalar va joylash guruhlariga mansub moddalar va buyumlar qatoriga erkin o‘ramalardagi radioaktiv moddalar ham kiritilishi mumkin.
49. Cheklangan miqdorlarda yo‘lovchi HKlarida tashish ruxsat etilgan va quyida sanab o‘tilgan sinflar, toifalar va joylash guruhlarining mezonlariga mos keladigan xavfli yuklargina tashilishi mumkin:
b) 2.2.-toifa — qo‘shimcha xavfi bilan ta’riflanmaydigan gazlar, sovutilgan suyultirilgan gazlardan tashqari;
g) 4.1.-toifa — II va III joylash guruhlari, ammo joylash guruhlaridan qat’i nazar, barcha o‘z-o‘zidan reaksiyaga kirishuvchi moddalar mustasno qilinmaydi;
j) 5.2.-toifa — faqat kimyoviy komplekt yoki birinchi yordam komplektining tarkibiga kiruvchi moddalar;
i) 8-sinf — II va III joylash guruhlari, Ro‘yxat bo‘yicha 2794, 2795, 2803, 2809 va 3028 raqamlardan tashqari;
51. Cheklashlar bir xil ravishda xavfli yuklarni cheklangan miqdorlarda ham yo‘lovchi, ham yuk HKlarida tashishga taalluqlidir.
52. Xavfli yuklarni yetarli darajada mustahkam, tashish jarayonida zarbalar va og‘irliklarga, jumladan yuklarni joylash vositasidan yoki tashqi o‘ramadan qo‘lda yoxud mexanik usulda ishlov berishda har qanday ko‘chirishlarga bardosh bera oladigan, sifatli o‘rash to‘plamlariga joylashtirish kerak.
53. O‘rash to‘plamlari tashishning oddiy sharoitlarida o‘z ichidagilarning, tebranishning, haroratning, namlikning va bosimning o‘zgarishi natijasida yuz berishi mumkin bo‘lgan biror-bir tarzda kamayishiga yo‘l qo‘ymaydigan qilib loyihalangan va berkitilgan bo‘lishi lozim. O‘rash to‘plamlari, jumladan ichkilari ham, ishlab chiqaruvchi tomonidan taqdim etilgan yo‘riqnomalarga muvofiq berkitilishi kerak.
54. Xavfli yuklarni joylashtirish har bir konkret xavfli modda va buyumga taalluqli Ro‘yxatdagi maxsus qoidalar va normativlarga asosan amalga oshiriladi.
55. O‘ramada mazkur tara tashilayotgan konkret xavfli yuklar uchun mo‘ljallanganligi haqida maxsus markalash belgisi mavjud bo‘lishi, tara belgilangan tartibda sertifikatlangan va bir qator testlarga bardosh berishi lozim.
56. Xavfli yuklarni ishlab chiqaruvchi yoki jo‘natuvchi tashkilotlar o‘rash to‘plamlariga qo‘yiladigan talablarga rioya etilishi uchun to‘liq javobgardirlar.
57. Buyumlar va moddalarni joylash uchun (1, 2, 7-sinflar, 5.2. va 6.2.- toifalar va o‘z-o‘zidan reaksiyaga kirishadigan moddalarning 4.1.-toifasiga mansub moddalardan tashqari) ularning xavflilik darajasiga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq bo‘lgan uchta joylash guruhi belgilanadi:
58. Agar moddalar va buyumlarning nomlari Ro‘yxatda aniq ko‘rsatib o‘tilmagan va mazkur Qoidalarning 1-ilovasida ko‘rsatilgan jadvaldan qat’i nazar, 3, 4, 8-sinflar hamda 5.1. va 6.1.-toifalarga mos bo‘lgan bir necha xavflilik turlari bilan ta’riflansa, ularga xavflilik turini birinchilikda aks ettiradigan ushbu xavflilik turlariga mos keladigan joylash guruhlari tayinlanadi. Foydalanilishi lozim bo‘lgan to‘g‘ri joylash guruhlari mazkur jadvalning ikkita chiziq kesishishida joylashgan.
59. Istalgan o‘rash to‘plamining korpusi va berkitish moslamasi tashishning oddiy sharoitlarida yuz berishi mumkin bo‘lgan haroratning yoki tebranishning ta’siriga bardosh bera oladigan tuzilishga ega bo‘lishi lozim.
61. Tashish paytida o‘rash to‘plamining tashqi yuzasida ziyon keltirishi mumkin bo‘lgan hech qanday xavfli moddalarning qoldiqlari yopishib qolmasligi kerak.
62. Xavfli yuklarni tashishga mo‘ljallangan o‘rash to‘plamining materiali tashilayotgan moddaga nisbatan inert bo‘lib, tashish jarayonida yuzaga keladigan yuqori yoki past haroratlar, eskirish va boshqa omillarning ta’siri natijasida korroziyaga uchramasligi, yumshab yoki mo‘rt bo‘lib qolmasligi yoxud boshqa bir usulda ishdan chiqmasligi lozim. Yuk jo‘natuvchi o‘rash to‘plamlari tashilayotgan yuk bilan har tomonlama mos kelishiga ishonch hosil qilishi lozim.
63. Ichki o‘rash to‘plamlari tashqi to‘plamlarning ichida shunday joylanishi, taxlanishi yoki oraliq materiallar bilan ta’minlanishi kerakki, tashishning normal sharoitlarida ularga hech qanday shikast yetmasligi yoki ularning ichidagilar tashqi o‘rash to‘plamiga sizib chiqmasligi kerak. Tashqi o‘rash to‘plamining xususiyatlari va qalinligi tashish jarayonida hosil bo‘ladigan ishqalanish natijasida ichidagilarning kimyoviy barqarorligi xavfining o‘zgarishlarini keltirib chiqaradigan qizishlarga olib kelmasligi lozim. Oraliq va singdiruvchi materiallar hamda o‘rash to‘plamining ichidagilar bir-birlariga o‘zaro xavfli ta’sir qilmasligi kerak.
64. Yukni tashqi o‘rash to‘plamiga joylashtirishdan oldin shisha yoki sopoldan tayyorlangan ichki o‘rash to‘plamlarini singdiruvchi materiallarni ishlatgan holda zich yopilgan metall yoki qattiq plastmassa idishlarga joylashtirilishi lozim. Po‘latdan tayyorlangan o‘rash to‘plamlari korroziyaga chidamli bo‘lishi kerak.
65. Suyuq moddalarni tashishga mo‘ljallangan mo‘rt yoki oson teshiladigan ichki o‘rash to‘plamlari (shisha, chinni, sopol, ayrim plastmassalardan va shu kabilardan tayyorlangan o‘rash to‘plamlari) tashqi o‘rash to‘plamiga zararlanishdan saqlash va ichidagi moddalar to‘kilgan yoki oqib ketgan taqdirda HK yuk bo‘lmasining poliga tushishiga va pol ostidagi bo‘shliqqa o‘tishiga yo‘l qo‘ymasdan suyuqliklarni o‘ziga to‘liq singdiruvchi yumshoq oraliq materiallardan foydalangan holda joylanishi kerak. Ichkaridagi moddalarning oqib chiqishi tashqi taraning, o‘ramaning va yumshoq oraliq materialining himoya qilish xususiyatlarini sezilarli darajada pasaytirmasligi kerak.
66. Suyuqliklarni tashishga mo‘ljallangan o‘rash to‘plamlari ichidagini to‘kilishiga yo‘l qo‘ymasdan ma’lum bir bosimga bardosh berish xususiyatiga ega bo‘lishi kerak. Germetik yopilishini talab qiladigan suyuqliklarni tashishga mo‘ljallangan metall o‘rash to‘plami payvandlab yasalgan, germetik qopqoqli va rezbali birikmaga ega bo‘lishi kerak.
67. Tashish paytida harorat, bosim o‘zgarishining natijasida suyuqlik to‘kilishini va o‘rash to‘plami deformatsiyalanishining oldini olish uchun o‘rash to‘plamlari to‘ldirilayotganda tepasida bo‘sh joy qoldirilishi kerak.
68. Ilgari xavfli yuklarni tashish uchun foydalanilgan o‘rash to‘plami faqatgina ham ichki qismi, ham tashqarisi tozalanib, quritilib va neytrallashtirilgandan keyin havoda xavfsiz yuk sifatida tashilishi mumkin. Bu hol tozalanganligi, neytrallanganligi hamda uni havoda tashish xavfsiz ekanligi haqidagi dalolatnoma bilan tasdiqlangan bo‘lishi shart. Ilgari xavfli yuklarni tashish uchun foydalanilgan, ammo tozalanmagan, quritilmagan va neytrallanmagan o‘rash to‘plamida moddalarni tashish uchun qo‘llanilgan ehtiyotkorlik choralariga rioya etilgan holda amalga oshiriladi.
69. Birorta ham o‘rash to‘plami unda korroziya yoki boshqa zararlanishlar bor-yo‘qligini aniqlaydigan tekshiruvdan o‘tmasdan turib qaytadan ishlatilmasligi lozim.
70. Xavfli yuklarni talab etiladigan bosimga bardosh bera olmaydigan ichki o‘ramada, agar u talab etiladigan bosimga mo‘ljallangan qo‘shimcha o‘ramaga joylangan bo‘lsa, ishlatish mumkin.
71. Xavfli yuklar, agar ular bir-biri bilan xavfli o‘zaro ta’sir natijasida yonib ketishni yoki ko‘p miqdorda issiqlik ajralishini, oson alangalanadigan, zaharlovchi yoki bo‘g‘uvchi gazlar ajralib chiqishini, korroziyalovchi va beqaror moddalar hosil bo‘lishini keltirib chiqarsa, boshqalari bilan bitta o‘rash to‘plamiga joylashtirilmasligi kerak.
72. Agar ichki o‘rash to‘plami tashishning odatdagi sharoitlarida buzilib ketmaydigan yoki ularni ichidagisi tashqi o‘rash to‘plamidan to‘kilishiga yo‘l qo‘yilmaydigan darajada himoyalangan bo‘lsa, singdiruvchi material talab etilmaydi. Agar singdiruvchi material va tashqi o‘rash to‘plami suyuqlik o‘tkazsa, suyuqlik oqib ketish holatida himoya sifatida suyuqlik o‘tkazmaydigan qo‘shimcha qatlam, polietilen qop yoki boshqa samarasi bundan kam bo‘lmagan germetik vositalari bilan ta’minlashi kerak.
Yumshoq oraliq va singdiruvchi materiallar bilan o‘rash to‘plamining ichidagilari bir-biriga xavfli o‘zaro ta’sir o‘tkazmasligi kerak.
73. Ichida suyuq xavfli yuklari bo‘lgan (OAS va zaharlovchi moddalardan tashqari) uyg‘unlangan o‘rash to‘plamlarida ichki o‘rash to‘plamlarini yopish moslamalarini tepaga qaratib joylashtirish hamda yuk o‘rnining sirtida tegishli belgi bilan ularning vertikal holatini ko‘rsatish kerak.
74. Ichida xavfli modda tutilgan bo‘sh o‘rash to‘plamiga, agar har qanday xavfni bartaraf etish bo‘yicha choralar ko‘rilmagan bo‘lsa, shu modda bilan to‘ldirilgan yuk o‘rniga nisbatan talab qilinadigan usulda ishlov berilishi kerak. Tarani havo oqimi bilan tozalash yoki neytrallashtiruvchi reagentlardan foydalangan holda sinchiklab yuvish xavfni bartaraf etishning maqbul usuli hisoblanadi.
75. Tashish paytida harorat ta’siri natijasida suyuq moddaga aylanib qolishi mumkin bo‘lgan qattiq moddalarni tashish uchun ishlatiladigan o‘rash to‘plamlari shunday moddalarni suyuq holda tutishni ta’minlashi kerak.
76. Zararlangan, singan, oqadigan yoki o‘rnatilgan talablarga javob bermaydigan yuk o‘rinlari yoxud to‘kiladigan yoki sizib chiqadigan xavfli yuklar ehtiyot o‘rash to‘plamlarida tashilishi mumkin. Bunday o‘rash to‘plamini, ya’ni to‘kiladigan yoki sizib chiqadigan xavfli yuk o‘rinlarini ortiqcha siljitish man etiladi. Ular tashilayotganda yetarli miqdorda singdiruvchi material qo‘shiladi.
77. Ehtiyot o‘rash to‘plamlari sifatida xavfli yuklarning to‘kilishi yoki sizib chiqishi natijasida hosil bo‘ladigan istalgan kimyoviy yoki boshqa turdagi ta’sirga bardosh bera oladigan materiallardan tayyorlangan alohida tara va o‘ramalar ishlatiladi.
78. Zararlanishlari, nuqsonlari yoki 1, 2, 7-sinfdagi va 6.2.-toifadagi (Ro‘yxatda 3291 raqami bilan ko‘rsatilgan klinik va tibbiy chiqindilar bundan mustasno) xavfli yuklarning sizib chiqadigan yuk o‘rinlari ehtiyot o‘rash to‘plamlarida tashilmasligi kerak.
79. Xavfli yuklarni tashishda ko‘chma baklardan foydalanish mumkin. Ko‘chma baklarda 3, 8, 9-sinflar va 4.1. (o‘z-o‘zidan reaksiyaga kirishuvchi moddalardan tashqari), 4.3. (suyuqliklardan tashqari), 5.1. (suyuqliklardan tashqari) va 6.1.-toifalaridagi xavfli yuklar tashilishi mumkin.
Har bir ko‘chma bak po‘latdan tayyorlangan bo‘lib, tubida qopqog‘i bo‘lmasligi va hech bo‘lmaganda bitta prujinali bosim tushirish moslamasiga ega bo‘lishi kerak (suyuqliklar uchun qo‘llanilgan taqdirda).
Ichida xavfli yuklari bo‘lgan ko‘chma bakning brutto massasi bakda ko‘rsatilgan maksimal brutto massadan oshmasligi kerak.
Yuk jo‘natuvchi va tashuvchi o‘rtasida oldindan kelishish bo‘lmasa xavfli yuklar tashish uchun ko‘chma baklarda qabul qilinmaydi. Ko‘chma baklarni HKning ichida to‘ldirish yoki bo‘shatish mumkin emas.
§ 2. 1-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
80. 1-sinfdagi portlovchi moddalar ham yuk, ham yuk tashish uchun qayta jihozlangan yo‘lovchi (yo‘lovchilarsiz) HKlarida kuzatib boruvchilar bilan yoki ularsiz tashilishi mumkin.
81. Mazkur sinfdagi portlovchi moddalar uchun o‘rash to‘plamlari quyidagicha loyihalashtirilib tayyorlangan bo‘lishi lozim:
b) ular portlovchi moddalarning himoyalanishini ta’minlashi, sizib o‘tishining oldini olishi va tashishning normal sharoitlarida, harorat, namlik va bosimning ehtimolli o‘zgarishlarini hisobga olgan holda, xavf-xatar oshishiga olib kelmasliklari;
v) yuk o‘rinlari, tashish jarayonida ularni shtabel qilib taxlash ehtimoli bilan bog‘liq har qanday og‘irlikka bardosh bera olishi, o‘ramaning mavjudligi portlovchi moddalar keltirib chiqaradigan xavfning oshishiga olib kelmasligi, o‘rash to‘plamlariga o‘tkaziladigan va ular o‘z funksiyalarini bajarilishining buzilishiga olib keladigan nojo‘ya ta’sirning oldini olishi va ularga ziyon yetkazmasligi.
82. Portlovchi moddalarni havoda tashishda ularning xususiyatlari va konstruktiv o‘ziga xosliklariga qarab quyidagi o‘rash to‘plamlaridan qo‘llaniladi:
a) ichki (plastmassadan, plastmassa matodan, to‘qilgan, qog‘ozdan, kraft-qog‘ozdan tayyorlangan, zich, nam o‘tkazmaydigan va rezina singdirilgan qoplardan, metaldan, plastmassadan, plastmassa matodan, qog‘ozdan, kartondan, fibr kartondan va yog‘ochdan tayyorlangan idishlar, bobinalar, yog‘ochdan, ajratuvchi to‘siqlari bilan, kartondan, plastmassadan tayyorlangan oraliq yumshoq materiallar, kartondan, fibr kartondan, gofralangan kartondan, qog‘ozdan, plastmassadan, kraft-qog‘ozdan tayyorlangan varaqlar, kartondan, fibr kartondan, metaldan, plastmassadan tayyorlangan trubkalar, yog‘ochdan, kartondan, fibr kartondan plastmassadan tayyorlangan qutilar, tashqi o‘rash to‘plamlaridagi ajratish to‘siqlari);
b) oraliq (platmassadan tayyorlangan, to‘qilgan, ichi plastik bilan qoplangan yoki vkladishli qoplar, metalldan, plastmassadan, yog‘ochdan, fibr kartondan tayyorlangan idishlar);
v) tashqi (yog‘och materiallardan, tabiiy yog‘ochdan (oddiy), tabiiy yog‘ochdan devorlari zich, qattiq plastmassadan, fibr kartondan, po‘latdan, faneradan, alyuminiydan, penoplastdan tayyorlangan quttilar, alyumindan tubi yechiladigan qilib, plastmassadan tubi yechiladigan qilib, po‘latdan tubi yechiladigan qilib, faneradan, fibrdan tayyorlangan barabanlar).
83. Suyuq portlovchi moddalardan iborat bo‘lgan moddalar o‘rash to‘plamlarining bekitish moslamalaridan oqib chiqishdan ikki karra himoyani ta’minlashi kerak. Metall barabanlarning berkitish moslamalari tegishli oraliq yumshoq material bilan ta’minlangan bo‘lishi, agar berkitish moslamasi vintsimon rezbaga ega bo‘lsa, portlovchi moddalarni ushbu rezbaga tushishining oldini olish kerak.
