LexUZ шарҳи
Мазкур тартиб Ўзбекистон Республикаси Марказий банки бошқарувининг 2019 йил 14 сентябрдаги 22/3-сонли «Фавқулодда вазиятларда банк операцияларини ва банклараро ҳисоб-китобларни амалга ошириш тартибини ўз кучини йўқотган деб топиш тўғрисида»ги қарорига (рўйхат рақами 799-1, 25.09.2019 й.) асосан ўз кучини йўқотган.
1. Мазкур Тартиб Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисида»ги, «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги қонунлари ва Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг бошқа меъёрий ҳужжатларига мувофиқ ишлаб чиқилган бўлиб, фавқулодда вазиятлар даврида республиканинг бутун иқтисодий ҳудудида ҳисоб-китобларнинг узлуксизлигини таъминлашга мўлжалланган.
2. Дастурий йўл (ПК АИСКБ, ПК АСБТ, АВRAXSYS ва бошқалар) билан олинган шахсий ҳисобварақлар ва қолдиқ қайдномаларига мувофиқ, фавқулодда вазиятлар (ФВ) юз берган куни ҳар бир аналитик ҳисобга алоҳида шахсий ҳисобварақ очилади ва шу санадаги қолдиқ қўл билан ёзиб қўйилади.
3. Ёзилган шахсий ҳисобварақлар қолдиқларига мувофиқ барча масъул ижрочилар бўйича қолдиқ қайдномаси тўлдирилади.
4. Ҳар бир баланс ҳисобварақ бўйича йиғма варақча тутилади, унда тегишли ҳисобварақ бўйича қолдиқ қўл билан ёзиш орқали акс эттирилади. Қолдиқ қайдномаси ва йиғма варақчалар қолдиқлари билан шахсий ҳисобварақлар қолдиқларини ҳисоблаб чиқиш йўли воситасида солиштириш амалга оширилади. Йиғма варақчаларга киритилган қолдиқнинг тўғрилиги жавобгар ижрочи ва бош бухгалтер ёки унинг топшириғига кўра бошқа ходимлар томонидан (йиғма варақчанинг шакли 1-иловада келтирилган) имзоланиб тасдиқланади.
5. Асосий воситалар эскиришини, хавф-хатар(риск)ларни ҳисоблаш операциялари бўйича шахсий ҳисобварақлар ва йиғма варақчалар очиқ ҳолда юритилади.
6. Йиғма варақчалар асосида қўлда бошланғич баланс тузилади (баланс шакли 2-иловада келтирилган). Баланс текширилганидан кейин уни тузган ходим, бош бухгалтер ва банк бўлимининг бошқарувчиси томонидан имзоланади.
7. Худди шу тартибда шахсий ҳисобварақлар, йиғма варақчалар ва кўзда тутилмаган ҳолатлар ҳисобварақлари (балансдан ташқари ҳисобварақ) бўйича баланслар очилади.
8. Мижозлардан тўлов ҳужжатларини қабул қилиш юқорида қайд этилган талаблар бажарилганидан сўнг амалга оширилади.
9. Мижозларнинг ҳисобварақлари, бюджет ва банк ички ҳисобварақлари бўйича операциялар Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилиги ва Марказий банкнинг меъёрий ҳужжатларига риоя қилинган ҳолда амалга оширилади.
10. Фавқулодда вазиятларда мижозларга тўлов ҳужжатларини тақдим этишнинг қуйидаги тартиби ўрнатилади:
тўловчи ва олувчиларга банкларнинг турли бўлимларида хизмат кўрсатилганда 5 (беш)та нусхада, улардан:
11. Агар мижознинг топшириғини бажариш вақтида иш ҳақи, хизмат сафари харажатлари, кредит шартномалари учун маблағлар беришни ҳисобга олиш варақчалари, берилган пул чек дафтарчалари, жисмоний шахсларнинг ҳисоб-китоб чекларини ҳисобга олиш варақчалари мавжуд бўлмаса, улар янгидан очилади ва сўнгра, албатта, қайта текширилади. Ўзаро кредит муносабатлари олдинги муносабатларни кейинчалик аниқлаш шарти билан янги кредит шартномасини тузиш орқали янгиланади. Қимматли қоғозлар, лизинг ва факторинг операциялари бўйича ҳам худди шундай.
