LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2019-yil 26-avgustdagi 370-mh-sonli “Idoraviy normativ-huquqiy hujjatlarni davlat reyestridan chiqarish to‘g‘risida”gi buyrug‘iga (ro‘yxat raqami 1679-3, 26.08.2019-y.) asosan davlat reyestridan chiqarilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Mahsulotlar, xomashyo va materiallarning yuqori likvidli turlarini sotishning bozor mexanizmlarini joriy etishni davom ettirish to‘g‘risida” 2004-yil 5-fevraldagi 57-son qaroriga muvofiq qaror qilamiz:
2. Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatiga olingan paytdan boshlab o‘n kun o‘tgach kuchga kiradi.
Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat mulkini boshqarish davlat qo‘mitasining
2007-yil 9-apreldagi 24, 51, 01/UzRTSB-18/10-son qarori bilan
TASDIQLANGAN
2007-yil 9-apreldagi 24, 51, 01/UzRTSB-18/10-son qarori bilan
TASDIQLANGAN
Ushbu Nizom O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Mahsulotlar, xomashyo va materiallarning yuqori likvidli turlarini sotishning bozor mexanizmlarini joriy etishni davom ettirish to‘g‘risida” 2004-yil 5-fevraldagi 57-sonli (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-yil, 5-son, 57-modda) qaroriga muvofiq shiferni sotish tartibini belgilaydi.
1. Ushbu Nizom shiferni ishlab chiqaruvchi, yetkazib beruvchi va undan foydalanuvchi — O‘zbekiston Respublikasi rezidenti bo‘lgan korxona va tashkilotlarga tatbiq etiladi.
2. Ushbu Nizomga muvofiq sotib olingan shifer faqat O‘zbekiston Respublikasi hududida ishlatilishi mumkin.
3. Shiferni sotish tovar-xomashyo birjalarida (keyingi o‘rinlarda Birja deb yuritiladi) elektron birja savdolari tizimidan foydalangan holda real vaqt rejimida amalga oshiriladi.
birja savdolari elektron tizimi — birja a’zolariga respublikaning har bir geografik nuqtasidan aniq vaqt rejimida uzoq masofadan turib birja savdolarida ishtirok etish imkonini beradigan dasturiy apparat vositalari majmuidan iborat global taqsimlangan axborot tizimi;
hisob-kitob-kliring palatasi (keyingi o‘rinlarda HKKP deb yuritiladi) — birja bitishuvlari bo‘yicha kliring, hisob-kitoblar va o‘zaro hisob-kitoblar o‘tkazilishini ta’minlovchi Birjaning tuzilmaviy bo‘linmasi;
sotuvchi — mahsulot ishlab chiqaruvchi, ularni birja savdolariga qo‘yuvchi va sotuvchi O‘zbekiston Respublikasi korxonalari;
xaridor — ishlarni bajarish va mahsulot ishlab chiqarish, shuningdek qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda sotish uchun shiferni xarid qiluvchi yuridik va jismoniy shaxslar.
(4-bandning oltinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat mulkini boshqarish Davlat qo‘mitasining 2012-yil 8-fevraldagi 4, 13, 01/19-18/04-sonli qarori (ro‘yxat raqami 1679-2, 02.03.2012-y.) tahririda — O‘R QHT, 2012-y., 8-9-son, 94-modda)
zakalat — Birjada amalga oshiriladigan bitishuvlarni bajarilishi kafolatini ta’minlash uchun xaridorlar va sotuvchilar tomonidan Birjaga xizmat ko‘rsatuvchi bankdagi HKKPning ikkilamchi depozit hisobvarag‘iga topshiriladigan bitishuvlarni kafolatli ta’minlash mablag‘i;
bitishuv bayonnomasi — xaridor va sotuvchiga birja savdolarini o‘tkazish yakunlari bo‘yicha beriladigan, sotuvchi, xaridor va birja brokeri tomonidan imzolangan, taraflarni belgilangan muddatda talab va taklif narxi bo‘yicha birja savdolari natijalariga ko‘ra xarid qilingan hajmda mahsulotning oldi-sotdi shartnomasini tuzish majburiyatini yuklaydigan hujjat;
narxlar kotirovkasi — birja savdolarining bir kuni uchun Birjada o‘tkaziladigan savdo sessiyalari natijalari bo‘yicha aniqlangan mahsulotga o‘rtacha narx;
to‘langan bitishuvlar reyestri — tuzilgan oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha majburiyatlarning to‘liq qoplanishini ta’minlaydigan miqdordagi mablag‘larning xaridorning HKKPdagi shaxsiy hisobvarag‘iga kelib tushganligini tasdiqlovchi hujjat.