84. O‘rash to‘plami suvga to‘ldirilgan ikki qavatli qobiqqa ega bo‘lib, tashish paytida suv muzlab qolishi ehtimoli bo‘lsa, suvga uning muzlashini oldini olish uchun yetarli miqdorda antifriz qo‘shiladi. Bunday holda yong‘in chiqish xavfini tug‘dirishi mumkin bo‘lgan antifrizdan foydalanilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
85. Agar ichki o‘rama portlovchi moddaning metall bilan aloqasidan tegishli ravishda himoyalanmagan bo‘lsa, himoya qoplamasi bo‘lmagan metaldan tayyorlangan mixlar, bandlar o‘ramaning ichiga o‘tmasligi kerak.
86. Ichki o‘rash to‘plamlari, armatura, oraliq yumshoq materiallar, shuningdek, yuk o‘rinlarida portlovchi moddalarning yoki buyumlarning joylashishi, tashishning oddiy sharoitlarda portlovchi moddalarni yoki buyumlarni tashqi o‘rash to‘plamida erkin siljib yurishining oldini olish lozim. Buyumlarning metall tarkibiy qismlari metall o‘ramalarga tegishidan himoyalangan bo‘lishi kerak. Portlovchi moddalarni o‘z ichiga oluvchi tashqarisidan g‘ilof bilan yopilmagan buyumlar, ularning bir-biriga tegishi va ishqalanishini oldini olish maqsadida bir-biridan ajratilgan bo‘lishi kerak. Bunday maqsadda ichki yoki tashqi o‘rash to‘plamlarida, formalarda yoki idishlarida tikiladigan material, oraliq yumshoq materiallar yoki to‘siqlar ishlatilishi mumkin.
87. O‘rash to‘plamlari konkret o‘rash to‘plamida tashilayotgan portlovchi moddalar bilan to‘g‘ri keladigan materialdan yoki portlovchi moddalar va o‘rash to‘plami tayyorlangan material orasida o‘zaro ta’sir bo‘lganda portlovchi moddalarni o‘tkazmaydigan materialdan tayyorlangan bo‘lishi kerak.
88. Plastmassadan tayyorlangan o‘rash to‘plamlarini ishlatish portlash, yonib ketish yoxud joylangan portlovchi moddalarni yoki buyumlarni harakatga kelishiga turtki berish uchun yetarli bo‘lgan statistik elektrni hosil bo‘lishi va yig‘ilishiga olib kelmasligi kerak.
89. Portlovchi moddalar harorat yoki boshqa omillar tufayli ichki va tashqi bosimlar orasida farq bo‘lgan va bu hol portlash yoki yuk o‘rnining yorilishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan ichki yoki tashqi o‘rash to‘plamlariga joylanmasligi lozim.
90. Harbiy maqsadlarda foydalanish uchun mo‘ljallangan, o‘zida turtki berish vositalari bo‘lgan yoki o‘zida turtki berish vositalari bo‘lmagan, kamida ikkita samarali himoyalash qurilmalariga ega yirik gabaritli va mustahkam portlovchi buyumlar joylanmagan holda tashilishi mumkin. Agar bunday buyumlarda irg‘itish zaryadlari bo‘lsa yoki bu buyumlar o‘zi harakatlanadigan bo‘lsa, ularning o‘t oldirish tizimlari odatdagi tashish sharoitlarida hosil bo‘lishi mumkin bo‘lgan qo‘zg‘atish harakatlaridan himoyalangan bo‘lishi lozim. Bunday joylanmagan buyumlarni tashish oddiy sharoitlarida qo‘zg‘almasligi uchun ortish-tushirish, saqlash va ishga solish maqsadida romlarda qotirish, panjarali taraga yoki boshqa to‘g‘ri keladigan moslamalarga solish mumkin.
91. Oxirigacha butlangan portlovchi moddalar (portlatish vositalari bilan) tuzilishiga ko‘ra yaxlit buyum sifatida tayyorlangan va qurilmalarni o‘zini ishga tushirish zanjirida himoyalanish tizimi nazarda tutilgan hollardagina tashilishga yo‘l qo‘yiladi.
92. 1-sinf xavfli yuklarini boshqa sinfdagi xavfli yuklar bilan birgalikda tashish qat’iyan man etiladi.
§ 3. 2-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
a) siqilgan gaz — tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz bo‘lib, — 50o C haroratda butunlay gaz holatida bo‘ladi, bu toifa kritik harorati — 50o C ga teng va undan past bo‘lgan barcha gazlarni o‘z ichiga oladi;
b) suyultirilgan gaz — tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz bo‘lib, — 50o C dan yuqori haroratda qisman suyuq holatda bo‘ladi;
v) sovutilgan suyultirilgan gaz — tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz bo‘lib, o‘zining past harorati tufayli qisman suyuq holatga o‘tgan;
g) eritilgan gaz — tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz bo‘lib, suyuq fazadagi erituvchi moddada eritilgan.
94. 2-sinf gazlarini tashishga mo‘ljallangan ballonlar tashishning oddiy sharoitlarida, jumladan tebranish yoki haroratning, namlikning yoki bosimning o‘zgarishi tufayli yuzaga kelishi bilan ballon ichidagi gazning biror-bir kamayishini oldini oladigan qilib berkitiladi.
95. Ballonlarning xavfli yuklar bilan bevosita tegishadigan qismlari ularning yomon ta’siriga duchor bo‘lmasligi yoki o‘zining mustahkamligini pasaytirmasligi va xavfli effektlarni tug‘dirmasligi kerak.
96. Ko‘p marta foydalanadigan ballonlarga, agar ballonga boshqa gaz solish uchun tegishli tayyorlov operatsiyalari o‘tkazilmagan bo‘lsa, oldin ichida bo‘lganlaridan farq qiladigan gazlar yoki gazlarning qorishmalari solinmasligi lozim.
97. Ballonni to‘ldirishdan oldin uni tekshirib ko‘rib, u tegishli gazni tashish uchun ruxsat etilganligini va mazkur qoidalarning talablariga rioya qilinayotganligi ta’minlanadi.
98. Ballon to‘ldirilgandan so‘ng, uzib qo‘yish ventillari yopilishi va tashish paytida yopiq holatda bo‘lishi kerak. Yuk jo‘natuvchi berkitish moslamalarini tekshirib ko‘radi. Ventillar shunday loyihalashtirilib tayyorlangan bo‘lishi kerakki, ular ichidagini chiqarmagan holda zararlanishlarga bardosh berishi yoki ballonni ichidagini o‘z-o‘zidan chiqib ketishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan zararlanishlardan quyidagi usullarning biri yordamida himoyalashi kerak:
a) ventillar ballon og‘zining ichida joylashgan bo‘lib, rezbali tiqin yoki qopqoq bilan himoyalangan;
b) ventillar qopqoq bilan himoyalangan, qopqoqlarda ko‘ndalang kesimining yuzasi, gaz ventildan sizib chiqadigan bo‘lsa, uni chiqarib yuborish uchun yetarli bo‘lishi;
g) ballonlar tashqi o‘rash to‘plamida tashilishi (o‘rash to‘plami, tashish uchun tayyorlangan holda, tushib ketish sinovidan muvaffaqiyatli o‘ta oladigan bo‘lishi kerak).
Tashqi tara yoki o‘ramalardan foydalanish belgilangan bo‘lsa ballonlar ularda mustahkam qotirilishi kerak. Tashqi tara yoki o‘ramalarga bir yoki bir nechta ichki tara va o‘rama solinishi mumkin.
99. Gazlarni havo transportida tashish uchun, ularning xususiyatlari va o‘ziga xosliklariga qarab tashqi o‘rash to‘plamlarining quyidagi turlari qo‘llaniladi:
d) fibr kartondan, yog‘ochdan, metalldan, faneradan, plastmassadan, polimerlardan tayyorlangan idishlar va qutilar.
101. Bir marta ishlatiladigan (qayta zaryadlanmaydigan) ballonlar tashqi tara va o‘rash vositasida (quti yoki bo‘linmali idishlar, oraliq yumshoq materialda joylashtirilgan, cho‘ziladigan matoga o‘ralgan holda) tashilishi kerak va ekspluatatsiyaga kiritilgandan so‘ng ta’mirlanmasligi kerak.
102. Gazli ballonlar gorizontal holatda HKning metall poliga, bortlariga va boshqa konstruktiv elementlariga tegmaydigan qilib taxlanishi kerak.
103. Ko‘p marta ishlatiladigan (qayta zaryadlanadigan) ballonlar (kriogen idishlardan tashqari) davriy ravishda tekshiruvdan o‘tkazilishi shart.
104. Siqilgan, suyultirilgan va bosim ostida eritilgan gazlar tashish uchun faqat davlat standartlariga, texnik shartlarga, bosim ostida ishlaydigan idishlarning tuzilish va xavfsiz ekspluatatsiya qilish qoidalariga mos keladigan va mazkur Qoidalarning talablariga javob beradigan o‘rash to‘plamlarida qabul qilinadi.
Keyingi tahrirga qarang.
105. Xalqaro tashishlarda ballonlar va boshqa gaz tashishga mo‘ljallangan idishlar qabul qiluvchi chet davlatning, shuningdek, mazkur Qoidalar talablariga javob berishi va bu haqda yuk jo‘natuvchi tashuvchiga yozma ravishda xabardor qilishi lozim.
106. Oson alangalanuvchi gazlar albatta quyidagi qo‘shimcha qoidalarga rioya etilgan holda tashiladi:
a) ballon zararlangan hollarda yuk bo‘lmasida gazlarni butunlay chiqarib tashlay oladigan samarali ventilatsiya ta’minlangan bo‘lishi;
v) ballonlar taxlanayotganda xavfli vaziyat tug‘ilguday bo‘lsa, zararlangan ballonni olib tashlash imkoniyati bo‘lishi;
107. To‘ldirilgan ballonlardan gaz sizib chiqayotgan, ballonning o‘zi yoki xizmat ko‘rsatish jihozlari zararlangan, ballonning o‘zi yoki xizmat ko‘rsatish uskunalari belgilangan tartibda ko‘rikdan o‘tkazilmagan va sertifikatlashga, qayta sinovlar va to‘ldirilganligiga oid talab qilinadigan belgi tushunarsiz bo‘lsa, tashishga yo‘l qo‘yilmaydi.
§ 4. 3-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
108. 3-sinfga mansub OASlarni havo transportida tashishda qo‘llaniladigan o‘rash to‘plamlari tegishli davlat (tarmoq) standartlarining va texnik sharoitlarning talablariga to‘liq javob berishi kerak. O‘rash to‘plamlari ezilmagan, chizilmagan, yorilmagan yoki ularga boshqa bir usulda zarar yetmagan bo‘lishi kerak. OAS hatto arzimagan miqdorda oqib chiqsa yoki terlasa ham o‘rash to‘plamini HKga yuklashga yo‘l qo‘yilmaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
I guruh — yopiq idishda o‘t olish harorati 0o C, boshlang‘ich qaynash nuqtasi 35o Cga teng yoki undan yuqori;
II guruh — yopiq idishda o‘t olish harorati 23o Cdan past, boshlang‘ich qaynash nuqtasi 35o Cdan yuqori;
III guruh — yopiq idishda o‘t olish harorati 23o Cga teng yoki undan yuqori, yoki 60.5o Cga teng yoki undan past, boshlang‘ich qaynash nuqtasi 35o Cdan yuqori.
110. Oshirilgan haroratlarda tashilgani uchun OAS sifatida tasniflanadigan moddalar III joylash guruhiga kiritiladi.
111. OASlarni tashish uchun ularning fizik-kimyoviy xususiyatlariga qarab quyidagi o‘rash to‘plamlari qo‘llanilishi mumkin:
a) ichki (shisha, metall, plastmassa, sopol, alyuminiydan tayyorlangan, germetik yopiladigan shishalar, bankalar, ampulalar);
b) tashqi (alyuminiy, po‘lat, fanera, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyuminiy, po‘latdan tayyorlangan kanistralar, alyuminiy, po‘lat, fanera, yog‘och, fibr karton, qattiq plastmassadan tayyorlangan qutilar).
112. OASni taraga HKga ortishdan kamida 2-3 soat oldin solish kerak. Yuklab bo‘lgandan keyin taraning butunligi ko‘zdan kechiriladi, qayta ko‘zdan kechirish esa parvozning boshlanishida amalga oshiriladi.
113. Yonganida zaharlovchi gazlarni ajratuvchi OASni tashiyotgan HKning ekipaji, har bir ekipaj a’zosi va kuzatib boruvchi shaxsni bir to‘plam izolatsiya qiladigan individual himoya vositasi bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
114. O‘ramaning nosozligi, moddaning to‘kilganligi yoki sochilganligi aniqlangan taqdirda yuk o‘rinlarining tashilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
§ 5. 4-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
Oson yonib ketish xususiyatiga ega qattiq moddalarga (metall kukunlardan tashqari) agar ularning yonish vaqti 45 soniyadan kam bo‘lib, alangasi namlangan zonadan o‘tib tarqalsa, II joylash guruhi berilishi kerak.
Oson yonib ketish xususiyatiga ega qattiq moddalarga (metall kukunlardan tashqari), agar ularning yonish vaqti 45 soniyadan kam bo‘lib, namlangan joy alanga tarqalishiga to‘siq bo‘lsa, III joylash guruhi berilishi kerak.
Ishqalanish natijasida yong‘in chiqarishi mumkin bo‘lgan qattiq moddalarga joylash guruhi mavjud bo‘lgan nomlarga o‘xshashligiga qarab beriladi.
117. I joylash guruhi barcha suyuq va qattiq pirofor moddalarga, ya’ni atrof muhitning haroratlarida suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib gaz ajratgan holda o‘z-o‘zidan yonib ketuvchi yoki atrof muhitning haroratlarida suv bilan oson reaksiyaga kirishib oson alangalanib ketadigan gaz ajratuvchi istalgan moddaga beriladi.
II joylash guruhi atrof muhitning haroratlarida suv bilan oson reaksiyaga kirishib oson alangalanib ketadigan gaz ajratuvchi istalgan moddaga;
III joylash guruhi atrof muhitning haroratlarida suv bilan sekin reaksiyaga kirishib oson alangalanib ketadigan gaz ajratuvchi istalgan moddaga beriladi.
118. Tashish paytida xavfsizlikni ta’minlash maqsadida o‘z-o‘zidan reaksiyaga kirishuvchi moddalar erituvchi moddalar yordamida desensibilizatsiyaga yo‘liqishi mumkin. O‘z-o‘zidan reaksiyaga kirishuvchi moddalar tara yoki o‘ramadan sizib chiqqan taqdirda, xavfli darajada konsentratsiyalanishiga ko‘maklashuvchi suyultirgichlar qo‘llanilmasligi kerak. Qo‘llaniladigan suyultirgich o‘z-o‘zidan reaksiyaga kirishuvchi moddaga to‘g‘ri keladigan bo‘lishi kerak.
119. Ko‘rsatib o‘tilgan moddalarni tashiyotgan HKning ekipaji va kuzatib boruvchi shaxs bir to‘plamdan individual himoya vositasi bilan ta’minlanishi lozim.
§ 6. 5-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
120. 5-sinfga mansub oksidlovchi moddalarni tashishda o‘rash to‘plamlarining quyidagi turlari qo‘llaniladi:
a) ichki (sig‘imi 0,5 l. bo‘lgan shishadan, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan germetik yopiladigan ampulalar, bankalar, shishalar, qog‘oz va plastmassa qoplar. Vodorodning peroksidi uchun sof alyuminiydan tayyorlangan, polietilen yumshatmali rezbali qalpoqchalar bilan germetik yopiladigan alyumin ballonlar qo‘llaniladi);
b) tashqi (fibrdan, alyuminiydan, plastmassadan, po‘latdan, faneradan tayyorlangan barabanlar, alyuminiydan, plastmassadan, po‘latdan tayyorlangan kanistralar, yog‘ochdan, po‘latdan, faneradan, qattiq plastmassadan, fibr kartondan tayyorlangan yashiklar, plastmassadan, qog‘ozdan tayyorlangan qoplar, ichida plastmassa yumshatmasi bo‘lgan faneradan va fibrdan tayyorlangan barabanlar).
121. Oksidlovchi moddalarni va organik peroksidlarni tashishda joylashning uyg‘unlashtirilgan quyidagi variantlari qo‘llaniladi:
a) agar qattiq modda sellyuloza bilan massasi bo‘yicha 4:1 yoki 1:1 nisbatida, aralashtirilgan holda kaliy bromatini sellyuloza bilan massasiga qarab 3:7 nisbatdagi qorishmasining o‘rtacha yonish davomiyligiga teng yoki kamroq o‘rtacha yonish davomiyligiga ega bo‘lsa, u 5.1.-toifaga mansub bo‘ladi;
b) sellyuloza bilan qorishmasining modda namunasi va sellyulozaning massa bo‘yicha 4:1 yoki 1:1 nisbatda, sinov natijalari kaliy bromat va sellyulozani massasi bo‘yicha 3:2 nisbatdagi qorishmasining o‘rtacha yonish davomiyligidan kam ekanligini ko‘rsatgan istalgan modda I joylash guruhiga mansub bo‘ladi;
v) sellyuloza bilan qorishmasining modda namunasi va sellyulozaning massa bo‘yicha 4:1 yoki 1:1 nisbatda, sinov natijalari kaliy bromat va sellyulozani massasi bo‘yicha 2:3 nisbatdagi qorishmasining o‘rtacha yonish davomiyligiga teng yoki undan kam ekanligini ko‘rsatsa, istalgan modda II joylash guruhiga mansub bo‘ladi, bunda I joylash guruhining mezonlariga rioya etilmaydi;
v) sellyuloza bilan qorishmasining modda namunasi va sellyulozaning massa bo‘yicha 4:1 yoki 1:1 nisbatda, sinov natijalari kaliy bromat va sellyulozani, massasi bo‘yicha 3:7 nisbatdagi qorishmasining o‘rtacha yonish davomiyligiga teng yoki undan kam ekanligini ko‘rsatsa, istalgan modda III joylash guruhiga mansub bo‘ladi, bunda I va II joylash guruhlarining mezonlariga rioya etilmaydi;
d) suyuq modda sellyuloza bilan massasi bo‘yicha 1:1 nisbatida, aralashtirilgan holda azot kislotasining suvdagi 65% eritmasining sellyuloza bilan massasi bo‘yicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga xos bo‘lgan bosim oshishining o‘rtacha vaqtiga teng yoki undan kamroq o‘rtacha bosim oshish vaqtiga ega bo‘lsa, u 5.1.-toifaga mansub bo‘ladi;
e) sellyuloza bilan massasi bo‘yicha 1:1 nisbatda, aralashtirilganda sinov natijalariga ko‘ra o‘z-o‘zidan yonib ketadigan yoki bunday aralashma yonganida o‘rtacha bosim oshishining vaqti 50% xlorid kislotasi va sellyulozaning massasi bo‘yicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga xos bo‘lganidan kamroq bo‘ladigan istalgan modda I joylash guruhiga mansub bo‘ladi;
j) sellyuloza bilan massasi bo‘yicha 1:1 nisbatda aralashtirilganda sinov natijalariga ko‘ra o‘rtacha bosim oshishining vaqti natriy xloratning suvdagi 40% eritmasi va sellyulozani massasi bo‘yicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga xos bo‘lgan o‘rtacha bosim oshishining vaqtidan kamroq yoki unga teng ekanligini ko‘rsatgan istalgan modda II joylash guruhiga mansub bo‘ladi, bunda I joylash guruhining mezonlariga rioya etilmaydi;
z) sellyuloza bilan massasi bo‘yicha 1:1 nisbatda aralashtirilganda sinov natijalariga ko‘ra o‘rtacha bosim oshishining vaqti azot kislotasining suvdagi 65% eritmasi va sellyulozani massasi bo‘yicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga xos bo‘lgan o‘rtacha bosim oshishining vaqtidan kamroq yoki unga teng ekanligini ko‘rsatgan istalgan modda III joylash guruhiga mansub bo‘ladi, bunda I va II joylash guruhlarining mezonlariga rioya etilmaydi.