12. Амалиёт куни тугаганидан сўнг ҳар бир жавобгар ижрочи тўлов ҳужжатлари, кундалик касса дафтарлари асосида санаси, тўлов ҳужжатининг рақами (3 хонали), корреспондентланувчи ҳисобварақ рақами (20 хонали), банклар коди, операция тури, касса режаси (операциялар мавжуд бўлса) бўйича белги(символ)ларни кўрсатган ҳолда ҳар бир шахсий ҳисобварақ бўйича, аввал кредит операциялари бўйича жамини чиқарган ҳолда, кейин худди шу тартибда дебет операциялари бўйича, бундан сўнг мазкур шахсий ҳисобварақ бўйича қолдиқ ёзилади. Барча ҳисобварақлар бўйича операциялар акс эттирилганидан сўнг ҳужжатларнинг асл нусхалари бухгалтерия дафтари ва кунлик балансни тузиш билан шуғулланувчи масъул ижрочи ходимга топширилади. Худди шунингдек, дебет ва кредит бўйича айланмаларни кўрсатган ҳолда масъул ижрочилар бўйича қолдиқ қайдномалари тузилади.
Ҳаракатда бўлган шахсий ҳисобварақлар билан ажратиб олиниб дебет ва кредит бўйича айланмалар ҳисобланади, улар йиғма варақчага ёзилади ва мазкур баланс ҳисобварағи қолдиғига киритилади. Бундан сўнг мазкур баланс ҳисобварағининг барча шахсий ҳисобварақлари бўйича қолдиқлари ҳисобланади ва йиғма варақча ҳамда қолдиқ қайдномасининг қолдиғи билан солиштирилади.
13. Бухгалтерия журналини тузиш билан шуғулланувчи ходим тўлов ҳужжатларининг асл нусхаларини, Марказий банкнинг бўлинмаларидан вакиллик ҳисобварақнинг кўчирмалари билан биргаликда олинган касса дафтарларини, банклараро ҳужжатлар рўйхатини масъул ижрочилардан олганидан сўнг ушбу ҳужжатларни баланс ҳисобварақларининг дебети кетма-кетлиги бўйича танлайди ва баланс ҳисобварағига ҳар бир дебетланган суммани ёза бошлайди. Масалан:
20200-баланс ҳисобварағи | |
Корреспондентланувчи ҳисобварақ рақами | Суммаси |
10101 VVV K SSSSSSSS NNN | 5000 |
10301 VVV K SSSSSSSS NNN | 2000 |
ЖАМИ: | 7000 |
Барча ҳисобварақлар бўйича ёзиш худди шундай кетма-кетликда амалга оширилади. Тугатилиши билан барча дебет айланмалар бўйича натижа чиқарилади. Сўнгра барча кредит айланмалари бўйича ўхшаш фаолият амалга оширилади. Кредит айланмалари жами дебет айланмалари жамига мос келиши зарур. Бухгалтерия журнали тузилганидан кейин ушбу ходим йиғма варақчаларни олади ва жавобгар ижрочиларнинг йиғма варақчаларга киритилган айланмаларини бухгалтерия журналининг маълумотлари билан солиштиришни амалга оширади. Ушбу маълумотлар тўғри келса, йиғма варақчани имзолайди, уларни актив ва пассив қолдиқлар бўйича алоҳида танлаб олади. Шундан сўнг кунлик балансни тузиш учун қолдиқларни ёзади. Балансни расмийлаштириш юқорида баён этилган.
14. Кунлик ҳужжатларни шакллантириш, уларни текшириш ва сақлаш белгиланган тартибда амалга оширилади.
15. Тижорат банки бўлимининг вакиллик ҳисобварағини юритувчи ходим юқорида кўрсатилган тартибда мазкур ҳисобварақда дебет ва кредит бўйича амалиётларни акс эттирганидан кейин, вакиллик ҳисобварағининг кредити бўйича амалга оширилган операцияларнинг уч нусхадан иборат бўлган рўйхатини тузади.
Тузилган рўйхатлар ушбу ходим томонидан имзоланади ва ҳужжатларни асл нусхалари билан бирга уч нусхада тижорат банки бўлимининг бош бухгалтерига топширилади.
Бош бухгалтер тегишли текширувдан кейин рўйхатни ва тўлов ҳужжатларининг иккинчи нусхаларини имзолайди, шунингдек, уларни бўлимнинг думалоқ муҳри билан тасдиқлайди ва рўйхатнинг биринчи нусхасини тўлов ҳужжатларининг иккинчи ҳамда учинчи нусхалари билан бирга Марказий банк ҳудудий Бош бошқармасининг бухгалтерия ҳисоби, ҳисоботи ва давлат бюджетининг касса ижроси бошқармасига етказиш учун тижорат банкининг масъул чопар-ходимига топширади. Тижорат банкининг мансабдор шахслари томонидан тасдиқланиб, Марказий банкка топшириладиган тўлов ҳужжатларининг рўйхати МБ бўлинмалари томонидан унинг вакиллик ҳисобварағи орқали амалга ошириш бўйича тижорат банкининг топшириғи ҳисобланади. Рўйхатнинг иккинчи нусхаси ва ҳужжатларнинг асл нусхалари бухгалтерия журнали, балансни тузиш ва кунлик ҳужжатларни тикиш билан шуғулланувчи ходимга топширилади. Рўйхатнинг охирги нусхаси тижорат банкининг вакиллик ҳисобварағини юритувчи ходимга рўйхатларни вакиллик ҳисобварағининг кредити бўйича тикиб қўйиш учун қайтарилади.
