Oliy xo‘jalik sudining 2016-yillik ish rejasining Oliy xo‘jalik sudi Rayosati muhokamasiga kiritiladigan masalalar bo‘limining 5-bandiga asosan 2015-yilda davlat organlari va fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining hujjatlarini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rish bilan bog‘liq xo‘jalik sudlari tomonidan taqdim etilgan (455 ta) ish va ular yuzasidan o‘tkazilgan umumlashtirishlar o‘rganib chiqildi.
1. Davlat organining nizoli hujjati qonun hujjatlariga muvofiqligini davlat organi isbotlagan holda, arz qilingan talabni qanoatlantirish rad etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2011-yil 6-avgustdagi 23-A/28-sonli qarori bilan “Leader Mortgage Investment” kredit uyushmasining kredit uyushmasi faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyasining amal qilishi tugatilgan.
Tugatishga doir ish yuritish yakunlanganligi munosabati bilan va tugatish boshqaruvchisi tomonidan taqdim etilgan hujjatlarga asosan Markaziy bankning Kredit tashkilotlari va kredit byurolarini ro‘yxatga olish va litsenziyalash komissiyasining 2012-yil 23-avgustdagi 36/5-sonli qarori bilan “Leader Mortgage Investment” kredit uyushmasi kredit uyushmalari davlat reyestridan chiqarilgan.
“Temiryo`l-Sug`urta” AJ (bundan buyon matnda arizachi deb yuritiladi) Markaziy bank komissiyasining ushbu qaroridan norozi bo‘lib xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilgan. Arizada komissiyaning 2012-yil 23-avgustdagi 36/5-sonli qarorini haqiqiy emas deb topish so‘ralgan.
Arizachi o‘z arizasida “Leader Mortgage Investment” kredit uyushmasi bilan tuzilgan “jamiyat fondiga ulush kiritish haqida”gi shartnomalar asosida arizachi 30 mln so‘m pul mablag‘larini kredit uyushmasiga o‘tkazib berganligini, kredit uyushmasi tugatilishi munosabati bilan arizachi tugatish boshqaruvchisiga talabnoma bilan murojaat qilganligini, talabnoma bo‘yicha berilgan javobga ko‘ra tugatish boshqaruvchisi tomonidan arizachining talabi to‘liq tan olinganligi va qarz summasi qonunda belgilangan tartibda qaytarib berilishini ma’lum qilganligini, biroq qarz summasi qaytarilmaganligini, bu esa kredit uyushmasi qonunda nazarda tutilgan tartibga rioya etmagan holda tugatilganligini vaj qilib ko‘rsatgan.
XPK 55-moddasining birinchi qismiga ko‘ra ishda ishtirok etuvchi har bir shaxs o‘z talab va e’tirozlariga asos qilib keltirayotgan holatlarni isbotlashi kerak. Davlat organlari va boshqa organlarning hujjatlarini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi nizolar ko‘rilganda ushbu hujjatlarning qabul qilinishiga asos bo‘lgan holatlarni isbotlash majburiyati hujjatni qabul qilgan organ zimmasiga yuklatiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2008-yil 19-apreldagi 10/3-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Kredit uyushmalarini qayta tashkil etish va tugatish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomning 65-bandida tugatish ishlari yakunlanganidan so‘ng tugatuvchi tomonidan Markaziy bankka taqdim etilishi lozim bo‘lgan hujjatlarni ro‘yxati keltirilgan. Ushbu Nizomning 66-bandiga ko‘ra Markaziy banki taqdim etilgan hujjatlarni ko‘rib chiqib, qayta tashkil etilgan yoki tugatilgan kredit uyushmalari bo‘yicha Kredit uyushmalarining davlat reyestridan chiqarish yoki kiritish to‘g‘risida qaror qabul qiladi.
Ish ko‘rilishi jarayonida “Leader Mortgage Investment” kredit uyushmasining tugatuvchisi tomonidan Markaziy bankka Nizomning 65-bandida ko‘rsatilgan barcha hujjatlar taqdim etilganligi va Markaziy bank ushbu hujjatlarni ko‘rib chiqib, tugatilgan kredit uyushmasini Kredit uyushmalarining davlat reyestridan chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qilganligi aniqlangan.
Mazkur holatda Markaziy bankning Kredit tashkilotlari va kredit byurolarini ro‘yxatga olish va litsenziyalash komissiyasining nizoli hujjati qonun hujjatlariga muvofiqligi Markaziy bank tomonidan isbotlangan. Shu sababli, sudning hal qiluv qarori bilan arz qilingan talabni qanoatlantirish rad etilgan.
2. Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqning davlat ro‘yxatiga olinganligi holati (fakti) emas, balki uning asosida berilgan guvohnoma davlat organining hujjati hisoblanadi. Shu sababli, agar sudga huquqni davlat ro‘yxatiga olinganligi holati (fakti)ni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilingan bo‘lsa, XPK 117-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan arizani qabul qilish rad etiladi, agar bu holat ariza ish yuritishga qabul qilinganidan keyin aniqlansa, ish yuritish XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan tugatiladi.
(10-1518/22604-sonli ish, birinchi instansiya sudida ish sudya U. Suyunov tomonidan ko‘rilgan, apellatsiya instansiyasi sudida ma’ruzachi sudya B. Shomaksudov)
2013-yil 30-dekabrda “Mega kapital plast” MChJ va “Profit projest management” MChJ o‘rtasida 2-sonli ko‘chmas mulk oldi-sotdi shartnomasi tuzilgan. Unga ko‘ra, “Mega kapital plast” MChJ (sotuvchi) “Profit projest management” MChJ (sotib oluvchi)ga Toshkent shahar, Yashnobod tumani, Quruvchilar ko‘chasi, 40 uyda joylashgan bino va inshootlarni sotgan. Ushbu shartnomaga asosan bino va inshootlar hamda yer uchastkasiga nisbatan sotib oluvchining huquqi kadastr xizmati tomonidan ro‘yxatga olinib, tegishli guvohnomalar berilgan.
Xo‘jalik sudining 2015-yil 13-iyuldagi hal qiluv qarori bilan taraflar o‘rtasida tuzilgan 2-sonli ko‘chmas mulk oldi-sotdi shartnomasi bekor qilinib, sotuvchining bino va inshootlar hamda yer uchastkasiga bo‘lgan huquqi tiklangan (10-1503/12833-sonli ish).
Sudning ushbu hal qiluv qaroriga asosan “Toshkent shahar Yer tuzish va ko‘chmas mulk kadastri xizmati” DUK tomonidan 2015-yil 6-avgustda sotuvchining bino va inshootlarga hamda yer uchastkasiga bo‘lgan huquqi davlat ro‘yxatiga olinganligi haqida TS 0118524 va TS 0026905-sonli guvohnomalar berilgan.
“Profit projest management” MChJ kadastr xizmati tomonidan sotuvchining bino va inshootlarga hamda yer uchastkasiga bo‘lgan huquqi davlat ro‘yxatiga olinganligidan norozi bo‘lib xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilib, davlat organi akti, ya’ni sotuvchining bino va inshootlarga hamda yer uchastkasiga bo‘lgan huquqini davlat ro‘yxatiga olinganligini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Arizada kadastr organi sudning 2015-yil 13-iyuldagi hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirmasdan oldin “Mega kapital plast” MChJga 2015-yil 6-avgustda guvohnomalar berganligi, sudning ushbu hal qiluv qarori apellatsiya instansiyasi sudining qarori bilan bekor qilinib, ish yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborilganligi vaj qilib ko‘rsatilgan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan arz qilingan talab qanoatlantirilib, “Toshkent shahar Yer tuzish va ko‘chmas mulk kadastri xizmati” DUKning “Mega kapital plast” MChJga tegishli Toshkent shahar, Yashnobod tumani, Quruvchilar ko‘chasi, 40 uyda joylashgan bino va inshootlarni 2015-yil 6-avgustda davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi haqiqiy emas deb topilgan.
Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 7-yanvardagi 1-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni va u haqda tuzilgan bitimlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom 2 va 74-bandlarining mazmuniga ko‘ra ko‘chmas mulkka bo‘lgan mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi va davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ yer uchastkalariga, binolar va inshootlarga, ko‘p yillik daraxtlarga bo‘lgan huquqlar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risida guvohnomalar berish yo‘li bilan yoki ro‘yxatdan o‘tkazish uchun taqdim etilgan hujjatga ustxat yozish yo‘li bilan tasdiqlanadi.
Bundan ko‘rinadiki, davlat organining hujjati bo‘lib ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquq davlat ro‘yxatiga olinganligi holati emas, balki ushbu huquq davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risida yuridik yoki jismoniy shaxsga berilgan guvohnoma hisoblanadi.