122. Ma’lum organik peroksidlarni harorat boshqariladigan sharoitlardagina tashish kerak. Ba’zi organik peroksidlar portlash shaklida parchalanadi, ayniqsa ular yopiq joyda bo‘lganida, bu xususiyatlar ularga suyultiruvchi moddalar qo‘shish yoki tegishli o‘rash to‘plamlaridan foydalanish yo‘li bilan o‘zgartirilishi lozim.
123. Tashish jarayonida haroratni boshqarishni talab etadigan organik peroksidlar, agar ularga erkinlatish taalluqli bo‘lmasa, havoda tashish man etiladi.
124. Tashish jarayonida xavfsizlikni ta’minlash uchun ko‘p hollarda organik peroksidlar qattiq yoki suyuq organik moddalar, qattiq anorganik moddalar yoki suv bilan desensibilizatsiyaga yo‘liqtiriladi. Desensibilizatsiya shunday bo‘lishi kerakki, sizib chiqqan yoki o‘t ketgan holda organik peroksidning xavfli konsentratsiyasi hosil bo‘lmasligi kerak. Organik va anorganik qattiq moddalar, agar ular o‘zaro mos kelsalar, desensibilizatsiya uchun foydalanilishi mumkin.
125. Xavfli zaharli moddalarni tashish ikki qavatli germetik o‘rash to‘plamida amalga oshiriladi. Zararlanish yoki sizib chiqish (sochilish) alomatlariga ega bo‘lgan yuk o‘rinlarini tashishga yo‘l qo‘yilmaydi.
126. Mazkur sinfga mansub moddalarning ko‘pchiligini faqat yuk HKda tashishga ruxsat etiladi. Tashish paytida yuk o‘rinlarini ventilatsiyalash man etiladi.
§ 7. 6-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
127. 6-sinfga mansub zaharlovchi va infeksion moddalarni ularni eng qisqa vaqt ichida yetkazilishini ta’minlaydigan yo‘nalishlar bo‘yicha tashish kerak. Bunday moddalar ortiqcha yuk bilan tashilayotganda ularga alohida ishlov berilishi lozim.
128. Zaharlovchi va infeksion moddalarni tashish uchun o‘rash to‘plamlarining quyidagi turlari ishlatilishi mumkin:
a) ichki (shishadan, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan ampulalar, shishalar, bankalar, ballonlar);
b) tashqi (alyumindan, plastmassadan, po‘latdan, fanerdan, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyumindan, plastmassadan, po‘latdan tayyorlangan kanistrlar, alyumindan, qattiq plastmassadan, po‘latdan, fanerdan, fibr kartondan, yog‘ochdan tayyorlangan qutilar).
129. Zaharlovchi va infeksion moddalarni tashish uchun joylashning uyg‘unlashtirilgan variantlari qo‘llaniladi.
130. 6-sinfning 1-toifasidagi moddalar (pestitsidlardan tashqari) havo orqali tashilayotganda zaharlash xavfining darajasiga qarab, uchta joylash guruhiga bo‘linadi:
131. Barcha suyuq zaharlovchi qattiq ta’sir qiladigan moddalar havoda tashish uchun faqat ikki qavatli germetik taraning ichidagina qabul qilinishi mumkin.
132. Juda kuchli zaharlovchi bug‘larni ajratish xususiyatiga ega bo‘lgan moddalar ikki qavatli, germetik yopiladigan o‘rash to‘plamlariga singdiruvchi materiallar bilan joylangan bo‘lishi shart. Ishqalanib zichlangan qopqoqqa ega shisha yoki boshqa tara ishlatilganda, qopqoqlar taraga pasaytirilgan barometrik bosim sharoitlarida bug‘larning bosimiga bardosh bera oladigan maxsus moslamalar (qisqichlar) yoki sim to‘qimalari yordamida qotiriladi.
133. Kuchli zaharlovchi moddalarni havo transportida tashish shaxsiy va jamoat xavfsizligi choralariga qat’iy rioya qilingan holda amalga oshirilishi kerak. Bunda yuk jo‘natuvchi yoki yuk oluvchi tomonidan tayinlangan, uni qo‘riqlanishiga javob beradigan, shuningdek zararsizlantirish va shoshilinch tibbiy yordam ko‘rsatish choralarini biladigan kuzatib boruvchi shaxsning ishtirok etishi shart.
134. Infeksion moddalarini o‘z ichiga olgan tashqi o‘rash to‘plamida sovutish, muzlatish yoki singdiruvchi materiallar bo‘lishi mumkin.
135. 6-sinfdagi xavfli yuklarning jo‘natuvchilari o‘ramalarning belgilangan aeroportga yaxshi holatda yetib kelib, tashish vaqtida hech qanday xavf tug‘dirmasligini ta’minlashlari lozim.
136. Mazkur sinfga mansub moddalarni tashish faqat HK ekipajining xonasi bilan HKning yukxonasi orasida germetik to‘siq va samarali ishlaydigan ventilatsiyalash tizimi bo‘lgan yuk HKda amalga oshirilishi mumkin.
§ 8. 7-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
137. 7-sinfga mansub radioaktiv materiallarni tashish ushbu materiallarni to‘kisligini va yetkazib borish xavfsizligini ta’minlaydigan o‘rash to‘plamlarida amalga oshiriladi. Bunday o‘rash to‘plami tashish paytida uni tegishli ravishda HKga qotirib qo‘yish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.
138. O‘ramadagi radioaktiv materiallarning miqdori mazkur turdagi o‘ramalar uchun belgilangan tegishli chegaralardan oshmasligi kerak. Aktivlik chegaralari va radioaktiv materiallar bo‘yicha cheklanishlar qo‘llaniladigan o‘rama turlari quyidagilardir:
139. Radioaktiv materiallarni HKlarida tashish to‘g‘ridan to‘g‘ri qatnovlar yoki oraliq aeroportlarda kamroq qo‘nib-uchishlari bor yo‘nalishlarda amalga oshiriladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri qatnov bo‘lmagan hollarda radioaktiv materiallarni transfer (oraliq aeroportida qatnovdan qatnovga ko‘chirib yuklash) orqali tashishga ruxsat etiladi. Bunday tashish transfer aeroportida tashish radiatsiya xavfsizligining barcha talablariga rioya etilgan holda amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan qatnov jadvali bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Transfer aeroporti bunday radiatsiya o‘ramalarni manzil aeroportiga navbatdan tashqari eng yaqin qatnov bilan jo‘natishi shart.
140. Tashish uchun massasi 90 kg dan og‘ir bo‘lgan bir yoki bir nechta o‘rama taqdim etilganda, yuk jo‘natuvchi tomonidan uchish, qo‘nish va parvoz davomidagi ehtimolli chayqalish paytida siljishlar va zarbalarni yo‘q qilish uchun kerakli qotirish materiallari taqdim etilishi lozim. Bu materiallarning mustahkamligi HK shassilari yig‘ilgan holda qo‘nsa ham, o‘ramaning o‘rnatilgan joyidan siljib ketishi ehtimolini yo‘q qilishi kerak.
141. Radioaktiv material HKga yuklangandan so‘ng, yukni jo‘natuvchi tibbiy xizmat vakilining ishtirokida nurlanishning quvvatini o‘lchab ko‘rishi kerak. Nurlanish quvvati ruxsat etilganidan yuqori bo‘lsa, o‘ramalarning bir qismi HKdan tushiriladi. Agar HKning nurlanish quvvati belgilangan me’yordan oshsa, parvozga chiqish man etiladi.
142. Har bir o‘ramaning tashqi sirti qayd qilib bo‘lmaydigan radioaktiv ifloslanishi mumkin bo‘lgan eng past darajada tutib turilishi kerak.
143. Alohida olingan sanoat o‘ramasidagi past nisbiy xavflilikka ega bo‘lgan materiallarning yuzasi, ifloslangan obyektlarning miqdorining cheklanishi himoyalanmagan moddadan 3 m. masofada nurlanishning tashqi darajasi 10 m3v/s dan oshmasligi lozim.
144. O‘ramadagi radioaktiv materiallarning miqdori shu turdagi o‘ramalar uchun belgilangan tegishli chegaralardan oshmasligi kerak.
O‘ramada radioaktiv materiallardan foydalanish uchun kerak bo‘lgan buyumlar va hujjatlardan tashqari boshqa jismlar bo‘lmasligi kerak. Bu talab past nisbiy faollikka ega bo‘lgan materiallarni va yuzasi Radioaktiv ifloslangan obyektlarni boshqa buyumlar bilan birga tashilishiga to‘sqinlik qilmasligi shart.
Bunday buyumlar va hujjatlarning boshqa buyumlar bilan bir o‘ramada tashilishiga ularning o‘rama yoki uning ichidagi radioaktiv buyumlar bilan, o‘ramaga xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan, o‘zaro ta’siri bo‘lmagan taqdirdagina ruxsat etiladi.
145. Ilgari radioaktiv materiallarni o‘z ichiga olgan bo‘sh o‘rash to‘plami tashilayotganda, ular yaxshi holatda bo‘lib, mahkam yopilgan bo‘lishi kerak. Tuzilishida uran yoki toriy bo‘lgan har qanday qismning sirti metall yoki boshqa mustahkam materialdan tayyorlangan nofaol qobiq bilan himoyalangan bo‘lib, chizilgan xavflilik belgilari o‘chirib tashlangan bo‘lishi kerak.
146. Har bir tashqi o‘ramaga yoki yuk konteyneri uchun transport indeksi ichidagi o‘ramalarning yig‘indisi sifatida yoki nurlanish darajasini to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘lchash orqali aniqlanishi kerak, transport indeksi faqatgina ichidagi o‘ramalarni transport indekslarining yig‘indisi sifatida aniqlanadigan yumshoq o‘ramalar bundan mustasno.
147. Har bir tashqi o‘rama va tashqi yukni paketlash vositasi uchun jiddiyligi bo‘yicha xavfsizlik indeksi ularni ichidagi o‘ramalarning yig‘indisi sifatida aniqlanishi kerak. Har bir yuk partiyasi yoki HK bortidagi jami yuk uchun to‘liq yig‘indini topishda xuddi shunday jarayon qo‘llanilishi kerak.
148. Istisno tariqasida foydalanish sharoitlarida tashilayotgan yuklardan tashqari, har bir o‘ramaning yoki tashqi o‘ramaning transport indeksi o‘ndan, har bir o‘ramaning xavfsizlik indeksi esa ellikdan oshmasligi kerak.
149. Radioaktiv materiali nurlanmagan tabiiy uran yoki toriy bo‘lgan sanoat buyumi, agar uran yoki toriyning sirtqi yuzasi metalldan yoki boshqa mustahkam materialdan tayyorlangan qobiq bilan yopilgan bo‘lsa, bo‘shatilgan tara va o‘rama sifatida tashilishi mumkin. Bunda, radioaktiv materiallarni o‘z ichiga olgan o‘ramalar HKda vertikal holatda o‘rnatiladi.
150. Radioaktiv materiallarni qabul qilish/topshirish va yuklash/tushirish bilan bog‘liq xodimlar olayotgan nurlanish miqdorlarining qat’iy nazoratini ta’minlash maqsadida tashuvchi yoki uning vakolatli agenti aeroportda radiatsiya nazorat uchun mas’ul shaxslarni tayinlashlari, aeraportlardagi omborxonalarning radioaktiv materiallarni qabul qilish/topshirish, yuklash/tushirish va saqlash bilan bog‘liq doimiy xodimlar tarkibining to‘liqligini hamda bu xodimlarni kamida olti oyda bir marta tayyorlovdan o‘tishini va ularni dozimetrik nazorat asboblari bilan ta’minlashi lozim.
151. Radiometrik o‘lchashlarni o‘tkazishning davriyligi tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti tomonidan bunday tashishlarning hajmi va davriyligidan kelib chiqib belgilanadi.
§ 9. 8-sinfga mansub xavfli yuklarni o‘rash to‘plamlarining va tashish sharoitlarining xususiyatlari
152. 8-sinfga mansub korroziyalovchi moddalarni tashish uchun quyidagi o‘rash to‘plamlari qo‘llaniladi:
ichki (shishadan tayyorlangan ampulalar, bankalar, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan idishlar, qog‘oz qoplar, alyuminiydan, plastmassa matodan va plyonkadan tayyorlangan, qog‘ozdan, plastmassadan, alyuminiydan tayyorlangan);
tashqi (alyuminiydan, plastmassadan, po‘latdan, faneradan, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyuminiydan, plastmassadan, po‘latdan tayyorlangan kanistralar, alyuminiydan, qattiq plastmassadan, po‘latdan, faneradan, yog‘ochdan, fibr kartondan tayyorlangan qutilar).
154. 8-sinfdagi moddalar va preparatlarni tashish ularning xavflilik darajasiga qarab quyidagi joylash guruhlariga mansubdir:
a) I joylash guruhi — uch daqiqagacha davom etgan ta’sir tugagandan so‘ng oltmish daqiqagacha bo‘lgan kuzatish davrida teri to‘qimasini butunlay yemirilib ketishini chaqiradigan juda xavfli moddalar va preparatlar;
b) II joylash guruhi — uch daqiqadan ortiq, ammo oltmish daqiqadan kam davom etgan ta’sir tugagandan so‘ng 14 sutkagacha bo‘lgan kuzatish davrida teri to‘qimasini butunlay yemirilib ketishini chaqiradigan xavflilikning o‘rtacha darajasiga xos bo‘lgan moddalar va preparatlar;
v) III joylash guruhi — oltmish daqiqadan ortiq, ammo 4 soatdan kam davom etgan ta’sir tugagandan so‘ng 14 sutkagacha bo‘lgan kuzatish davrida teri to‘qimasining butunlay yemirilib ketishini chaqiradigan sezilarli xavf tug‘dirmaydigan moddalar va preparatlar.
155. Mazkur sinfga mansub moddalarni tashish uchun, shuningdek sig‘imi 100 litrdan oshmaydigan, germetik bekiladigan, polietilendan, metalldan tayyorlangan bochkalar va barabanlar, alyuminiydan, zanglamas po‘latdan tayyorlangan rezervuarlar ham qo‘llaniladi.
156. Ichida o‘yuvchi va korroziyalovchi suyuqliklari bo‘lgan yuk o‘rinlarini boshqa yuklarning, ayniqsa organik kelib chiqishga ega yuklarning ustiga qo‘yish man etiladi.
157. 9-sinfga mansub moddalar xossalarining, xususiyatlarining va xavflilik darajasining xilma-xilligi bir xil turdagi o‘ramalarni qo‘llash imkonini bermaydi.
158. O‘zgacha xavfli yuklar boshqa xavfli yuklar bilan tashilishi mumkin, o‘z xususiyatlariga ko‘ra mazkur moddalar bilan o‘zaro ta’sirga kirishganda xavf keltirib chiqaradigan moddalar bundan mustasno.
ichki (shishadan, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan ampulalar va idishlar, qog‘oz qoplar, alyuminiydan, plastmassa matodan va plyonkadan tayyorlangan, qog‘ozdan, plastmassadan, alyuminiydan tayyorlangan);
tashqi (alyuminiydan, plastmassadan, po‘latdan, faneradan, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyuminiydan, plastmassadan, po‘latdan tayyorlangan kanistralar, alyuminiydan, qattiq plastmassadan, po‘latdan, faneradan, yog‘ochdan, fibr kartondan tayyorlangan qutilar).
160. Mazkur sinfdagi xavfli yuklarni tashishdan oldin taqdim etilgan xavfli yukning o‘rash to‘plamining foydalanilishi Konvensiya hamda mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq sinovdan o‘tkazilganligiga ishonch hosil qilinishi kerak.
161. Xavfli yuklar va buyumlarni tashishga mo‘ljallangan har bir turdagi o‘rash to‘plami tegishli sinovlardan muvaffaqiyatli o‘tishi va mos keladigan sinov darajasining talablariga javob berishi kerak.
162. O‘rash to‘plamlarining tuzilishi, materiali yoki tayyorlash texnologiyasining har bir o‘zgartirilishi sinovlarning takror o‘tkazilishini talab qiladi.