16. Тижорат банки бўлимининг масъул ходими вакиллик ҳисобварағидан олинган, Марказий банк ҳудудий Бош бошқармасининг Бухгалтерия ҳисоби, ҳисоботи ва давлат бюджетининг касса ижроси бошқармаси Тўлов тизими сектори раҳбари ва тижорат банкининг вакиллик ҳисобварағини юритувчи жавобгар ижрочиси томонидан тасдиқланиб, Марказий банк ҳудудий Бош бошқармасининг муҳри билан тасдиқланган кўчирмани, шунингдек, уларга доир рўйхатлар ва тўлов ҳужжатларини олади ҳамда уларни тижорат банки бўлимининг бош бухгалтерига топширади. Ушбу ҳужжатларни тижорат банклар бўлимларидан Марказий банкнинг ҳудудий Бош бошқармаларига етказиш пайтида ва уларни Бухгалтерлик ҳисоби, ҳисоботи ва давлат бюджетининг касса ижроси бошқармасига етказиш ҳамда олиб қайтишда уларнинг тўлиқлиги учун тижорат банки бўлимининг масъул чопар-ходими жавобгардир.
17. Тижорат банк бўлимининг бош бухгалтери шахсан масъул ходимдан вакиллик ҳисобварақдан кўчирма ва унинг иловаларини олганидан кейин уларни текширади ва текшириб бўлгандан сўнг белгиланган тартибда маблағ ўтказиш бўйича операцияни бажариш учун банк бўлимининг вакиллик ҳисобварағини юритувчи ходимга топширади.
18. Фавқулодда вазиятлар тугаганидан сўнг банклар бир маромда одатдаги иш тартибига ўтиш учун қуйидагиларни амалга оширадилар:
1) Фавқулодда вазиятлар даврида ишлаган барча ҳисобварақлар учун ҳар бир шахсий ҳисобварақ бўйича дебет ва кредит айланмалари алоҳида ҳисобланади ва жами чиқарилади. Ишончлилигини текшириш учун фавқулодда вазиятлар бошланган кундаги бошланғич баланс бўйича қолдиқ ва фавқулодда вазиятлар тугаган кундаги қолдиқлар қўйилади. Масалан:
2) Ҳар бир шахсий ҳисобварақ бўйича солиштирилган маълумотлар дастурий (АИСКБ, АСБТ, АВRAXSYS ва бошқалар) мажмуаларга киритилади ва «Банк амалиёт куни» қароридан кейин шахсий ҳисобварақ, қолдиқ қайдномаси, айланма қайднома ва балансни олади, улар фавқулодда вазиятлар тугаган кунда қўл билан тўлдирилган шахсий ҳисобварақлар ва балансларнинг қолдиқлари билан солиштирилади. Шундан сўнггина мижозга хизмат кўрсатишга киришилади.
19. Бир маромдаги иш тартибига ўтган кундан икки ойга кечикмай бош банклар текширув далолатномасини тузган ҳолда фавқулодда вазиятлар юз берган кунларда ўзига бўйсунувчи бўлинмаларда банк амалиётлари ўтказилишининг тўғрилигини текширишни ташкил қилади. Текширув натижалари банк Бошқаруви йиғилишида кўриб чиқилади.
20. Мазкур иш тартиби ҳар бир алоҳида ҳолат бўйича Ўзбекистон Республикаси Марказий банки раисининг махсус фармойиши асосида татбиқ этилади.
Қолдиқ ___________________________________ | ||||||
Ой саналари | Айланмалар | Қолдиқ | Текшириш бўйича имзо | |||
дт | кт | актив | пассив | журнал | назорат | |
1. | ||||||
2. | ||||||
3. | ||||||
4. | ||||||
5. | ||||||
6. | ||||||
7. | ||||||
8. | ||||||
9. | ||||||
10. | ||||||
11. | ||||||
12. | ||||||
13. | ||||||
14. | ||||||
15. | ||||||
16. | ||||||
17. | ||||||
18. | ||||||
19. | ||||||
20. | ||||||
21. | ||||||
22. | ||||||
23. | ||||||
24. | ||||||
25. | ||||||
26. | ||||||
27. | ||||||
28. | ||||||
29. | ||||||
30. | ||||||
31. | ||||||
Жами: | ||||||