Shu bois, apellatsiya instansiyasi sudining qarori bilan hal qiluv qarori bekor qilinib, ish bo‘yicha ish yuritish XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan tugatilgan.
3. Agar davlat organi mansabdor shaxsi xatti-harakatlarining natijalari bo‘yicha yuridik yoki jismoniy shaxsga huquq va majburiyat keltirib chiqaruvchi qaror qabul qilinsa, bunday shaxs sudga davlat organi mansabdor shaxsining xatti-harakati ustidan emas, balki bunday xatti-harakat natijasida qabul qilingan qaror ustidan shikoyat qilishi mumkin.
Xo‘jalik sudining “Sovplastital” AJdan (bundan buyon qarzdor deb yuritiladi) kreditorlar foydasiga qarz undirish haqidagi ijro hujjatlariga asosan Sud departamentining Chilonzor tuman bo‘limi tomonidan ijro ishi qo‘zg‘atilib, ijro ishi yuritish boshlangan.
Ijro harakatlari davomida sud ijrochisining qarori bilan qarzdorga tegishli bo‘lgan ko‘chmas mulklar xatlanib, band solingan va tegishli dalolatnoma rasmiylashtirilgan.
Shuningdek, sud ijrochisi Toshkent shahar Yer tuzish va davlat kadastri xizmatiga so‘rovnoma yuborib, unda qarzdorga tegishli bo‘lgan ko‘chmas mulklar haqida ma’lumot berishni hamda agar mulklar mavjud bo‘lsa, ularni boshqa shaxslarga rasmiylashtirish (begonalashtirish) yuzasidan kadastr ishlarini qo‘shimcha ko‘rsatma berilgunga qadar to‘xtatib turishni so‘ragan.
Qarzdor xo‘jalik sudiga Sud departamenti Chilonzor tuman bo‘limi va Toshkent shahar Yer tuzish va davlat kadastri xizmatiga nisbatan ariza bilan murojaat qilgan. Unda kadastr xizmatining ko‘chmas mulkni realizatsiya qilishga to‘sqinlik qilishda, sud ijrochisining esa qarzdorga band solishda ifodalangan xatti-harakatlari (harakatsizligi)ni qonunga xilof deb topishni so‘ragan.
Arizada sud ijrochisi tomonidan bino va inshootlarga band solish yoki kadastr xizmatiga ularni begonalashtirishga taqiq qo‘yish haqida berilgan ko‘rsatmalar haqida qarzdor ma’lum qilinmaganligi, kadastr xizmati qarzdorga tegishli ko‘chmas mulklarni sotish imkoniyati yo‘qligi haqida xat yuborganligi, sud ijrochisi esa qonun hujjatlarida belgilangan mol-mulklarni xatlash navbatini buzganligi, mol-mulklarni xatlashda qarzdor vakillarining ishtirokini ta’minlamanganligi hamda davlat mulkini tasarruf etish vakolatiga ega bo‘lgan organ mol-mulklar xatlanganligi haqida xabardor qilinmaganligi vaj qilib ko‘rsatilgan.
“Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 86-moddasining uchinchi qismiga asosan sud ijrochisining qarori ustidan shikoyat berish yoki protest bildirish mumkin.
Ushbu Qonun 88-moddasining birinchi qismiga muvofiq, sud ijrochisining xatti-harakatlari (xarakatsizligi) ustidan bo‘ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga (mansabdor shaxsga) yoki sudga shikoyat qilish mumkin.
Shu bois, agar sud ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirish natijalari bo‘yicha qaror (ijro ishi yuritishni qo‘zg‘atish, ijro yig‘imini undirish, jarima solish va boshqalar) qabul qilinsa, sudga sud ijrochisining xatti-harakatlari ustidan emas, balki bunday xatti-harakat natijasida qabul qilingan qaror ustidan shikoyat qilinadi. Chunki, agar sud xatti-harakatlarni qonunga xilof deb topgan taqdirda ham, sud ijrochisining qarori kuchda bo‘lganligi sababli, uning bajarilishi majburiyligicha qoladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, sud ijrochisining xatti-harakatlari qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lganligi va kadastr xizmati sud ijrochisining qarzdorga tegishli ko‘chmas mulklarini begonalashtirilishining oldini olish uchun qo‘ygan ta’qiq asosida ish yuritganligi sababli, sud da’vo talabini qanoatlantirishni rad etgan.