163. O‘rash to‘plamlari erkin qulashga, germetikligiga, ichki bosimga, taxlashga va statistik og‘irliklarga sinaladi.
164. O‘rama erkin qulashga sinalganda tashlab yuborishlar uchun (devorlarga qulashlardan tashqari) og‘irlik markazi vertikal chiziq bo‘yicha zarba tushadigan nuqtaning ustida joylashgan bo‘lishi kerak. Bunday holda, tashlab yuborilganda o‘rash to‘plami turlicha oriyentatsiyalanishi mumkin bo‘lsa, uning zararlanish ehtimoli eng katta bo‘lgan oriyentatsiyani qo‘llash kerak.
165. O‘ramani germetiklikka sinash suyuqliklarni tutishga mo‘ljallangan barcha turdagi o‘rama to‘plamlarida o‘tkazilishi kerak. Bunda o‘rash to‘plamlari, jumladan ularning bekitish moslamalari ham, ichki havo bosimi oshirib borilgan holda suvning ostida 5 daqiqa davomida tutib turilishi kerak.
166. O‘ramani ichki bosimga sinash suyuqliklarni tutishga mo‘ljallangan, metalldan, plastmassadan tayyorlangan barcha turdosh tuzilishdagi o‘rash to‘plamlarida o‘tkazilishi kerak. Bunda metalldan tayyorlangan o‘rash to‘plamlari, jumladan ularning bekitish moslamalari ham 5 daqiqa davomida bosim bilan sinalishi kerak. Plastmassadan tayyorlangan o‘ramalar va taralar, jumladan ularning bekitish moslamalari ham 30 daqiqa davomida bosim bilan sinalishi kerak.
167. O‘rama statistik og‘irlikka sinalayotgan namunaning ustki qismiga tashish paytida taxlanishi mumkin bo‘lgan yuk o‘rinlarining umumiy vazniga to‘g‘ri keladigan og‘irlik berilishi kerak. Taxlamning minimal balandligi sinalayotgan namunaning balandligini qo‘shib hisoblaganda uch metrni tashkil etishi kerak. Sinash 24 soat davom etadi. Suyuqliklarga mo‘ljallangan plastmassadan tayyorlangan barabanlar va kanistralar 40o Cdan kam bo‘lmagan haroratda 28 kun davomida statistik sinalishi kerak. Ehtiyot o‘rash to‘plamlari mazkur talablarga mos ravishda sinovdan o‘tkaziladi.
169. Sinovlar tashish uchun tayyorlangan o‘rash to‘plamlarida, shu jumladan uyg‘unlashtirilgan joylash variantlarida ishlatiladigan ichki o‘rash to‘plamlarida ham o‘tkaziladi. Uyg‘unlashtirilgan joylash variantlaridan foydalanilganda, suyuq va qattiq moddalarni tashishga mo‘ljallangan ichki o‘rash to‘plamlari uchun ham suyuqliklar, ham qattiq moddalar bo‘yicha alohida-alohida sinovlar o‘tkaziladi.
170. Ichki hajmli o‘rash to‘plamlari, agar bu sinov natijalari salbiy ta’sir ko‘rsatmasa tashqi o‘rash to‘plamisiz sinalishi mumkin. Bunday sinov uyg‘unlashtirilgan o‘rash to‘plamlarining ichki o‘rash to‘plamlari uchun talab qilinmaydi.
171. Ko‘p marta foydalaniladigan yangi, zamonaviylashtirilgan va qayta tiklangan o‘rash to‘plamlarining sinovlari mazkur Qoidalar talablariga mos ravishda amalga oshiriladi. Biror-bir o‘rash to‘plamida mustahkamligi tasdiqlangan namunaviy tuzilishga nisbatan kamayganligining belgilari mavjud bo‘lsa, undan qayta foydalanish taqiqlanadi. Bunday o‘rash to‘plami namunaviy tuzilishning sinoviga bardosh bera oladigan qilib qayta tiklanishi kerak.
172. Xavfli yuki bo‘lgan har bir alohida yuk o‘rniga jo‘natuvchi tomonidan maxsus transport markalash va xavflilik belgilari qo‘yiladi.
a) jo‘natilayotgan va manzil aeroportlari, yuk jo‘natuvchining va yukni qabul qiluvchining nomlari va ularning pochta manzillari;
g) jo‘natish aeroporti yuk xatining raqami, jo‘natish aeroportining kodlangan nomi va mazkur yuk jo‘natishdagi o‘rinlar soni ko‘rsatilgan yozuvi;
d) yuk o‘rnining kilogrammda ko‘rsatilgan netto va brutto massalari, santimetrda ko‘rsatilgan gabarit o‘lchamlari, kub metrlarda ko‘rsatilgan hajmi;
e) yuk bilan muomala qilish usullarini ko‘rsatuvchi manipulatsion tasviriy belgilar va yukka ehtiyotkorlik bilan muomala qilishga chaqiruvchi yozuvlar yoki yorliqchalar;
Barcha sinfdagi xavfli yuklar maxsus markalash, shuningdek transport markalash belgilarisiz havo transportida tashilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
174. Barcha belgilarni istalgan ob-havo sharoitlari ularning ahvoliga sezilarli ta’sir o‘tkazmaydigan qilib qo‘yish lozim. Har bir xavflilik belgisining uzluksiz yoki nuqtalardan iborat chiziq bilan belgilangan tashqi chegarasi bo‘lishi kerak.
175. Barcha markalash belgilari o‘rash to‘plamlariga qo‘yishda o‘rash to‘plamining yoki uning qo‘shimchasining biror-bir qismi, yoki istalgan boshqa markalash belgilari uni yopib qo‘ymasligi yoki unga soya tashlamasligi lozim.
a) o‘chib ketmaydigan, o‘ramaning tashqi sirtida bosma yoki boshqa usulda yozilgan yoki unga qotirilgan bo‘lishi;
v) istalgan ob-havo sharoitlarining ta’siriga o‘zlarining sifatini sezilarli darajada o‘zgartirmasdan bardosh berishi;
d) o‘ramadagi o‘z funksiyalarini bajarishini sezilarli darajada o‘zgartirib yuborishi mumkin bo‘lgan boshqa markalash yozuvlarining yonida qo‘yilmasligi kerak.
177. Agar o‘rama nostandart shaklda bo‘lsa va xavflilik belgisining uning ustiga qo‘yishning imkoni bo‘lmasa, belgini o‘ramaga mustahkam yorliq yordamida qotirishga ruxsat etiladi.
178. Ichida suyuq xavfli yuki bo‘lgan yuk o‘rinlariga yuk o‘rnini qay yo‘sinda joylashtirishni ko‘rsatish maqsadidan o‘zgacha maqsadda ko‘rsatkichlar qo‘yilmaydi.
179. Markalash belgilari joylanmagan buyumlarni har birining o‘ziga, uning tayanchiga yoki uni ortish/tushirish, saqlash yoxud ishlatish moslamasiga qo‘yiladi.
180. Qattiq moddalarga nisbatan, agar qattiq moddalar havo transportida tashish uchun eritilgan holda taqdim etilayotgan bo‘lsa, xavfli yuklarni tashish hujjatida ko‘rsatilgan tegishli yuklash nomining yoniga “eritilgan” so‘zi qo‘shib qo‘yiladi.
181. Yuk o‘rinlariga markalash belgilari tamg‘a, tipografik yoki boshqa biror usulda qo‘yilib ularning yetarli darajada o‘zgarmasligi ta’minlanadi.
182. Nomlari aniq ko‘rsatilmagan va umumiy nomlarga kiritilgan moddalar va buyumlar uchun aniq nomga ega bo‘lgan hamda joylarda xavfli yuklar bilan birga bo‘lishi kerak bo‘lgan xavflilik belgilari Ro‘yxatda ko‘rsatilgan.
183. 8-sinfga mansub moddalarni o‘z ichiga oluvchi yuk o‘rinlari, agar moddalarning zaharlovchanligi matolarga o‘yuvchi ta’sir o‘tkazishi bilangina bog‘liq bo‘lsa, 6.1.-toifasining qo‘shimcha xavflilik belgisiga ega bo‘lmasligi kerak.
184. 4.2.-toifaga mansub moddalar, agar ular oson alangalanadigan qattiq moddalar bo‘lsa, 4.1.-toifasining qo‘shimcha xavflilik belgisiga ega bo‘lmasliklari kerak.
185. 8-sinf, I yoki II joylash guruhlarining mezonlariga javob beradigan organik peroksidlarni tutuvchi o‘ramalar korroziyaning qo‘shimcha xavfi haqidagi belgi bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Ko‘pgina suyuq organik peroksidlar oson alangalanuvchi, lekin alangalanishning qo‘shimcha belgisi talab etilmaydigan moddadir, chunki organik peroksidning belgisi mazkur mahsulot alangalanishi mumkinligini nazarda tutadi.
186. Infeksion moddalari bo‘lgan o‘ramalarda asosiy xavf belgisiga qo‘shimcha sifatida ichidagining xususiyatlarini inobatga olgan holda lozim bo‘lgan boshqa barcha xavf belgilari qo‘yilgan bo‘lishi kerak.
187. Ichida radioaktiv materiallari bo‘lgan va qo‘shimcha xavf turlari bilan tasniflanadigan o‘ramalar, ushbu xarakteristikalar ko‘rsatilgan xavf belgilariga ega bo‘lishi kerak. Katta yuk konteynerlaridan tashqari, radioaktiv materiallarga ega har bir o‘rama, har bir tashqi o‘rama, har bir yuk konteyneri mazkur o‘rama, tashqi o‘rama yoki yuk konteynerining toifasiga muvofiq, kamida ikkita belgiga ega bo‘lishi kerak. Belgilar o‘ramaning ikkita tashqi qarama-qarshi sirtlariga mahkamlanishi kerak. Radioaktiv material tutuvchi har bir tashqi o‘rash to‘plami o‘ramani tashqi sirtining qarama-qarshi tomonlarida qo‘yilgan kamida ikkita belgiga ega bo‘lishi kerak. Ichidagiga taalluqli bo‘lmagan har qanday belgilar yo‘q qilinadi.
188. Xavf belgilari qayrilmasligi kerak. Silindr shaklidagi o‘ramalar shunday o‘lchamlarga ega bo‘lishi kerakki, xavf belgilarining chetlari bir-birining ortiga o‘tmasligi kerak. Ikkita o‘xshash xavf belgisi bo‘lishi talab etiladigan radioaktiv materialli silindr shaklidagi o‘ramalarda bu xavf belgilari o‘ramaning o‘rta qismida bir-biriga diametral qarama-qarshi tomonlarda bir-birini yopmagan holda qo‘yiladi. Agar o‘ramaning o‘lchamlari ikkita bir-biriga o‘xshash xavf belgisini bir-birini chetlarini yopmasdan qo‘yishni imkonini bermasa, agar uning chetlari bir-birini yopmasa bitta xavf belgisini qo‘yishga ruxsat etiladi.
189. 9-sinfga mansub magnitlangan materiallarni o‘z ichiga olgan o‘ramalar yoki yuk jo‘natmalari “magnitlangan material” belgisiga ega bo‘lishlari lozim. Bunday o‘ramalarda yoki yuk jo‘natmalarida o‘zgacha xavfli yuklar uchun mo‘ljallangan belgining bo‘lishi shart emas.
190. Erkinlashtirilgan o‘ramalardan tashqari o‘ramalar tashiladigan katta yuk konteynerlari va rezervuarlari to‘rtta plakatga ega bo‘lishi kerak. Plakatlar katta yuk konteyneri yoki rezervuarning har bitta yon tomoni hamda old va orqa devorlarida vertikal holda qotirilgan bo‘lishi kerak. Ichidagiga taalluqli bo‘lmagan har qanday plakatlar va belgilar yechib olinishi kerak. Belgilar va plakatlarni parallel ravishda qo‘llashning o‘rniga, bunga muqobil tariqasida, faqat kattalashtirilgan belgilarni qo‘llash ruxsat etiladi.
191. Ichida xavfli yuklar bo‘lgan va xavflilik sinfi ko‘rsatilgan belgi bilan ta’minlanishi kerak bo‘lgan har bir yuklarni paketlashtirish vositasining ichida, uning tashqi sirtida mazkur yuklarni paketlashtirish vositasida xavfli yuklar borligi aniq ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Bunday ko‘rsatish yuklarni paketlash vositasiga ikki tomondan chegaralari bilinib turadigan qizil rangli chiziqlar bilan belgilangan tanitadigan yorliq qistirish yo‘li bilan ta’minlanishi kerak. Bu yorliqda mazkur xavfli yuklarning sinflari va xavflilik toifalari aniq ko‘rsatiladi.
192. Agar yuklarni paketlashtirish vositasining ichida “Faqat yuk HKda” belgisi bo‘lgan yuk o‘rinlari bo‘lsa, belgi ko‘rinib turishi yoki yorliqda mazkur yuklarni paketlashtirish vositasini faqatgina yuk HKga yuklash mumkin ekanligi ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lishi kerak. Bu yorliq yuklarni paketlashtirish vositasidan xavfli yuk tushirib olingandan keyin darhol olib tashlanishi kerak.
193. Erkin miqdordagi xavfli yuklari bo‘lgan har bir yuk o‘rni turg‘un va bilinib turadigan markalash belgisiga va yuk jo‘natuvchining ismi-sharifi va otasining ismi ko‘rsatilgan yozuvga ega bo‘lishi shart.
194. Xavfli yuklarning cheklangan miqdorda tutuvchi o‘ramalarga tegishli markalash belgisi qo‘yiladi.
Xavfli yuklarni tashish xalqaro qatnovlarda amalga oshirilganda markalash yozuvlari, shuningdek, ingliz tilida ham bo‘lishi kerak.
196. Biror-bir xavfli yuki bo‘lgan yuk o‘rnini yoki tashqi o‘ramani havo transportida tashish uchun taqdim etishdan oldin yuk jo‘natuvchi quyidagilarni bajarishi lozim:
b) yuklar tegishli ravishda tasniflangan, markalash belgilari bilan ta’minlangan va mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq ravishda rasmiylashtirishi;
v) xavfli yuklar havo transportida qo‘llaniladigan barcha talablarga, shu jumladan ichki o‘rash to‘plamlariga va bir yuk o‘rnidagi maksimal sonini cheklashga nisbatan, joylash bo‘yicha yo‘riqnomalarga muvofiq o‘rash to‘plamlarining tegishli turlariga nisbatan, ichki va tashqi o‘rash to‘plamlarini berkitishning tegishli tartiblariga nisbatan, joylash bo‘yicha konkret yo‘riqnomalardagi singdiruvchi materialga nisbatan, joylash bo‘yicha alohida talablarda ko‘rsatilgan mos kelishlikka va bosim oshishi\tushishiga nisbatan qo‘yiladigan joylashtirishi;
g) xavfli yuklarni tashish hujjatini tegishli ravishda rasmiylashtirishi va deklaratsiyani imzolashi;
d) tashqi o‘rama “Faqat yuk HKda” belgisi bo‘lgan yuk o‘rinlari uchun ishlatilganligiga ishonch hosil qilishi (yuk o‘rinlari ularni oldiga borish va tekshirishni qulayligini ta’minlaydigan qilib guruhlangan bo‘lsa, shuningdek ichida qo‘shimcha xavfi bilan ta’riflanmaydigan 3-sinf, III joylash guruhiga mansub bo‘lgan, zaharlovchi va infeksion moddalari, radiaoktiv materiallari va 9-sinfga mansub boshqa xavfli yuklari bo‘lgan yuk o‘rinlarining oldiga borish sharoitining mavjudligi talab etilmasa);
e) tashqi o‘ramaning ichida alohida joylashtirishni talab etadigan xavfli yuklari bo‘lgan yuk o‘rinlari yo‘qligiga ishonch hosil qilishi;
j) ichki yuk o‘rinlaridagi tegishli jo‘natish nomlari, Ro‘yxat bo‘yicha raqamlar, “miqdori cheklangan” yozuvi, xavflilik belgilari va ishlov berish bo‘yicha maxsus yo‘riqnomalari tashqi o‘ramaning sirtida yaxshi ko‘rinib turganligiga ishonch hosil qilishi;
z) tashqi o‘ramadagi markalash belgilari ichidagi yuk o‘rinlariga mazkur Qoidalar qo‘yadigan talablarga muvofiq ko‘rsatishi;
i) xavfli yuklar, radioaktiv materiallardan tashqari, biror-bir yuk paketlash vositasining ichida bo‘lmasligi;
k) yuk o‘rni yoki tashqi o‘rama qayta ishlatilishidan oldin undagi barcha xavfli yuklarning kerak bo‘lmagan markalash belgilarini olib yoki o‘chirib tashlashi;
l) tashqi o‘ramaning ichidagi har bir yuk o‘rni tegishli ravishda joylanganligiga, markalash belgilari qo‘yilganligiga, xavflilik belgilari bilan ta’minlangan va o‘rami butunligi — buzilganligining biror-bir belgisi yo‘qligiga hamda mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq tegishli ravishda tayyorlanganligiga ishonch hosil qilishi.
197. Alohida turdagi radioaktiv moddalar, sochilish qobiliyati past bo‘lgan radioaktiv moddalar, 0,1 kg yoki undan ortiq uran gektoftoridi solingan o‘ramalar, bo‘linuvchi material solingan barcha o‘ramalar, B(U), B(M) va S turdagi o‘ramalar, tashishning maxsus sharoitlariga nisbatan O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq sertifikatlangan bo‘lishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
198. Yuk jo‘natuvchi har bir qo‘llanadigan sertifikatning nusxasiga va tashishdan oldin yuk jo‘natuvchida o‘ramani tegishli ravishda bekitish va tashishga tayyorlashga doir boshqa chora-tadbirlar bo‘yicha yo‘riqnomaning nusxasiga ega bo‘lishi kerak.
199. Xavfli yuklarni havo transportida tashishni taklif qilayotgan yuk jo‘natuvchi jo‘natilayotgan xavfli yuk haqida to‘liq ma’lumot yozilgan mazkur Qoidalarning 2-ilovasida keltirilgan xavfli yuk jo‘natuvchining deklaratsiyasini (keyingi o‘rinlarda matnda deklaratsiya deb yuritiladi) tuzadi, imzolaydi va ekspluatantga yoki tashuvchiga beradi.