5. Sotuvchilar, kelgusi yilga mo‘ljallangan mahsulot sotish hajmlaridan kelib chiqqan holda, har chorakda, keyingi chorak boshlanishidan 10 kun oldin O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash Davlat qo‘mitasi bilan kelishilgan, kunlar bo‘yicha taqsimlangan, birja savdolari orqali har oyda sotish uchun mo‘ljallangan mahsulot hajmi ko‘rsatilgan jadvallarini Birjaga taqdim etadi.
6. Sotuvchilar yiliga bir marta Birja bilan birgalikdagi faoliyat to‘g‘risida sotuvchilarning birja savdolarida ishtirok etish shartlari, shartnoma tuzgan tomonlarning huquqlari, majburiyatlari va javobgarliklari belgilangan shartnomalar tuzadilar.
7. Birja savdolari O‘zbekiston Respublikasining “Birjalar va birja faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga va birja savdolari qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi.
8. Birja savdolarining o‘tkazilishi, birja sessiyalarining davomiyligi, sotuvga qo‘yiladigan mahsulotlar hajmi to‘g‘risidagi axborot Birja tomonidan xaridorlarga majburiy tartibda brokyerlar, ommaviy axborot vositalari hamda boshqa axborot kanallari, shu jumladan Internet tarmog‘i orqali yetkaziladi.
Axborotga mahsulotni joylashgan joyi, uni ishlab chiqaruvchi korxona, shuningdek boshlang‘ich narxi to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritilishi shart.
9. Birja barcha savdo ishtirokchilariga, ularning hududiy joylashishidan qat’i nazar, elektron savdolarda bir vaqtda ishtirok etish imkonini ta’minlab berishi shart.
10. Savdolarni o‘tkazish, qo‘yilgan zakalat summasiga muvofiq har bir savdo bo‘yicha ishtirokchilarni kiritish va chetlatish, elektron birja savdolari g‘oliblarini aniqlash va bitishuvlarni ro‘yxatga olish ishlari birja savdolari elektron tizimi orqali amalga oshiriladi.
11. Bitishuvni ro‘yxatga olish kuni Birja brokerga bitishuv bayonnomasi va namunaviy oldi-sotdi shartnomasini rasmiylashtirish uchun taqdim etadi.
12. Oldi-sotdi shartnomasi bitishuv bayonnomasida nazarda tutilgan shartlarda u olingan kunda rasmiylashtiriladi. Bitishuv bayonnomasi shartlarining bajarilishi tomonlar uchun majburiydir.
13. Savdoda sotilmay qolgan mahsulot hajmi keyingi savdolarga ko‘chiriladi. Bunda, sotuvchilar mahsulotni to‘g‘ridan to‘g‘ri shartnomalar bo‘yicha faqat birja savdolariga qo‘yilgan paytdan boshlab bir oy mobaynida sotilmagan hajmlarda oldingi haftadagi birja savdolari natijalarida vujudga kelgan o‘rtacha narxlar bo‘yicha sotish huquqiga ega.
14. Birja tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlar haqi sotuvchi va xaridorlar uchun Birja tomonidan Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda Birja xizmatlari tariflariga muvofiq o‘rnatiladi.
15. Xaridor tomonidan shartnoma majburiyatlari bajarilmagan taqdirda, sotuvchi mahsulotni qayta savdoga qo‘yadi.
16. Mahsulotni tuzilgan oldi-sotdi shartnomalar bo‘yicha sotish oldindan to‘lovni to‘liq to‘lash yoki yetkazib beriladigan mahsulotning har bir partiyasi uchun chaqirib olinmaydigan akkreditiv qo‘yish sharti bilan amalga oshiriladi.
17. Mahsulotni birja savdolariga qo‘yishdagi boshlang‘ich narxi sotuvchi tomonidan deklaratsiyalanadigan narx (monopolist korxonalar uchun) va ulgurji sotish narxi (boshqa korxonalar uchun) darajasida belgilanadi.
18. Birja savdolarida tuzilgan bitishuvlar bajarilishining moliyaviy kafolatini ta’minlash uchun birja savdolarida tuzilgan bitishuvlar bo‘yicha hisob-kitoblar Birja HKKP orqali amalga oshiriladi.