4. Soliq organining qarori qonun hujjatlari normalariga muvofiq bo‘lmasdan, soliq to‘lovchining huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzsa, u soliq to‘lovchining arizasiga asosan sud tomonidan haqiqiy emas deb topiladi.
Tergov organining “Moliyaviy xo‘jalik faoliyati yuzasidan taftish tayinlash haqida”gi qarori va Uchtepa tuman DSIning buyrug‘iga asosan “Premium Travel” MChJda (bundan buyon matnda MChJ deb yuritiladi) rejadan tashqari tekshirish o‘tkazilgan. Tekshirish natijalari yuzasidan tuzilgan dalolatnomaga ko‘ra, 2011 — 2013-yillar davomida xizmat ko‘rsatish faoliyatidan tushgan 128 957 300 so‘m naqd pul mablag‘lari NKMga kirim qilinmaganligi va 165 300 so‘m bankka topshirilmaganligi aniqlangan.
Aniqlangan holatlar yuzasidan 2014-yil 13-oktabrda soliqqa oid huquqbuzarliklarni bartaraf etish to‘g‘risida qaror qabul qilingan. Unda Soliq kodeksi 114-moddasining birinchi qismiga asosan yashirilgan 129 122 600 (128 957 300+165 300) so‘m tushumning 20 foizi, ya’ni 25 824 520 so‘m va Soliq kodeksi 119-moddasining birinchi qismiga asosan naqd pul mablag‘lari NKMga kirim qilinmaganligi uchun eng kam ish haqining 30 baravari, ya’ni 3 229 050 so‘m, jami 29 053 570 so‘m miqdorida moliyaviy jarima hisoblanib, javobgarga jarimani ixtiyoriy to‘lash taklif qilingan.
MChJ DSIning qaroridan norozi bo‘lib xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilib, DSI qarorining Soliq kodeksi 114-moddasining birinchi qismiga asosan yashirilgan 128 957 300 so‘m tushumning 20 foizi, ya’ni 25 791 460 so‘m miqdorida moliyaviy jarima hisoblangan qismini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Ish ko‘rilishi jarayonida MChJ tomonidan 2011 — 2013-yillar davomida xizmat ko‘rsatish faoliyatidan kelib tushgan 128 957 300 so‘mlik naqd pul mablag‘lari NKMga kirim qilinmagan bo‘lsada, biroq ushbu summa to‘laligicha bankka inkassatsiya qilinganligi va buxgalteriya hisobotida aks ettirilganligi aniqlangan.
Nizo yuzasidan hal qiluv qarori qabul qilish paytida amalda bo‘lgan Soliq kodeksi 114-moddasining uchinchi qismi (hozirgi vaqtda to‘rtinchi qismi)ga ko‘ra ushbu moddani qo‘llash maqsadida tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilishdan tushgan tushumni yashirish (kamaytirib ko‘rsatish) deb quyidagilar e’tirof etiladi:
tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiya qilinganligi fakti hujjat bilan tasdiqlanganda tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilishdan tushgan tushum summasining hisobga olish registrlarida aks ettirilmaganligi;
tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiya qilinganligi fakti to‘g‘risida dalolat beruvchi hujjatlar almashtirilganligi, soxtalashtirilganligi yoki yo‘q qilinganligi;
hisobda realizatsiya qilinmagan deb ko‘rsatilgan tovarlarning omborda yoki realizatsiya qilish joyida mavjud emasligi.
Mazkur holatda xizmat ko‘rsatish faoliyatidan kelib tushgan 128 957 300 so‘mlik naqd pul mablag‘lari NKMga kirim qilinmagan bo‘lsada, biroq ushbu summa MChJ tomonidan to‘laligicha bankka inkassatsiya qilinganligi va buxgalteriya hisobotida aks ettirilganligi holati ish ko‘rilishi jarayonida o‘z tasdig‘ini topgan.
Shu bois, birinchi instansiya sudining 2015-yil 27-fevraldagi hal qiluv qarori bilan ariza qanoatlantirilib, DSI qarorining Soliq kodeksi 114-moddasining birinchi qismiga asosan yashirilgan 128 957 300 so‘m tushumning 20 foizi, ya’ni 25 791 460 so‘m miqdorida moliyaviy jarima hisoblash qismi asosli ravishda haqiqiy emas deb topilgan.