200. Deklaratsiyada taqdim etilayotgan xavfli yuklarning texnik nomi, Ro‘yxat bo‘yicha raqami, sinfi va toifasi, o‘rinlar soni, massasi (netto, brutto), manzil aeroporti, havo transportida tashish sharoitlari, ehtiyotkorlik choralari va cheklashlar, jumladan tavsiya etiladigan o‘t o‘chirish vositalari, kuzatib boruvchi shaxslarning xavfli yuklarni tashish qoidalari bilan tanishtirilganligi haqida, o‘rama va markalash haqida ma’lumotlar aniq ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.
201. Yuk jo‘natuvchi foydalanilyotgan o‘rash komplektlarining xavfli yuklarga mos kelishini ta’minlash bo‘yicha barcha kerakli choralar ko‘rilishini kafolatlaydi.
202. Xavfli yuklar HKda tashish uchun jo‘natuvchi tashkilotlar va fuqarolardan ularni manzillariga yetkazish uchun qabul qilinadi.
203. Tashish uchun Ro‘yxatda ko‘rsatilgan xavfli yuklar, agar ularning o‘ramasi, markalash belgisi, shuningdek tashish hujjatlari Konvensiya hamda mazkur Qoidalarda bayon qilingan talablarga mos kelsa qabul qilinadi.
204. Havo transportida bir o‘ramaning massasi (netto) Ro‘yxatda ko‘rsatilgan massadan oshmaydigan xavfli yuklarni tashishga ruxsat etiladi.
205. Birgalikda tashish ruxsat etilmaydigan xavfli yuklarni bitta HKda tashish qat’iyan man etiladi.
206. Xavfli yuklarni havo transportida tashish ularni eng qisqa muddatlarda yetkazilishini ta’minlaydigan yo‘nalish bo‘yicha bajarilishi kerak.
207. Yuk jo‘natuvchi yuklarning yoniga qo‘shib uning xavflilik turiga, o‘ramasiga va massasiga qarab HK va jo‘natish aeroportining shtat bo‘yicha jihozlar to‘plamiga kiritilmagan xavfsiz tashish, yuklash, qotirish va tushirish materiallari, jihozlari va moslamalarni, shu jumladan individual himoya vositalari bilan ta’minlashi shart.
208. Yuklarni qabul qilish va aviatashishlarni sotish punktlarida tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti ko‘rinarli joylarda xavfli yuklarni tashish haqidagi ma’lumotlar yozilgan bildirishlarni yetarli miqdorda joylashtirilishini ta’minlaydi.
209. Xavfli yuklar tashish uchun xavfli yuklarni jo‘natuvchining deklaratsiyasiga asosan qabul qilinadi.
210. Xavfli yuklar tashish uchun taqdim etilayotganda tashuvchi yoki uning vakolatli agenti deklaratsiya to‘g‘ri to‘ldirilganligini tekshiradi.
211. Deklaratsiyani imzolagan shaxs yukni tayyorlash bo‘yicha butun javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi.
212. Deklaratsiya ikki nusxada rasmiylashtiriladi, ulardan biri yuk bilan birga manzil punktiga yetkaziladi, boshqasi esa aeroportning yuk xizmatida — jo‘natish punktida qoladi.
213. Xavfli yuklarning har bir jo‘natmasiga yoki xavfli yukning alohida o‘rniga yuk jo‘natuvchi tomonidan yuk xatini rasmiylashtirish uchun, mazkur Qoidalarning 3-ilovasida keltirilgan yuk jo‘natuvchining yo‘riqnomasi to‘ldiriladi (bundan keyin matnda yo‘riqnoma deb yuritiladi).
214. Yo‘riqnomaga asosan tashuvchining yoki uni agentining xodimlari tomonidan uch nusxada mazkur Qoidalarning 4-ilovasida keltirilgan yuk xati (bundan keyin matnda yuk xati deb yuritiladi) to‘ldiriladi. Xavfli yukni tashish uchun yuk xatini to‘ldirishning asosiy talablardan biri bo‘lib asosiy yuk oluvchining yoki uning vakolatlangan shaxsining ko‘rsatilganligidir.
Xavfli yuklar erkin miqdorlarda tashilganda yuk xatida “Erkin miqdordagi xavfli yuklar”, radioaktiv materiallar tashilganda esa “Radioaktiv material. Erkin o‘rama” degan maxsus belgilar qo‘yiladi.
Xavfli yuklar cheklangan miqdorda tashilganda yuk xatida “Cheklangan miqdor” degan maxsus belgi qo‘yiladi.
216. Rasmiylashtirilgan yuk xatining bir nusxasi yuk xatini rasmiylashtirgan tashuvchida qoladi, ikkinchi nusxasi esa yuk bilan birga ketadi va yukni olayotganda yuk oluvchisiga beriladi, uchinchi nusxasi yuk jo‘natuvchisiga beriladi. Yuk xatining tegishli nusxalari, agar yukni bitta HKda tashishning iloji bo‘lmasa xavfli yukning qolgan miqdorini boshqa HKda tashish uchun xizmat qiladi.
217. Tashish hujjatlarini rasmiylashtirayotganda yuk jo‘natuvchi tomonidan ishlov berishning maxsus turlari haqida, avariya holatlaridagi harakatlar haqida, jumladan yuklash/tushirish paytidagi ehtiyotkorlik choralari, o‘ramadan ichidagilarning to‘kilishi va sochilishini bartaraf qilishning usullari, tavsiya etiladigan va man etiladigan o‘t o‘chirish vositalari, individual himoya vositalari haqida, Radioaktiv materiallar tashilayotganda esa — manzil aeroportiga yetkazilishi kerak bo‘lgan ruxsat etilgan maksimal muddatlar, bu muddatlarni yuk jo‘natish aeroportiga olib kelingan fursatdan boshlab yukni oluvchiga topshirish fursatigacha hisoblash sharti bilan bildirilayotgan ma’lumotlarning yetarliligiga e’tibor qaratilishi kerak.
218. Xavfli yukni tashish uchun taqdim etganda tashuvchi yoki uning vakolatli agenti yukni tashish uchun qabul qilish haqida qarorga keladi va deklaratsiyaga yukni jo‘nash aeroportiga olib kirish vaqtini ko‘rsatgan holda tegishli yozuvni kiritib qo‘yadi.
219. Yuk tashuvchi yoki uning vakolatli agentining xodimlari yuk jo‘natuvchiga o‘zlarining tashish haqidagi qarorlarining xabarini, xavfli yuk aeroportga olib kelinishidan oldin, tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti belgilagan muddatlarda, jo‘natilayotgan xavfli yukning tavsif va xususiyatlari inobatga olingan holda yetkazishlari kerak.
220. Bunda yuk jo‘natuvchiga yukni jo‘nash aeroportga olib kirish vaqti va o‘ramaning holati, unga manzil aeroportining markalash belgisi qo‘yilganligi ko‘zdan kechirilguncha, tashish hujjatlari rasmiylashtirilguncha, yukni HKga ortish uchun turar joyga borguncha uning avtotransportining to‘xtab turish joyi xabar qilinadi. Radioaktiv yuklar tashilayotganda aeroportda radioaktiv materiallarni saqlash uchun sharoiti bo‘lgan omborxona bo‘lmaganda, yuk jo‘natuvchi radioaktiv yukni aeroportga HKga yuklash uchun tashuvchi yoki uning vakolatli agenti belgilagan vaqtda olib keladi.
221. Tashuvchining yoki uni vakolatli agentining xodimlari deklaratsiya qilinmagan xavfli yuklar HKga aralash yuk sifatida ortilishini oldini olish maqsadida yukni qabul qilayotganda yuk o‘rnining ichidagilariga nisbatan tasdiq talab etishi kerak.
222. Yuk yoki yo‘lovchi HKning bortida kuzatib boruvchilar hozir bo‘lishining lozimligi va ularning soni maxsus yoki ba’zi xavfli yuklarni tashish bo‘yicha maxsus yo‘riqnomalar orqali yoxud tashuvchining yoki vakolatlangan agentning kelishilgan qarori bilan belgilab beriladi.
223. Xavfli yukni kuzatib borayotgan shaxsda yo‘lovchining chiptasi (yo‘lovchi HKda tashilayotganda), tegishli ravishda rasmiylashtirilgan ishonch qog‘ozi bo‘lishi, yuk HKga ortilayotganda (tushirilayotganda) ishtirok etishi va yukning butligi va yaxlitligini kuzatib borishi kerak. Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti xavfli yukni kuzatib boruvchilarga bojxona va boshqa rasmiy jarayonlardan o‘tishida ko‘maklashishi lozim.
224. Xavfli yuk yo‘lovchi HKda tashilayotganda kuzatib boruvchi shaxs yo‘lovchi salonida, yuk HKda tashilayotganda esa bort operator xonasida yukni kuzatib boradi. Kuzatib boruvchi shaxs xavfli yuk HKga yuklanib joylashtirilgandan keyingina HKda joylashishi mumkin.
225. Tashuvchining yoki vakolatlangan agentning xodimlari xavfli yuklarni ularning markalash belgilarining to‘g‘riligini va qo‘yilgan belgilarga mos kelishini tekshirmasdan, to‘kilish yoki yukni to‘kisligini buzadigan boshqa biror belgilar yo‘qligiga ishonch hosil qilmasdan yukni tashish uchun qabul qilmasligi kerak. Havo transportida tashish uchun yaroqsiz bo‘lgan o‘rash to‘plamidagi xavfli yuklar jo‘natuvchi tomonidan jo‘nash aeroportiga olib borilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
226. Xavfli yuklar yuk jo‘natuvchi tomonidan jo‘nash aeroportiga tashuvchi yoki vakolatlangan agent belgilagan muddatlarda yetkaziladi.
227. Yuk jo‘natuvchi oldindan yuk oluvchini uning manziliga yuk jo‘natilayotganligi haqida xabardor qilishi, unga aviaqatnov va yuk xatining raqamini, HKning manzil aeroportiga yetib kelish kuni va vaqtini bildirishi kerak.
228. Xavfli yuklarni aeroportlarda tashish uchun qabul qilish tashuvchining yoki vakolatli agentning xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
229. Xavfli yuk tashishga topshirilganda yuk jo‘natuvchi tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining xavfli yuklarni tashish qoidalariga, uning o‘ramasiga, markalash belgisiga, hujjatlarining rasmiylashtirilishiga va boshqa qoidalarga taalluqli barcha talablarini bajarishi, shuningdek tashishning Konvensiyada, mazkur Qoidalar hamda tashuvchining havo transportida tashish qoidalarida ko‘zda tutilgan xavfsizligini ta’minlashi lozim.
230. Xavfli yuklarni tashish uchun qabul qilayotganda tashuvchining yoki vakolatlangan agentning xodimlari deklaratsiyada rahbarning yoki u vakolat bergan shaxsning yukni qabul qilish va tashish haqida yozma ravishdagi ruxsati borligini, xavfli yuk to‘g‘ri nomlanganligini, uning joylanishi, o‘ramaning holati, markalash belgisi qo‘yilgan talablarga, massasi esa tashish hujjatlarida ko‘rsatilganiga mos kelishini tekshirib ko‘rishi shart.
Oldingi tahrirga qarang.
231. Tashuvchi o‘zining xavfli yuklarni qabul qilishga taalluqli bo‘lgan vazifalarining bajarilishini ta’minlash maqsadida, yukni tashishga qabul qiluvchi tashuvchi yoki uning vakolatlangan agentining xodimi tomonidan to‘ldiriladigan mazkur Qoidalarning 5 va 6-ilovalarida keltirilgan maxsus nazorat varag‘idan (bundan keyin matnda nazorat varag‘i deb yuritiladi) foydalanishi kerak. Nazorat varag‘i Texnik yo‘riqnoma va mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq rasmiylashtiriladi.
(231-band O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
232. HKda tashiladigan barcha xavfli yuklar tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining xodimlari tomonidan yuk jo‘natuvchining huzurida tortilib ko‘riladi.
233. Tashishga qabul qilingan o‘ta xavfli yuklar og‘irligi tekshirilmaydi, ularning massasi to‘g‘ri ko‘rsatilganligi uchun javobgarlik yuk jo‘natuvchi zimmasiga yuklatiladi. Bunda tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti xodimi yuk jo‘natuvchi ishtirokida alohida yuk joylarining massasini o‘lchash huquqiga ega.
234. Alohida yuk joylarining mavjud massasi yuk jo‘natuvchi ko‘rsatgan massadan farqlansa, mazkur yuk partiyasi tashishga qo‘yilmaydi va tezkorlik bilan jo‘natish aeroportidan olib chiqiladi va bu haqda dalolatnoma tuziladi.
235. Agar tashqi ko‘rikdan o‘tkazilishda yuk o‘ramasining buzilganligi yoki uning tashish xavfsizligining kafolatini bermaydigan mazkur Qoidalarning talablariga mos kelmasliklari aniqlansa, mazkur yuk tashish uchun qabul qilinmaydi va darhol aeroport hududidan olib chiqib ketiladi. Bu haqda ikki nusxada dalolatnoma tuziladi va u yuk jo‘natuvchi tomonidan imzolanadi. Dalolatnomaning bir nusxasi tashuvchida yoki uning vakolatlangan agentida qoladi, ikkinchi nusxasi esa yuk jo‘natuvchiga beriladi.
236. Xavfli yuklarni aeroportlarning omborxonalarida saqlash ichida xavfli yuklar bo‘lgan yuk o‘rinlarining orasida muvofiq keladigan xavfsiz masofalar ta’minlanishi hisobga olingan va mazkur Qoidalarning 7-ilovasida keltirilgan yuk o‘rinlarini joylashtirish haqidagi jadval talablariga rioya etilgan bo‘lishi lozim.
237. Xavfli yuklarni aeroportning yuk terminallaridagi maxsus xonalarda saqlash muddati aeroportning aniq texnologiyalari va mahalliy sharoitlardan kelib chiqqan holda belgilanadi.
Bunday xonalar bo‘lmasa, zaharli moddalar va suvning ta’siri ostida alanga olib ketadigan moddalardan tashqari, xavfli yuklar vaqtincha ochiq maydonchalarda bostirmalar ostida saqlanishi mumkin. Bunday hollarda xavfli yuklar yaxlit to‘shamalarning ustiga taxlanishi va yog‘ingarchilikdan hamda quyosh nurlarining to‘g‘ridan to‘g‘ri tushishidan saqlash maqsadida brezent yoki boshqa materiallar bilan yopib qo‘yilishi kerak. Omborxonalar yoki xavfli yuklar saqlanadigan ochiq maydonchalar boshqa imoratlar va inshootlardan, yoqilg‘i-moylash materiallari omborxonalaridan va HKlarining to‘xtab turish joylaridan xavfsiz masofalarda joylashgan bo‘lishi kerak.
238. Aeroportlarning omborxonalarida saqlash uchun 1-sinfga mansub yuklarni qabul qilish qat’iyan man etiladi. Favqulodda hollarda, masalan HK qo‘nib o‘tish aeroportlarida texnik nosozliklar tufayli tutilib qolganda, uni ta’mirlash uchun ichidagi yuk tushirilishi kerak bo‘lganda, 1-sinfga mansub yuklar aeroportning omborxonalarida yoki maxsus maydonchalarida ikki sutkadan ko‘p bo‘lmagan muddat saqlanilishiga yo‘l qo‘yiladi.
239. Siqilgan va suyultirilgan gazlar quruq, yaxshi ventilatsiya qilinadigan, yonidagi xonalardan o‘tga chidamli to‘siqlar bilan ajratilgan omborlarda 25o C dan yuqori bo‘lmagan haroratda saqlanishi kerak. Maxsus qistirgichlari bo‘lmasa ballonlarni vertikal holda saqlash man etiladi. Gorizontal holda saqlanayotganda qatorlar orasiga yog‘och bruslardan, rezinadan yoki yetarlicha qalinlikdagi arqonlardan oraliq yumshoq materiallar qo‘yilishi kerak. Somon, pichan, yog‘och qipig‘i va shu kabi boshqa yonuvchan materiallardan oraliq yumshoq material tayyorlash man etiladi.
240. O‘ta sovutilgan gazlar (suyuq kislorod, suyuq havo va boshqalar) solingan idishlar (ballonlar) jo‘natuvchi tomonidan maxsus tayyorlangan stanoklarda mustahkam o‘rnatilganicha faqat vertikal holatda saqlanishi kerak.
241. Zaharli gazlar solingan ballonlar faqatgina barcha talablarga javob beradigan maxsus yopiq xonalarda saqlanishi kerak. Bu xonalarga faqatgina mazkur omborlarda xizmat qiladigan shaxslarga va faqat individual himoya vositalarida yoki boshqa gazdan himoya qilish vositalarida kirish ruxsat etiladi.
242. Xavfli yuklar saqlanayotganda, muzlab qolib keyinchalik idish buzilib ketmasligi uchun, idishining og‘zi namlik tushishdan himoyalangan bo‘lishi kerak.
243. O‘z-o‘zidan yonib ketadigan moddalar omborlarning alohida seksiyalarida, bunday imkoniyat bo‘lmagan hollarda esa, bostirma ostida ochiq maydonchalarda saqlanadi.
245. Ichida radioaktiv materiallari bo‘lgan o‘ramalar tekshirilmasdan yuk jo‘natuvchining tamg‘asi bilan qabul qilinadi. O‘ramasi buzilgan yoki tamg‘asi yo‘q bo‘lsa, konteyner ochilmasdan va ichidagi tekshirilmasdan, albatta yuk jo‘natuvchiga xabar qilingan holda uning nosozligi haqida dalolatnoma tuziladi. Qo‘shimcha sovutish tizimi orqali tashqi sovutishni va tashish paytida ekspluatatsion nazoratni talab etadigan, ventilatsiyali yoki ortiqcha bosimni chiqarib yuboradigan moslamali, shuningdek ichida suyuq pirofor materiallari bo‘lgan o‘ramalar HKda tashilmaydi.