19. Hisob-kitoblarni amalga oshirish maqsadida, HKKP Birjaga xizmat ko‘rsatuvchi bankda xaridorlar va sotuvchilarning mablag‘larini saqlash va birja bitishuvlari bo‘yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun xizmat qiladigan ikkilamchi talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘ini ochadi. Ikkilamchi talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘i Birjaga xizmat ko‘rsatuvchi bankda ikkilamchi depozit hisobvarag‘ini ochish to‘g‘risidagi arizaga muvofiq ochiladi.
20. Sotuvchi va xaridorlarning ikkilamchi talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘idagi mablag‘lari harakatini nazorat qilish uchun HKKP har bir sotuvchi va xaridorga foydalanuvchining shaxsiy raqamiga (keyingi o‘rinlarda FShR deb yuritiladi) mos keluvchi alohida shaxsiy hisobvaraq ochadi.
Sotuvchi va xaridorlarning mablag‘lari ushbu shaxsiy hisobvaraqlarda HKKPning ikkilamchi talab qilib olinguncha hisobvarag‘i doirasida hisobga olinadi.
21. HKKP birja savdosi ishtirokchilariga ularga xizmat ko‘rsatish shartlari, ularning mablag‘lari holati to‘g‘risida o‘z vaqtida xabardor qilib turishi shart.
HKKP tomonidan mijozning shaxsiy hisobvarag‘i holati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni uchinchi shaxslarga oshkor etilishi man etiladi.
22. Birja mijozlarning so‘rovlariga ko‘ra ularni birja kliringi natijalari, ular mablag‘larining holati va joriy savdo kunida belgilangan limitlari to‘g‘risida xabardor qilib turishi shart.
23. Sotuvchi va xaridorlar Birjaga xizmat qiluvchi bankdagi HKKPning ikkilamchi talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga birja savdolariga qo‘yilgan mahsulot umumiy qiymatining va mo‘ljallanayotgan bitishuv hajmining 10 foizgacha bo‘lgan miqdordagi zakalatni depozitga qo‘yadilar.
(23-band O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat mulkini boshqarish davlat qo‘mitasining 2010-yil 3-sentabrdagi 98, 74, 01/19-18/07-sonli qarori (ro‘yxat raqami. 1679-1, 16.09.2010-y.) tahririda — O‘R QHT, 2010-y., 37-son, 326-modda)
24. Xaridorlar Birjada deponentga qo‘yilgan zakalat hisobga olingan holda to‘lash mo‘ljallanayotgan mablag‘ hajmida bitishuvlar tuzishga haqlidir.
25. Birjaga xizmat ko‘rsatuvchi bankdagi HKKPning ikkilamchi talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘idagi sotuvchilar va xaridorlarning mablag‘laridan:
bitishuvlar bo‘yicha majburiyatlar bajarilishi va ular o‘rtasida tuzilgan shartnomalar bilan bog‘liq bo‘lgan o‘zaro hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun;
bitishuv amalga oshirilmagan yoki bekor qilingan taqdirda, HKKPdagi hisobvaraqning egasi – mijozning bankdagi asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga qaytarish uchun;
deponentga qo‘yilgan mablag‘lar hisobidan Birja xizmatlariga haq to‘lash bo‘yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun foydalaniladi.
26. Birja bitishuvi ro‘yxatga olinganidan keyin besh bank ish kunida xaridor tuzilgan oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha moliyaviy majburiyatlarni to‘liq qoplash uchun Birjaga xizmat ko‘rsatuvchi bankdagi HKKPning ikkilamchi talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga qo‘shimcha mablag‘larni o‘tkazishi shart. Bunda mablag‘ni o‘tkazish uchun to‘lov topshiriqnomasining “to‘lov maqsadi” ustunida xaridorning FShRi majburiy tartibda ko‘rsatilishi shart.
Mahsulot temir yo‘l transporti orqali jo‘natilganda, birja bitishuvi ro‘yxatdan o‘tkazilgandan keyin besh bank ish kunida temir yo‘l tariflari qiymatini to‘liq qoplash uchun sotuvchining asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga mablag‘ o‘tkazishi shart.
27. HKKP xaridordan mablag‘ kelib tushgan vaqtdan boshlab bir bank ish kunida sotuvchiga to‘langan bitishuvlar reyestrini taqdim etishi shart.
28. Agar xaridor ushbu Nizomning 26-bandida belgilangan muddatda birja shartnomasiga muvofiq mablag‘larni to‘liq hajmda o‘tkazilishini ta’minlamasa, HKKP ko‘rsatilgan muddat o‘tganidan keyin sotuvchi hamda Birjaga bitishuv bekor qilinganligi to‘g‘risida darhol ma’lum qiladi va Birjaning vositachilik haqini chegirib qolgan holda shartnoma majburiyatlari bajarilmaganligi uchun sotuvchining hisobvarag‘iga jarima chorasi sifatida zakalat miqdoridan kam bo‘lmagan miqdordagi mablag‘larni kiritadi.