246. Omborlar va maydonchalar amaldagi normalarga muvofiq o‘t o‘chirish vositalari bilan ta’minlangan va yoritilgan bo‘lishi shart.
Insonlarga, mol-mulkka va atrof muhitga zarar keltirishi mumkin bo‘lgan o‘g‘irlik va tegishli bo‘lmagan ravishda foydalanish hollarini oldini olish maqsadida, xavfli yuklarni saqlash joylari doimo tegishli ravishda qo‘riqlanishi, yong‘in signalizatsiyasiga va telefon aloqasiga ega bo‘lishi kerak.
247. Xavfli yuklarni aeroportning omborlari yoki maydonchalarida, ularni mos kelishligini inobatga olgan holda, to‘g‘ri joylashtirilishini va saqlanishini tashkillashtirish uchun javobgarlik tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining xodimlariga yuklatiladi.
248. Xavfli yuklarni tashish uchun mazkur Qoidalarning talablariga va shu turdagi HKni parvoz ekspluatatsiyasi bo‘yicha qo‘llanmalarga muvofiq jihozlangan va tayyorlangan HKlari ajratilishi kerak.
249. HK xavfli yuklarni tashish uchun tayyorlanayotganda HK sahnidagi yuklash/tushirish ishlarini mexanizatsiyalashtirish vositalarini, o‘t o‘chirish tizimlari va vositalarini, joylashtirish, mustahkamlash va qotirish uskunalarini, metalizatsiyalashni, erga ulashni va statistik elektrsizlantirgichlarni, yuk bo‘lmasini yoritish armaturasini, yuk bo‘lmasida joylashgan elektr simlarini va kommutatsion apparaturalarni, eshiklar va lyuklarning, ayniqsa yuk bo‘lmasidan ekipajning kabinasiga o‘tadigan, zich yopilishini ta’minlash vositalarini, yuk bo‘lmasini ventilatsiyalash va isitish tizimlarini hamda yuk bo‘lmasida joylashgan kislorod uskunalari va apparaturasining holatini va sozligini tekshirib ko‘rish kerak.
HKning parvozoldi tayyorgarligi xavfli yuklarni yuklashdan oldin bajarilishi kerak. Xavfli yuklar ortilishidan oldin yuk bo‘lmalari sinchkovlik bilan tozalanishi va ventilatsiya qilinishi kerak.
250. Yuk kabinasining yuklarni ortishga tayyorgarligini ekipajning yuk ortishga mas’ul a’zosi tekshirib ko‘radi.
251. Tashuvchining yoki uning vakolatli agentining xodimlari xavfli yuklar HKga ortilishidan oldin harakat xizmati dispetcherini bu haqda o‘z vaqtida xabardor qilishlari kerak. Harakat xizmatining boshlig‘i yoki shu xizmatning navbatchi dispetcheri jurnalda yuklarni qaysi sinf va toifalarga mansubligini, ularning umumiy massasini va manzil aeroportini ko‘rsatgan holda, HKga xavfli yuklar ortilganligini yozib qo‘yishi kerak.
Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti xavfli yuklarni ortishni boshlashdan oldin ortish ishlarini bajarilishining to‘la xavfsizligi uchun quyidagilarni ta’minlashi kerak:
b) yukni ortish joyida kerak bo‘lgan mexanizatsiyalash, o‘t o‘chirish, qattiq ta’sir etadigan zaharli moddalar bilan ishlaganda esa — kimyoviy himoyalash vositalari mavjudligini;
g) yuk ortuvchilarining, tibbiy va o‘t o‘chirish xizmatlari vakillarining tayinlanishini, shuningdek bu shaxslarning xavfli yuklarni ortish tartibi haqida tayyorlanishini, hamda ularning huquqlari va majburiyatlari bilan tanishtirishni;
d) yuk ortish joylarini va xavfli yuklar ortilgan HKni qo‘riqlashni, ekipaj a’zolarini, texnik xodimlarni va HKga xizmat ko‘rsatish va xavfli yuklarga ishlov berish bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa shaxslarni qo‘yishning belgilangan tartibga rioya etilayotganligini;
e) xavfli yuklarni olib kelish, ortish, joylashtirish va HKning yuk bo‘lmalarida qotirishning aniq tartibini belgilanishini.
252. Tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti havo transporti orqali tashish uchun taklif etilayotgan xavfli yuklarni qabul qilinishida ularni aerodromlarga olib kirilishida yoki aerodromlardan olib chiqilishida erda tashilishini ta’minlanishini nazarda tutishi, xavfli yuklarni aerodromga olib kirilishida yoki aerodromlardan olib chiqilishida erda tashish uchun ajratilgan avtotransportning harakatlanish sxemasini aniq ishlab chiqishi kerak.
253. Xavfli yuklarni ortish joylarida begona kishilarning bo‘lishi va ortilmaydigan yukning mavjud bo‘lishi man etiladi.
254. Xavfli yuklarni tashish va ortishda ishlatiladigan maxsus avtotransport, yuk ko‘tarish mexanizmlari xavfsiz va ishonchli ishlashini ta’minlab berishi kerak.
255. Ichida xavfli yuklar bo‘lgan yuk o‘rinlari, tashqi o‘ramalar va boshqa paketlash vositalari, agar ularda ichidagining to‘kilishi yoki o‘zining shikastlanishi yo‘qligini belgilovchi yuklasholdi tekshiruvi o‘tkazilmagan bo‘lsa, HKga yoki yuklarni paketlash vositasiga ortilmaydi.
256. Qo‘lda bajariladigan yuklash operatsiyalari shaxsiy xavfsizlik va yuklarni zararlanishdan asrash choralariga rioya etilgan holda amalga oshirilishi kerak. Xavfli yuklarni tashlab yuborish, tarani zararlashi mumkin bo‘lgan ilmoqlardan foydalanish, sudrash va qirrasini burab siljitish, bitta yukni ikkinchisiga urish qat’iyan man etiladi.
257. Xavfli yuklar HKning faqatgina xavfli yuklarni tashish uchun foydalansa bo‘ladigan bagaj-yuk bo‘lmalariga ortilishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
258. Bir-biriga ta’sir ko‘rsatish xavfi bo‘lgan moddalar yonma-yon qo‘yilishi va idish ichidan moddalar oqib chiqsa, ular o‘zaro ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan holatda joylashtirilishi mumkin emas. Turli xildagi xavfli xususiyatlarga ega bo‘lgan xavfli yuklar qo‘yilgan joylar orasidagi xavfsiz masofaning bo‘lishini ta’minlash maqsadida mazkur Qoidalarning 7-ilovasida ko‘rsatib o‘tilgan yuklarni joylashtirish talablariga rioya qilinishi shart. Yukning sinfi yoki toifasi asosiy yoki qo‘shimcha xavfli bo‘lishidan qat’i nazar, bunday tartib qo‘llaniladi.
(258-band O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
259. Yukni ortish paytida HKning yoniga 1-sinfga mansub yuklarni ortish uchun kerak bo‘lganidan ko‘proq miqdorda olib borish man etiladi. Ortish (tushirish) paytida HKning yoniga faqatgina ortish/tushirish ishlarini bajarish uchun kerak bo‘lgan texnikaning olib borilishi ruxsat etiladi. HKga 1-sinfga mansub yuklar ortilayotganda yuk ortish bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa biror-bir ishlarning bajarilishi man etiladi.
260. 1-sinfga mansub yuklar ortilayotganda qutilarni yelkada tashish, sudrash, ag‘darish va tashlab yuborishga ruxsat etilmaydi. Tushib ketgan qutilar, tegishli dalolatnoma rasmiylashtirilgan holda, yuk ortish joyidan ehtiyotkorlik bilan olib ketiladi (ularni havoda tashish yoki yuk jo‘natuvchining omboriga qaytarish haqidagi masalani yuk jo‘natuvchining mutaxassisi hal qiladi).
261. HKning bortida portlovchi moddalarni birga joylashtirishning ruxsat etilgan darajasi ularning bir-biriga mos kelishi bilan belgilanadi.
262. OASni ortish jarayonida HKga yoqilg‘i, kislorod, shuningdek olov hamda uchqun chiqarishi mumkin bo‘lgan asboblarni qo‘llagan holda ta’mirlash yoki radio va elektr uskunalarini tekshirish bo‘yicha biror-bir ishlarni amalga oshirish qat’iyan man etiladi.
263. Agar OAS arzimagan miqdorda sizib chiqqan yoki o‘ramasi terlab turgan bo‘lsa ham, tara yoki o‘rama HKga ortilmaydi. Ortib bo‘lgandan so‘ng taraning va o‘ramaning butligini ko‘zdan kechirib chiqish kerak.
264. Suyuq xavfli yuklarni o‘z ichiga oladigan uchi yopiladigan moslamalarga ega alohida berkitish moslamalari HKning bortiga yuklanayotganda, ularning yon tomonida berkitish moslamalari bo‘lsa ham uchidagi berkitish moslamalari tepaga qarab turishi kerak.
265. Agar zaharlovchi yoki infeksion moddalar va oziq-ovqat mahsulotlari alohida-alohida yuklarni paketlash vositalariga joylashtirilmagan bo‘lsa, zaharlovchi, infeksion moddalar va qo‘shimcha xavflilik belgisini qo‘yishni talab etadigan moddalar jonivorlar, oziq-ovqat mahsulotlari sifatida markalash belgilari qo‘yilmagan yoki ma’lum bo‘lgan moddalar, insonlar va jonivorlar iste’mol qilishga mo‘ljallangan yeguliklar va boshqa iste’molga yaroqli moddalar bilan bitta bo‘linmada tashilmasligi va HKning sahniga joylashtirilayotganda, agar infeksion moddalar bitta yukni paketlash vositasiga joylashtirilgan, oziq-ovqat mahsulotlari yoki jonivorlar esa boshqa yukni paketlash vositasiga joylashtirilgan bo‘lsa, bunday yuklarni paketlash vositalari yonma-yon turmasligi kerak.
266. Radioaktiv moddalarni tashishda eng kam erishiladigan darajada radioaktiv nurlanishni cheklash maqsadida imkon qadar uzoqroq xavfsizlik masofalarini qo‘llash kerak.
267. Radioaktiv materiallarga ega bo‘lgan yuk o‘rinlarini HKga ortishda insonlar, jonivorlar va chiqarilmagan fotoplyonkalardan alohida joylashtiriladi.
268. Sirtida nurlanish darajasi bo‘lgan o‘ramalar yoki tashqi o‘ramalar HKda tashilmasligi kerak (maxsus sharoitlarda tashish hollari bundan mustasno).
269. Radioaktiv materiallar yuk HKda tashilganda qo‘llanilishi kerak bo‘lgan minimal xavfsiz masofalar mazkur Qoidalarning 8-ilovasida keltirilgan jadvalga muvofiq aniqlanadi.
270. Magnitlangan materiallar birlashtirilgan magnitli aviatsiya kompaslariga yoki asosiy kompasning ta’sirchan elementlariga sezilarli ta’sir o‘tkaza oladigan holatda ortilmasligi kerak. Joylashtirilayotganda magnitlangan materiallardan aviatsiya kompaslarigacha yoki kompaslarning ta’sirchan elementlarigacha bo‘lgan minimal masofa magnitlangan materiallarning maydonini kuchlanishining qiymati bilan belgilanadi, agar joylangan holdagi konkret buyumni joylashtirayotganda kompasgacha yoki ta’sirchan elementlargacha bo‘lgan minimal masofa noma’lum bo‘lsa yoki uni aniqlashning iloji bo‘lmasa, yoxud tashilishi kerak bo‘lgan materiallar aviatsiya kompaslariga ta’sir ko‘rsatayotgan bo‘lsa, tashilishi kerak bo‘lgan yuk maxsus tekshiruvdan o‘tkazilib, minimal xavfsiz masofa aniqlanilishi kerak.
271. Alohida yuk sifatida yoki boshqa yuklarni sovutish reagenti sifatida olib ketilayotgan quruq muz HKning turiga, ventelatsiya ta’riflariga, joylash usuliga va joylashtirilishiga qarab tegishli choralar ko‘rilgan sharoitda tashilishi mumkin. Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti quruq muz ortilayotganligi yoki u allaqachon HK sahnida ekanligi haqida erdagi xodimlarga ma’lumot berishi kerak.
272. Polimer smolalar, granulalar yoki plastmassa shakllanadigan materiallar har qanday kirishi qiyin bo‘lgan tryumda, har qanday HKda tashilishi mumkin.
273. 4-sinfga mansub yuklar ortilganda muntazam ravishda haroratni kuzatib borish kerak. Yuk sezilarli darajada qizib ketsa, uni darhol HKdan xavfsiz masofaga olib borib, ichidagisining haroratini va tara ichidagi bosimni tushirish choralarini ko‘rish kerak.
274. Ichida o‘z-o‘zidan reaksiyaga kirishuvchi 4.1 yoki 5.2. toifalarga mansub organik peroksidlari bo‘lgan yuk o‘rinlari yoki yuklarni paketlash vositalari, tashish paytida to‘g‘ridan to‘g‘ri tushuvchi quyosh nurlaridan asralishi va barcha issiqlik manbalaridan ajratilgan holda, yaxshi ventelatsiya qilinadigan erda joylashtirilishi kerak.
275. Xavfli yuklar yuk HKda tashilganda ekipaj a’zosi yoki boshqa vakolatlangan shaxs uni ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladigan qilib ortiladi. Bunda xavflilik belgilari ko‘rinib turishi kerak. Bunday talab 3, 6, 7, 9-sinflarga va III joylash guruhiga mansub bo‘lgan, qo‘shimcha xavfliligi bilan ta’riflanmaydigan moddalarga taalluqli emas.
276. Xavfli yuklar transport vositalaridan HKga va HKdan transport vositasiga ortilayotganda tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining xodimlari yuk jo‘natuvchi bilan birga ortish ishlarining barcha ishtirokchilari bilan xavfli yuklarning xarakteri va xossalari, yukni taxlash, ortish, ko‘tarish, tushirish, ko‘chirishning tavsiya etiladigan usullari va shaxsiy xavfsizlik choralari haqida tayyorlangan bo‘lishi kerak.
277. Tashuvchining yoki uni vakolatli agentining xodimlari ortishdan oldin xavfli yuklar ortilayotganligi haqida HKning komandirini ogohlantirib qo‘yishga majburdirlar.
278. Aeroportda xavfli yuklarni HKga ortish tashuvchining yoki uning vakolatli agenti xodimlarining, yuklash bo‘yicha dispetcherning va HK ekipajining yuklash bo‘yicha mas’ul xodimining rahbarligi ostida amalga oshiriladi.
279. Ichiga xavfli yuklar solingan va HKga ortilgan biror-bir yuk o‘rnida ichidagining chiqishi mavjudligi va shikastlanganligi ayon bo‘lib qolsa, tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining xodimlari, vakolatlangan organning xodimlari bilan birga bunday yuk o‘rnini HKdan tushirib olishadi hamda yuk jo‘natmasining qolgan qismi lozim holatda bo‘lishiga va boshqa yuk o‘rinlarining ifloslanishdan himoyalashga qaratilgan choralarni ko‘rishadi.
280. Bitta HKga turli sinflarga mansub xavfli yuklarni ortish faqatgina birga tashilishi mumkin bo‘lgan yuklar uchungina ruxsat etiladi.
281. HKning bortiga xavfli yuklarni qabul qiladigan ekipaj a’zosi yuk o‘rinlari o‘ramalarining tashqi holatini ko‘zdan kechirishi va yuklar HKning yuk bo‘lmalarida to‘g‘ri joylashtirilishini nazorat qiladi.
282. Agar xavfli yuklar solingan yuk o‘rinlaridagi xavf belgilarining yo‘qolganligi, qotirilgan joylari bo‘shab qolganligi yoki mos kelmasligi aniqlansa, tashuvchining yoki uning vakolatli agentining xodimlari deklaratsiyada ko‘rsatilgan ma’lumotlarni hisobga olgan holda mos keladigan xavflilik belgilari bilan almashtirishlari kerak.
283. Tashuvchining yoki uning vakolatli agentining xodimlari, ekipaj a’zolari va HKga xizmat ko‘rsatish hamda xavfli yuklarga ishlov berish bilan bog‘liq boshqa shaxslar, ortish ishlarini amalga oshirayotganda va tashish jarayonida yong‘in xavfsizligi qoidalariga, ehtiyotkorlik choralariga qat’iy amal qilishlari va xavfli yuklar bilan muomala qilish qoidalarini og‘ishmay bajarishlari kerak.
284. Xavfli yuklar yuk HKda tashilganda ortilib bo‘lgandan keyin ekipajning kabinasiga, xavfli yuklarni holatini ko‘zdan kechirish va yuk lyukini boshqarish uchun o‘tish yo‘laklariga bemalol borish imkoniyati, eshiklarning va lyuklarning bemalol ochilib-yopilishi, halokat holatlaridagi chiqishlardan foydalanish HKdagi dastlabki o‘t o‘chirish vositalariga borish imkoniyati ta’minlanishi kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
285. Bortida xavfli yuklar tashilayotgan havo kemasi uchib ketishidan oldin tashuvchi havo kemasi komandiriga namuna (mazkur Qoidalarning 9-ilovasi) bo‘yicha qo‘lda yoki mashinada yozilgan, yuk sifatida tashiladigan xavfli yuklar to‘g‘risidagi aniq va qulay o‘qiladigan maxsus yuklar to‘g‘risidagi axborot (NOTOC)ni berishi shart.
Tashuvchi yoki uning vakolatlangan agentining xodimi xavfli yuklar to‘g‘risidagi axborot (NOTOC)ning nusxasini erda saqlashi shart. Uchib ketish va qo‘nish rejalashtirilgan aeroportlari bu hujjatning nusxasini yoki unda yozilgan ma’lumotlarni bu yukni tashishga taalluqli bo‘lgan parvoz tugaguniga qadar hech qanday qiyinchiliklarsiz olish imkoniyatiga ega bo‘lishi zarur. Tashuvchi xavfli yuk partiyasini tashishga taalluqli bo‘lgan hujjatning hech bo‘lmaganda bir nusxasi xavfli yuk partiyasi tashilgan qatnov tugatilganidan keyin kamida uch oy saqlanishini ta’minlashi zarur. Eng kamida qabul qilish nazorat varag‘i va havo kemasi komandiriga yozma ravishda berilgan ma’lumot bayon etilgan hujjatlar saqlanishi shart”.
(285-band O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
Oldingi tahrirga qarang.
286. Havo kemasi komandiri maxsus yuklar to‘g‘risidagi axborot (NOTOC) nusxasini olganligini shaxsiy imzosi bilan tasdiqlashi shart.
(286-band O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
288. Yo‘lovchilar va ekipaj a’zolari xavfli yuklarni, ayniqsa radioaktiv materialli erkin o‘ramalarni, qo‘l yuki, bagaj sifatida yoki o‘zlari bilan birga tashimasliklari kerak. O‘z ichida xavfli yuklar bo‘lgan xavfsizlikni ta’minlash vositalari (qutilar, sumkalar va hokazolar) masalan, litiyli batareyalar yoki pirotexnik moddalarni tashish man etiladi.
289. Xavfli yuklar HKning asosiy palubasining bagaj-yuk bo‘lmasida, agar bu bo‘lma HKning bagaj-yuk bo‘lmasiga qo‘yiladigan barcha talablarga javob bersagina tashilishi mumkin.
291. Yo‘lovchi HKda bir o‘ramadagi maksimal (netto) massasi Ro‘yxatda ko‘rsatilganidek bo‘lgan va yo‘lovchi HKda tashishga ruxsat etilgan xavfli yuklarni tashish mumkin.
292. Qatnovlardagi yo‘lovchi HKda xavfli yuklarni transfer usulida tashishda, butun yo‘nalish bo‘ylab tonnajni bronlashni amalga oshirish kerak. Butun yo‘nalish bo‘ylab bronlanganlikni tasdiqlovchi ma’lumot olinmasdan transfer orqali xavfli yuklarni jo‘natish man etiladi.
293. Tarkibida kimyoviy reaksiya natijasida kislorod ajratib chiqaradigan kimyoviy moddalari bo‘lgan har qanday moslamalarni yo‘lovchi HKda yuk sifatida tashish man etiladi.
294. Yo‘lovchi HKda tashish ruxsat etilgan xavfli yuklarni ortish HKga yo‘lovchilar o‘tirishidan oldin va boshqa yuklar hamda yo‘lovchilarning bagaji ortib bo‘lingandan keyin amalga oshiriladi.
295. Yo‘lovchi HK polining ostida joylashgan bagaj-yuk bo‘lmalarida tashilayotgan, ichida radioaktiv materiallari bo‘lgan o‘ramalarni imkoni boricha bagaj-yuk bo‘lmasining polida joylashtirish kerak.
297. Ichida radioaktiv materiallari bo‘lgan o‘rama, tashqi o‘rama yoki paketlash vositasi insonlardan ajratilgan holda joylashtirilishi kerak. Qo‘llanilishi kerak bo‘lgan minimal xavfsiz masofalar mazkur Qoidalarning 10-ilovasida keltirilgan jadvalga binoan aniqlanadi. Bu masofalar radioaktiv materiallarni tashish qancha vaqt davom etishidan qati nazar, o‘ramalar, tashqi o‘ramalar yoki paketlash vositalarining sirtidan yo‘lovchilar salonining yoki ekipaj kabinasining eng yaqin ichki sirtigacha yoki polning betigacha o‘lchanadi.
298. Yo‘lovchilarni HKda tashishda ishtirok etayotgan tashkilot yoki korxona yo‘lovchilarga HKda tashish man etilgan xavfli buyum va moddalarning turlari haqida ma’lumotlarni taqdim etishi kerak. Bunday ma’lumotlarning tarkibida eng kamida ogohlantirish mavjud bo‘lib, ular yo‘lovchilar bilan muloqotlar amalga oshiriladigan joylarda o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
299. Xavfli yuklarni HKdan tushirishdan oldin transport tarasining butunligiga va xavfli moddalarning polga to‘kilmagan yoki sochilmaganligiga ishonch hosil qilish kerak.
300. Xavfli yuklar sochilgan yoki to‘kilgan taqdirda tashuvchining yoki uni vakolatlangan agentining aviatsiya-muhandislik xodimlari tibbiy xizmat xodimlari bilan birgalikda HKning bagaj-yuk bo‘limida hosil bo‘lishi mumkin bo‘lgan bug‘lar yoki gazlarni chiqarib yuborish choralarini ko‘radi.
301. Yuk o‘rinlari yoki ichida xavfli yuklari bo‘lgan tashqi o‘ramalari HKning bortidan yoki yuklarni paketlash vositalaridan tushirilayotganda shikastlanishning yoki to‘kilishning izlari bor-yo‘qligi tekshirib ko‘riladi. Agar to‘kilish yoki shikastlanish belgilari topilsa, HKning xavfli yuklar yoki yuklarni paketlash vositalari joylashgan yerlari shikastlanish yoki ifloslanishning bor-yo‘qligiga tekshirib ko‘riladi.
302. Ichidagilarni sizib chiqishining yoki yuk o‘rinlarini shikastlanishining belgilari aniqlansa, ichida infeksion moddalari bo‘lgan yuk o‘rinlarini tashish uchun javobgar xodimlar mazkur yuk o‘rniga ishlov bermasliklari kerak. Shuningdek, yonidagi yuk o‘rinlarini ham ifloslanganligini tekshirib ko‘rishlari va ifloslanishi mumkin bo‘lgan har qanday yuk o‘rnini ajratib qo‘yishlari, insonlar xavf ostida qolishi mumkin bo‘lgan har qanday tranzit punktlari haqida ma’lumot berishlari hamda yuk jo‘natuvchiga va/yoki yuk oluvchiga bildirishnoma berishlari kerak.
303. Ichida radioaktiv materiallari bo‘lgan o‘ramaning shikastlanganligi yoki ichidagisi sizib chiqqanligi ayon bo‘lsa yoki o‘rama shikastlangan yoki ichidagisi sizib chiqqan deb hisoblash uchun asos bo‘lsa, bunday o‘ramaning yoniga borishni cheklab qo‘yish kerak va mutaxassis imkon qadar tezroq radioaktiv ifloslanish darajasini va paydo bo‘lgan nurlanish darajasini baholashi kerak. Bunday holda HKsi, o‘rama, yaqin atrofdagi ortish va tushirish hududlari, lozim bo‘lganda shu HKsida tashilgan boshqa barcha materiallar baholanadi. Agar kerak bo‘lsa insonlarni, mol-mulkni va atrof muhitni himoyalash uchun qo‘shimcha chora-tadbirlar ko‘rilishi kerak.
304. Ichida radioaktiv materiallari bo‘lgan o‘ramalar yuk jo‘natuvchining tamg‘alari bilan, ichidagisi tekshirilmasdan beriladi. O‘rama buzilgan yoki tamg‘asi yo‘q bo‘lsa, konteyner ochilmasdan va ichidagisi tekshirilmasdan yuk jo‘natuvchisi xabardor qilinadi, nosozlik haqida dalolatnoma tuziladi.
305. Shikastlangan yoki ichidagisi tashishning normal sharoitlari uchun ruxsat etilgan chegaralardan oshadigan darajada ko‘p chiqqan o‘ramalar birorta mos keladigan nazorat ostidagi oraliq obyektiga olib borib qo‘yilishi mumkin.
306. Doimiy ravishda radioaktiv materiallarni tashish uchun ishlatiladigan HKsi va uskunalar, radioaktiv ifloslanish darajasini aniqlash maqsadida muntazam ravishda tekshirilib turiladi. Bunday tekshiruvlar qanchalik tez-tez o‘tkazilishi radioaktiv zararlanish ehtimoliga va tashilayotgan radioaktiv materiallarning hajmiga bog‘liq.
307. Radioaktiv materiallarni tashish jarayonida sirtidagi tegishli chegaralardan ortiqroq darajada radioaktiv ifloslanishga duchor bo‘lgan har qanday HKsi yoki uskunalar yoki ularning bir qismi mutaxassislar tomonidan imkon qadar tezroq dezaktivatsiya qilinishi va qayd etilmagan radioaktiv ifloslanish darajasi sirtidagi chegaralarning darajasigacha pasaymagunga qadar ular qayta ishlatilmasligi kerak.
308. HKning poliga kislotalarning va boshqa korroziya moddalarining to‘kilganligi ayon bo‘lsa, mutaxassislar HKning barcha uzellarini tekshirib chiqishlari kerak, ular topilgan barcha nuqsonlarni bartaraf etish choralarini ko‘rishlari va HKni bundan keyin ekspluatatsiya qilish mumkinligi haqida o‘z xulosalarini berishadi.
309. Zaharli, portlovchi moddalarni va kislotalarni tashiydigan yuk ko‘tarish mashinalarining ko‘tarish mexanizmlari ikkita tormozga ega bo‘lishi kerak. O‘t oldirish tizimining buzilgan, yoqilg‘isi oqadigan va boshqa nosozliklari bo‘lgan transportning va ko‘tarish mexanizmlarining xavfli yuklar bilan ishlashiga yo‘l qo‘yilmaydi.
310. Qo‘lda bajariladigan tushirish operatsiyalari shaxsiy xavfsizlik va yukni zararlanishdan asrash choralariga rioya etilgan holda amalga oshiriladi. Xavfli yuklarni tashlab yuborish tarani zararlashi mumkin bo‘lgan ilmoqlardan foydalanish, sudrash va qirrasini burab siljitish, bitta yukni ikkinchisiga urish qat’iyan man etiladi.
311. Xavfli yuklarni HKdan olib transport vositasiga yuklashni tashuvchining yoki uning vakolatli agentining eng tajribali va malakali xodimlari bajarishlari kerak.
312. Xavfli yuklarni HKdan tushirishdan oldin tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining xodimlari yuk jo‘natuvchi bilan birga tushirish ishlarining barcha ishtirokchilarini xavfli yuklarning xarakteri va xossalari, yukni taxlash, ortish, ko‘tarish, tushirish, ko‘chirishning tavsiya etiladigan usullari va shaxsiy xavfsizlik choralari haqida tayyorlashi kerak.
313. Xavfli yuklar yetib kelganligi haqidagi xabarnoma, agar yukni oluvchi yuk jo‘natuvchi ko‘rsatgan vaqtda yetib kelmagan bo‘lsa, yuk oluvchi yoki yuk xatida ko‘rsatilgan boshqa vakolatli shaxsga, yuklar HKdan tushirib bo‘lingandan so‘ng 3 soat mobaynida yuboriladi.
314. Agar yukni oluvchi mo‘ljal aeroportida bo‘lmasa, tashuvchining yoki uning vakolatli agentining xodimlari yuk jo‘natuvchiga buni xabar qilib, undan mazkur yukni bundan keyin nima qilish haqida ma’lumotlarni olishlari shart.
315. Xavfli yuklarni o‘z vaqtida olmaganlik uchun uch nusxada dalolatnoma tuziladi, ulardan ikkitasi yuk jo‘natuvchiga va yuk oluvchiga jo‘natiladi, bittasi esa dalolatnomani tuzgan mo‘ljal aeroportda qoladi.
316. Yukni qabul qiluvchi o‘ta xavfli yukni qabul qilish uchun tashuvchi yoki uning vakolatli agenti ko‘rsatgan vaqtda aeroportga kelishi kerak. Yuk yuk oluvchiga HKdan tushirilgach, tezda, aeroport omborlariga kiritilmay va vazni tortilmay beriladi. Tara yoki o‘rama buzilganda ham yuk shundayligicha tortilmasdan yuk oluvchiga beriladi. Bu holda yuk massasi yuk oluvchi omborida tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti xodimi ishtirokida tortiladi.
317. Xavfli yuklar ortilgan HK jo‘nash aeroportidan uchib manzil aeroportiga yetib borgunga qadar harakat xizmati dispetcherlarining alohida nazorati ostida bo‘lishi kerak.
318. Xavfli yuklarni olib ketayotgan HK uchishidan oldin uning uchun, parvoz eng qulay meteorologik sharoitlarda o‘tib yukni eng qisqa muddatlarda yetkazilishini ta’minlaydigan yo‘nalish va eshelon ham tayinlangan bo‘lishi kerak.
319. Yuk HKda tashilayotgan xavfli yuklarning holati parvoz davomida muntazam nazorat qilib borilishi kerak.
320. Xavfli yuklarni olib borayotgan HKga oraliq aeroportlarda texnik xizmat ko‘rsatish va yoqilg‘i qo‘yish navbatsiz amalga oshiriladi.
321. Kuzatib boruvchi shaxslar, HK komandirining ruxsatisiz mustaqil ravishda yuklarni siljitishi, nosozliklarni bartaraf etish huquqiga ega emas, parvoz xavfsizligiga aniq xavf soladigan holatlar bundan mustasno. Parvoz davomida ichida xavfli yuk bo‘lgan tara va o‘ramaning parvozning xavfsizligiga xavf tug‘diradigan biror-bir nosozligi aniqlansa, kuzatib boruvchi shaxslar bu haqda darhol HK komandiriga axborot beradi.
Parvoz paytida HK komandirining farmoyishlarini kuzatib boruvchi shaxslar e’tiroz bildirmasdan, so‘zsiz bajarishlari shart.
322. Parvoz ekipaji xavfli yuklarni tashish bilan bog‘liq o‘zining majburiyatlari haqida xabardor qilingan hamda xavfli yuklarni tashish paytida avariya holati yuzaga kelganda amalga oshirilishi kerak bo‘lgan harakatlar borasida ko‘rsatmalar olgan bo‘lishi kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
Parvoz vaqtida umumiy avariya holati yuz bersa, havo kemasi komandiri aeroport ma’muriyatiga havo kemasi bortidagi barcha xavfli yuklar to‘g‘risida xabar yetkazish maqsadida, sharoitga qarab, imkoni boricha bu to‘g‘rida havo harakatini boshqarish bo‘yicha tegishli organga xabar berishi zarur. Keyin esa Parvozlarni bajarish yo‘riqnomasi bo‘yicha harakat qilishi kerak. Ekipajning xavfli yuklar bilan bog‘liq bo‘lgan avariya holatlarida harakat qilishi bo‘yicha yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi materiallar “Havo kemasida xavfli yuklarni tashish bilan bog‘liq bo‘lgan avariya holatlarida harakat qilish tartibi bo‘yicha yo‘riqnoma”da (IKAO, DOC 9481/AN/928) keltirilgan.
(322-bandining ikkinchi xatboshi O‘zbekiston Respublikasi Parvozlar xavfsizligini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 18-iyundagi 118-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1721-1, 21.07.2008-y.) tahririda — O‘R QHT, 2008-y., 29-30-son, 292-modda)
323. Bortida xavfli yuklari bo‘lgan HK majburiy qo‘ngan holatlarda harakat xizmatining dispetcheri bu haqda darhol qo‘nish, jo‘nash va manzil aeroportlarining boshliqlariga, lozim bo‘lgan hollarda esa joyida yordam ko‘rsatish choralarini ko‘rish uchun vakolatli organlarga xabar beradi.
324. Xavfli yuklar olib borilayotgan manzil aeroportiga yaqinlashib kelayotganda HK komandiri bu haqda o‘z vaqtida HK yetib kelgach, ushbu yuk darhol tushirib olinishi uchun harakat xizmati dispetcherini ogohlantiradi.
325. Tashish davomida aniqlangan, ichida xavfli yuklar bo‘lgan o‘ramalar buzilishining barcha faktlari, majburiy qo‘nish haqida va boshqa ma’lumotlarni HKning komandiri manzil aeroportning rahbariga, HK ro‘yxatda turgan aviakorxonaning rahbariga yozma ravishda batafsil axborot berishi va aniqlangan buzilishlarni dalolatnoma tuzish orqali (erkin shaklda) rasmiylashtirilishi shart.
326. Yuk tashuvchi, yuk jo‘natuvchi va yukni oluvchi xavfli yuklarni xavfsiz tashish qoidalarini buzganligi uchun O‘zbekiston Respublikasining Havo kodeksiga, boshqa qonun hujjatlariga va xalqaro shartnomalariga muvofiq javobgar bo‘ladilar.
Keyingi tahrirga qarang.
a) xavfli yuk haqidagi tashuvchi taqdim etgan ma’lumotlarning to‘liq emasligi yoki noto‘g‘riligi natijasida tashuvchiga yoki boshqa shaxsga yetkazilgan zarar;
b) tashiladigan yukning davlat standartlariga, texnik shartlarga mos keladigan qilib va o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda hamda havoda tashish paytida uning mustahkamligini va to‘kisligini kafolatlaydigan qilib sinfi belgilanishi va joylanishi;
Keyingi tahrirga qarang.
d) yuk jo‘natmasiga havoda tashish man etilgan buyumlar va moddalarning kiritganligi yoki ularni mazkur qoidalarga muvofiq belgilangan tashish sharoitlari va talablariga rioya etmagan holda tashishga topshirganligi;
e) tashuvchining qoidalari va talablarini bajarmaganligi yoki noto‘g‘ri bajarganligi yoxud o‘z vaqtida bajarmaganligi;
328. Tashuvchi yukni havoda tashish uchun qabul qilib olgan fursatdan boshlab, to uni yukni oluvchiga topshirgunga qadar yoki belgilangan qoidalarga muvofiq, boshqa tashkilotga bergunga qadar, xavfli yukni yo‘qolishi, kamomadi yoki zararlanishi (aynishi) uchun, agar ziyonni oldini olish uchun barcha kerakli chora-tadbirlarni qo‘llaganligini yoki bunday choralarni qo‘llashni iloji bo‘lmaganligini isbotlab bera olmasa, javobgar bo‘ladi.