29. Sotuvchi tomonidan mahsulotni xaridorga oldi-sotdi shartnomasida belgilangan muddatlarda yuklab jo‘natish bo‘yicha shartnomaviy majburiyatlar bajarilmasa, HKKP shartnomada belgilangan muddatdan keyin Birjaning vositachilik haqini chegirib qolgan holda mahsulotni yetkazib berish uchun belgilangan qiymatdan 10 foizigacha miqdordagi mablag‘ni jarima chorasi sifatida xaridor hisobiga kiritib qo‘yadi hamda xaridor, sotuvchi va Birjaga bitishuv bekor qilinganligi to‘g‘risida xabar qiladi.
(29-bandning birinchi xatboshi O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat mulkini boshqarish davlat qo‘mitasining 2010-yil 3-sentabrdagi 98, 74, 01/19-18/07-sonli qarori (ro‘yxat raqami. 1679-1, 16.09.2010-y.) tahririda — O‘R QHT, 2010-y., 37-son, 326-modda)
30. HKKP tomonidan taqdim etilgan to‘langan bitishuvlar reyestri sotuvchining mahsulotni xaridorga yuklab jo‘natishiga asos bo‘ladi.
Mahsulot sotuvchi tomonidan xaridor o‘zining majburiyatlarini bajarganligi faktini HKKP tomonidan tasdiqlanmasdan jo‘natilgan taqdirda, Birja ro‘yxatdan o‘tkazilgan birja shartnomasi bo‘yicha xaridor tomonidan majburiyatlar vijdonsizlarcha bajarilmaganligi uchun javobgar bo‘lmaydi.
31. Mahsulot jo‘natilganligi va qabul qilib olinganligi faktini xaridor va sotuvchi (yoki ularning vakolatli vakillari) imzolari bilan tasdiqlangan yuk xatining nusxasi tasdiqlaydi.
Mahsulot temir yo‘l transporti orqali jo‘natilganda mahsulot jo‘natilganligi faktini temir yo‘l yuk xatining nusxasi tasdiqlaydi.
Yuk xati nusxasining taqdim etilishi HKKP tomonidan bir bank ish kunida xaridorning shaxsiy hisobvarag‘idan mablag‘larni sotuvchining unga xizmat ko‘rsatuvchi bankdagi asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga o‘tkazish va bitishuvni yopish uchun asos bo‘ladi.
32. Mahsulotni birja savdolari g‘oliblariga yuklab jo‘natish oldi-sotdi shartnomalarida nazarda tutilgan muddatlarda sotuvchining naryadlari bo‘yicha amalga oshiriladi.
33. Xaridor bilan sotuvchi o‘rtasida tuzilgan shartnomalardagi majburiyatlarning bajarilmaganligi uchun tomonlarning javobgarligi O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi.
34. Birja a’zolari, birja savdolari ishtirokchilari va ularning mijozlari o‘rtasidagi birja savdo qoidalarida nazarda tutilgan masalalar bo‘yicha yuzaga keladigan nizolar Birja arbitraj komissiyasi yoki sud orqali hal qilinadi. Arbitraj komissiyasi tomonidan nizolarni ko‘rib chiqish uchun yig‘imlar undirilishi man etiladi.
35. Xaridorlar va sotuvchilar o‘rtasida yuzaga keladigan nizolar qonunchilikda belgilangan tartibda hal etiladi.
36. Birjaning kotirovka hay’ati o‘tkazilgan birja savdolari natijasi bo‘yicha birjada sotilgan mahsulot baholarining birja kotirovkasini aniqlaydi va har hafta ommaviy axborot vositalari va Internet tarmog‘i sahifalarida e’lon qilib boradi.
37. Sotuvchilar va Birja hisobot choragidan keyingi oyning 5-kunidan kechiktirmay O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi hamda O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash Davlat qo‘mitasiga savdoga qo‘yilgan va sotilgan mahsulot hajmlari, shuningdek ushbu Nizomga muvofiq sotilgan mahsulotning haqiqatdagi amalga oshirilgan yetkazib berishlari to‘g‘risida axborot beradi.
38. Ushbu Nizom O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash Davlat qo‘mitasi, “O‘zqurilishmateriallari” Kompaniyasi va “O‘zRMXB” OAJ bilan kelishilgan.