Xavfli yuklarning yo‘qolishi, kamomadi yoki zararlanishi uchun tashuvchi quyidagi miqdorlarda javob beradi:
a) narxi e’lon qilinib tashish uchun qabul qilingan xavfli yuklarni yo‘qolganligi, kamomadi yoki zararlanishi uchun — e’lon qilingan narxi miqdorida, tashuvchi e’lon qilingan narx haqiqiy narxdan yuqori ekanligini isbot etgan holda esa — haqiqiy narxi miqdorida;
b) narxi e’lon qilinmay tashish uchun qabul qilingan xavfli yuklarni yo‘qolganligi, kamomadi yoki zararlanishi uchun — haqiqiy miqdorida. Bu javobgarlik chegarasi O‘zbekiston Respublikasi ishtirokchisi bo‘lgan havoda tashishlarda javobgarlik xalqaro shartnomalarga muvofiq belgilanadi.
329. Tashuvchi yuk jo‘natuvchiga yetkazilgan zarar (yo‘qolishi, kamomadi, zararlanishi yoki xavfli yukni yetkazishdagi kechikish) uchun, agar bu zarar yengib bo‘lmaydigan kuch yoki tashuvchiga bog‘liq bo‘lmagan boshqa sharoitlar tufayli yetkazilganligini isbotlab bera olmasa, javobgardir.
330. Tashuvchi xavfli yukni yetkazishdagi kechikish uchun, agar u bunday kechikishni oldini olish uchun barcha chora-tadbirlarni qo‘llaganini yoki bunday choralarni qo‘llashning imkoni bo‘lmaganini isbotlab bera olmasa, javobgardir.
331. Oldini olishning imkoniyati bo‘lmagan sharoitlar yuzaga kelganda (fors-major) tashuvchi zimmasidagi javobgarlikdan ozod qilinadi.
332. Tashuvchi quyidagi hollarda xavfli yuklarni tashish paytida yetkazilgan zarar uchun zimmasidagi javobgarlikdan ozod qilinadi:
b) agar zarar hududiga, hududidan yoki hududi orqali tashish amalga oshirilayotgan istalgan mamlakatni davlat organlarining qonun hujjatlari tashuvchi tomonidan bajarilishi va/yoki ushbu me’yorlarga yuk jo‘natuvchi rioya etmasligi natijasida yetkazilgan bo‘lsa;
Keyingi tahrirga qarang.
v) zarar yetkazilishi biror-bir tashuvchining nazorati ostida bo‘lmagani sababli sodir etilgan bo‘lib, tashuvchi o‘zi yoki u vakolatli shaxslar zarar yetkazilishini oldini olish uchun barcha chora-tadbirlarni qo‘llaganini yoki bunday choralarni qo‘llashning imkoni bo‘lmaganini isbotlab bera olsa;
g) zarar yetkazilishi xavfli yukka xos bo‘lgan favqulodda xususiyat, sifatidagi kamchilik yoki nuqson, tashuvchining qoidalariga ko‘ra havo orqali tashish man etilgan deb belgilab qo‘yilgan predmetlar va buyumlarni tashilayotgan mulkning orasiga kiritilishi natijasida sodir etilgan bo‘lsa;
d) tashish shartlarini bajarmaslik va zarar yetkazilishining orasida to‘g‘ridan to‘g‘ri sabab-oqibatlilik aloqasi bo‘lmasa.
333. Agar tashuvchi, zarar yetkazilishiga yoki zarar miqdorining ortishiga yuk jo‘natuvchi tomonidan xavfli yukni o‘rash yoki tashish qoidalari qo‘pol ravishda buzganligini isbotlab bera olgan holda zararni to‘lashdan ozod qilinadi.
334. Agar tashuvchi xavfli yukni tashish haqidagi shartnomani tuzayotganda shartnomaning asosiy sharti qilib yukni yetkazib borish muddati ko‘rsatilgan bo‘lsa, unda butun yuk jo‘natmasining yo‘qotilishida, zararlanishida yoki yetkazib borishda kechikishida tashuvchini javobgarligining chegarasi, O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq bunday yukni tashish uchun yig‘imlar miqdorini aniqlash uchun asos qilib olingan, yukning og‘irligidan kelib chiqqan holda hisoblanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
335. Yuk jo‘natuvchi yoki yukni oluvchi tomonidan yuk jo‘natmasining bir qismiga yetkazilgan zarar xavfli yukning butun partiyasiga yukdan butunlay yoki qisman foydalanish imkoniyatini yo‘qqa chiqarish darajasida ta’sir ko‘rsatgani isbotlab berilgan taqdirda, yetkazilgan zararni qoplab berish miqdorlari aniqlanayotganda bu narsalar yoki buyumlarning umumiy massasi e’tiborga olinadi.
336. Yukni yetkazib borishdagi kechikish uchun to‘langan pul tovonlari, ushbu yuk yo‘qotilgan taqdirda to‘lanadigan pul tovonlarining ichiga kiritiladi.
Kechiktirish uchun pul tovonlari va kechiktirilgan yukka yetkazilgan zarar uchun pul tovonlari to‘liq hajmda to‘lab beriladi.
337. Yukni tashish bir necha tashuvchi tomonidan amalga oshirilgan bo‘lib, zarar qaysi bir tashuvchining aviayo‘lida yetkazilganligini aniqlashni imkoni bo‘lmasa, har bir ishtirok etgan tashuvchining javobgarligi umumiy javobgarlik qiymatini tashuvchilar orasida tashish yo‘nalishining har bir ishtirok etgan tashuvchi bajargan uchastkalarining uzunligiga reytrlash (proporsional ravishda bo‘lish) orqali aniqlanadi.
338. Agar zarar tashish shartnomasini bajarmaganlik yoki xodimlar tomonidan o‘z xizmat vazifalarini o‘tayotganlarida atayin bajarilgan harakatlarining natijasida yetkazilgan bo‘lsa va bunday harakatlar belgilangan tartibda isbotlangan bo‘lsa, har bir tashuvchi boshqa tashuvchilar oldida javobgar bo‘ladi.
339. Agar zarar tashuvchining yoki u tomonidan vakolatlangan shaxslarning o‘z xizmat vazifalarini bajarish paytida g‘arazli niyatlari yoki qo‘pol ehtiyotsizliklari oqibatida kelib chiqqanligi tasdiqlansa, O‘zbekiston Respublikasining havoda tashishdagi javobgarlik haqidagi xalqaro shartnomalarida o‘zgacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, javobgarlikning belgilangan chegaralari qo‘llanilmaydi.
Tashuvchi yuk jo‘natuvchi yoki yukni oluvchi bilan o‘zining javobgarlik chegarasini amaldagi qonunchilikka yoki O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq belgilangan chegaralarga nisbatan oshirish haqida kelishuv tuzish huquqiga ega. Tashuvchining yuk jo‘natuvchi yoki yukni oluvchi bilan tuzgan va o‘zining O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga yoki xalqaro shartnomalariga muvofiq belgilangan javobgarligi chegaralarini pasaytirishga qaratilgan kelishuvlari haqiqiy emasdir.
Keyingi tahrirga qarang.
340. Yuk yo‘qotilgani taqdirda tashuvchiga da’vo havo kemasining belgilangan manzilga qo‘nganidan yoki tashish to‘xtatilgan kundan keyingi ikki yil davomida qilinishi lozim. Da’vo qilish muddati tugaganidan so‘ng ham, agar tashuvchi ko‘rsatilgan sabab uzurli deb hisoblasa, da’volarni ko‘rib chiqish uchun qabul qilishga haqlidir.
341. Tashuvchiga taqdim etilayotgan har bir shikoyatda uni taqdim etishning va yetkazilgan zararning sabablari, yo‘qotilgan yoki zararlangan xavfli yuklarning ro‘yxati, yetkazilgan zararning xarakteri va qiymati ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.
342. Tashuvchi, xavfli yuklarni tashish amalga oshirilishi bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarda yetkazilishi mumkin bo‘lgan zararlarni qoplash bo‘yicha o‘z javobgarligini sug‘urta qilishi kerak.
Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi va Sog‘liqni saqlash vazirligi bilan kelishilgan.
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
1-ILOVA
1-ILOVA
O‘rama sinfi yoki toifasi va guruhi | O‘rama sinfi yoki toifasi va guruhi | |||||||||||||||||
4.2. II | 4.2. III | 4.3. I | 4.3. II | 4.3. III | 5.1. I | 5.1. II | 5.1. III | 6.1. I (ch) | 6.1. I (i) | 6.1. II | 6.1. III | 8.1 (s) | 8.1 (q) | 8. II (s) | 8. II (q) | 8. III (s) | 8. III (q) | |
3. I* | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | — | — | — | 3. I | 3. I | 3. I | 3. I | 3. I | — | 3. I | — | 3. I | — | ||
3. II* | 4.3. I | 4.3.II | 4.3.II | — | — | — | 3. I | 3. I | 3. II | 3. II | 8.1 | — | 3. II | — | 3. II | — | ||
3. III* | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. III | — | — | — | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. II | 3. III** | 8.1 | — | 8. II | — | 3. III | — | ||
4.1. II* | 4.2. II | 4.2. II | 4.3. I | 4.3.II | 4.3. II | 5.1. I | 4.1. II | 4.1. II | 6.1. I | 6.1. I | 4.1. II | 4.1. II | — | 8.1 | — | 4.1. II | — | 4.1. II |
4.1. III* | 4.2. II | 4.2. III | 4.3. I | 4.3.II | 4.3. III | 5.1. I | 4.1. II | 4.1. III | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. II | 4.1. III | — | 8.1 | — | 8. II | — | 4.1. III |
4.2. II | 4.3. I | 4.3.II | 4.3.II | 5.1. I | 4.2. II | 4.2. II | 6.1. I | 6.1. I | 4.2. II | 4.2. II | 8.1 | 8.1 | 4.2. II | 4.2. II | 4.2. II | 4.2. II | ||
4.2. III | 4.3. I | 4.3.II | 4.3. III | 5.1. I | 5.1. II | 4.2. III | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. II | 4.2. III | 8.1 | 8.1 | 8. II | 8. II | 4.2. III | 4.2. III | ||
4.3. I | 5.1. I | 4.3. I | 4.3. I | 6.1. I | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | 4.3. I | |||||
4.3. II | 5.1. I | 4.3. II | 4.3. II | 6.1. I | 4.3. I | 4.3. II | 4.3. II | 8.1 | 8.1 | 4.3. II | 4.3. II | 4.3. II | 4.3. II | |||||
4.3. III | 5.1. I | 5.1. II | 4.3. III | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. II | 4.3. III | 8.1 | 8.1 | 8. II | 8. II | 4.3. III | 4.3. III | |||||
5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | 5.1. I | ||||||||
5.1. II | 6.1. I | 5.1. I | 5.1. II | 5.1. II | 8.1 | 8.1 | 5.1. II | 5.1. II | 5.1. II | 5.1. II | ||||||||
5.1. III | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. II | 5.1. III | 8.1 | 8.1 | 8. II | 8. II | 5.1. III | 5.1. III | ||||||||
6.1. I (ch) | 8.1 | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. I | ||||||||||||
6.1. I (i) | 8.1 | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. I | 6.1. I | ||||||||||||
6.1. II (r) | 8.1 | 6.1. I | 6.1. II | 6.1. II | 6.1. II | 6.1. II | ||||||||||||
6.1. II(ch) | 8.1 | 6.1. I | 8. II | 6.1. II | 6.1. II | 6.1. II | ||||||||||||
6.1. II (v) | 8.1 | 8.1 | 8. II | 6.1. II | 6.1. II | 6.1. II | ||||||||||||
6.1. III | 8.1 | 8.1 | 8. II | 8. II | 8. III | 8. III |
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
2-ILOVA
2-ILOVA
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
3-ILOVA
3-ILOVA
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
4-ILOVA
4-ILOVA
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
5-ILOVA
5-ILOVA
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
6-ILOVA
6-ILOVA
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
7-ILOVA
7-ILOVA
Xavflilik belgisi | Sinf yoki toifasi | |||||||
1 | 2 | 3 | 4.2 | 4.3 | 5.1 | 5.2 | 8 | |
1 | 1 izoh | izoh 2 | izoh 2 | izoh 2 | izoh 2 | izoh 2 | izoh 2 | izoh 2 |
2 | 2 izoh | - | - | - | - | - | - | - |
3 | 2 izoh | - | - | - | - | x | - | - |
4.2 | 2 izoh | - | - | - | - | x | - | x |
4.3 | 2 izoh | - | - | - | - | - | - | x |
5.1 | 2 izoh | - | x | x | - | - | - | - |
5.2 | 2 izoh | - | - | - | - | - | - | - |
8 | 2 izoh | - | - | - | - | - | - | - |
- | - | - | x | - | - | - |
Qator va ustunning kesishishidagi X belgisi mazkur sinfdagi xavfli yuklar bir-biriga tegishi yoki bir-biriga yaqin yoxud ichidagi oqqanda o‘zaro ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan holatda joylashtirilishi mumkin emasligini ko‘rsatadi. Dyemak, ichida 3 klassdagi xavfli yuklari bo‘lgan yuk o‘rni ichida 5.1. toifali xavfli yuklari bo‘lgan yuk o‘rinlari bilan yonma-yon joylashish yoki unga tegib turishi mumkin emas.
g) “v” bandda ko‘zda tutilgan portlovchi moddalardan tashqari har xil guruh moslashuvidagi portlovchi moddalar boshqa guruh moslashuvidagi portlovchi moddalar bilan birga joylashtirilishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198)
8-ILOVA
8-ILOVA
№ t.r. | Transport indekslarining umumiy yig‘indisi | Minimal masofa (metr) | № t.r. | Transport indekslarining umumiy yig‘indisi | Minimal masofa (metr) | |
1. | 50,1—60,0 | 4,65 | 14. | 180,1—190,0 | 8,55 | |
2. | 60,1—70,0 | 5,05 | 15. | 190,1—200,0 | 8,75 | |
3. | 70,1—80,0 | 5,45 | 16. | 200,1—210,0 | 9,00 | |
4. | 80,1—90,0 | 5,80 | 17. | 210,1—220,0 | 9,20 | |
5. | 90,1—100,0 | 6,10 | 18. | 220,1—230,0 | 9,40 | |
6. | 100,1—110,0 | 6,45 | 19. | 230,1—240,0 | 9,65 | |
7. | 110,1—120,0 | 6,70 | 20. | 240,1—250,0 | 9,85 | |
8. | 120,1—130,0 | 7,00 | 21. | 250,1—260,0 | 10,05 | |
9. | 130,1—140,0 | 7,30 | 22. | 260,1—270,0 | 10,25 | |
10. | 140,1—150,0 | 7,55 | 23. | 270,1—280,0 | 10,40 | |
11. | 150,1—160,0 | 7,80 | 24. | 280,1—290,0 | 10,60 | |
12. | 160,1—170,0 | 8,05 | 25. | 290,1—300,0 | 10,80 | |
13. | 170,1—180,0 | 8,30 |
HAVO KEMASI KOMANDIRIGA HAVO KEMASI SAHNIGA ORTILGAN XAVFLI YuKLAR HAQIDA MA’LUMOT | ||||||||||||||
Yuklash punkti | Qatnov raqami | Sana | Havo kemasining ro‘yxat raqami | Rasmiylashtirilgan | ||||||||||
XAVFLI YuKLAR | ||||||||||||||
Tushirish punkti | Yuk xati raqami | Yukning to‘liq nomi | Ushbu turdagi xavfli yuk taalluqli bo‘lgan sinf | ID yoki UN identifikatsiya raqami | Qo‘shimcha xavf | O‘rama soni | Har bir o‘ramaning netto og‘irligi o‘lchov birligini ko‘rsatgan holda | Radioaktiv materiallarning toifasi | O‘rama guruhi | Kod (orqa tomonga qarang) | Faqat havo kemasida SAO (X) | Ortilgan | ||
Paketlash vositasi ID kodi | Joylanishi | |||||||||||||
Ichida xavfli yuki bo‘lgan va havo kemasiga ortilgan o‘ramalarning ko‘zga ko‘rinadigan shikastlanishlari yoki ichidagilarning oqib chiqish holatlari aniqlanmadi | ||||||||||||||
Boshqa maxsus yuk | ||||||||||||||
Tushirish punkti | Yuk xati raqami | O‘ramaning ichidagisi va uning tushunchasi | O‘rama soni | Soni | Qo‘shimcha ma’lumotlar | Kod (orqa tomonga qarang) | Ortilgan | |||||||
Paketlash vositasi ID kodi | Joylanishi | |||||||||||||
Yuklash bo‘yicha dispetcher/javobgar imzosi Havo kemasi komandirining imzosi | Boshqa ma’lumotlar |
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari”ga (O‘zR AQ-198 )
10-ILOVA
10-ILOVA
№ t.r. | Transport indekslarining umumiy yig‘indisi | Minimal masofa (metr) | № t.r. | Transport indekslarining umumiy yig‘indisi | Minimal masofa (metr) | |
1. | 0,1—1,0 | 0,30 | 14. | 13,1—14,0 | 2,05 | |
2. | 1,1—2,0 | 0,50 | 15. | 14,1—15,0 | 2,15 | |
3. | 2,1—3,0 | 0,70 | 16. | 15,1—16,0 | 2,25 | |
4. | 3,1—4,0 | 0,85 | 17. | 16,1—17,0 | 2,35 | |
5. | 4,1—5,0 | 1,00 | 18. | 17,1—18,0 | 2,45 | |
6. | 5,1—6,0 | 1,15 | 19. | 18,1—20,0 | 2,60 | |
7. | 6,1—7,0 | 1,30 | 20. | 20,1—25,0 | 2,90 | |
8. | 7,1—8,0 | 1,45 | 21. | 25,1—30,0 | 3,20 | |
9. | 8,1—9,0 | 1,55 | 22. | 30,1—35,0 | 3,50 | |
10. | 9,1—10,0 | 1,65 | 23. | 35,1—40,0 | 3,75 | |
11. | 10,1—11,0 | 1,75 | 24. | 40,1—45,0 | 4,00 | |
12. | 11,1—12,0 | 1,85 | 25. | 45,1—50,0 | 4,25 | |
13. | 12,1—13,0 | 1,95 |