5. Qishloq xo‘jaligi sohasiga taalluqli bo‘lmagan ehtiyojlar uchun doimiy foydalanish huquqi bilan berilgan yer uchastkasidan qonunda belgilangan muddat mobaynida foydalanilmaganida, yer uchastkasiga bo‘lgan huquq tegishincha tuman, shahar, viloyat hokimlarining qarori yoki Vazirlar Mahkamasining qarori bilan amalda bekor qilinishi mumkin.
Toshkent shahar hokimining 2003-yil 11-avgustdagi 476-sonli qaroriga asosan “Dilkush sport” MChJga Toshkent shahri, Mirzo Ulug‘bek tumani, Xumoyun mavzesi manzilida futbol maktabi binosini qurish uchun 4,6 ga yer uchastkasi doimiy foydalanishga ajratib berilgan.
“Dilkush sport” MChJning murojaati hamda Toshkent shahar Arxitektura va qurilish bosh boshqarmasi tomonidan tayyorlangan tavsifnomaga asosan Toshkent shahar hokimining 2008-yil 2-maydagi 267-sonli qarori bilan “Dilkush sport” MChJga ajratilgan yer uchastkasida ko‘p qavatli turar joy binolarini qurishga ruxsat berilgan. MChJ zimmasiga me’moriy rejalashtirish topshiriqlarini tuzib chiqish, loyiha-smeta hujjatlarini tayyorlash hamda ularni Davlat arxitektura va qurilish nazorati inspeksiyasida ro‘yxatdan o‘tkazib, qurilish ishlarini boshlashga ruxsat olish kabi vazifalar yuklatilgan.
Toshkent shahar Yer resurslari va davlat kadastr boshqarmasi hamda Toshkent shahar Arxitektura va qurilish bosh boshqarmasi tomonidan MChJga ajratilgan yer maydonining o‘zlashtirilganligi darajasi o‘rganilganda, ajratilgan yer maydonida qurilish ishlari olib borilmaganligi aniqlangan. Shu bois, yuqoridagi boshqarmalar 2011-yil 28-iyulda shahar hokimi nomiga xat bilan murojaat qilib, O‘zbekiston Yer kodeksi 36-moddasi birinchi qismining 10-bandiga asosan yer uchastkasiga bo‘lgan doimiy foydalanish huquqini bekor qilishni va yer uchastkasini davlat yer zaxira fondiga o‘tkazishni so‘ragan. Toshkent shahar hokimining 2011-yil 29-iyuldagi 481-sonli qarori bilan shahar hokimining 2003-yil 11-avgustdagi 476-sonli va 2008-yil 2-maydagi 267-sonli qarorlari bekor qilingan.
Shahar hokimining ushbu qaroridan norozi bo‘lib, MChJ xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilib, shahar hokimining 2011-yil 29-iyuldagi 481-sonli qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Arizada MChJ tomonidan qurilish ishlarini boshlash uchun loyiha-smeta hujjatlari tayyorlanganligi va u ekspertizadan o‘tkazilganligi, qurilishga ruxsat berish guvohnomasi rasmiylashtirilganligi va boshqa ishlar amalga oshirilganligi, yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni bekor qilishda Yer kodeksi talablari buzilganligi, ya’ni yer ijara shartnomasini bekor qilish uchun hokimiyat sudga da’vo bilan murojaat qilmaganligi vaj qilib ko‘rsatilgan.
Nizo yuzasidan hal qiluv qarori qabul qilish paytida amalda bo‘lgan Yer kodeksi 36-moddasi birinchi qismining 10-bandiga binoan qishloq xo‘jaligi ehtiyojlari uchun berib qo‘yilgan yer uchastkasidan bir yil mobaynida va qishloq xo‘jaligi sohasiga taalluqli bo‘lmagan ehtiyojlar uchun berib qo‘yilgan yer uchastkasidan ikki yil (amaldagi tahrirda uch yil) mobaynida foydalanilmaganida yer uchastkasiga yoki uning bir qismiga egalik qilish huquqi yoxud undan doimiy yoki muddatli foydalanish huquqi, shuningdek yer uchastkasini ijaraga olish huquqi bekor qilinadi.
Yer kodeksi 36-moddasining to‘rtinchi qismiga ko‘ra, ushbu modda birinchi qismining 1 — 11-bandlarida ko‘rsatilgan hollarda yer uchastkasiga egalik qilish huquqini yoki yer uchastkasidan doimiy yoxud vaqtincha foydalanish huquqini tugatish yerdan foydalanish hamda uni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshiruvchi organlarning taqdimnomasiga muvofiq huquqlar tugatilishining asosli ekanligini tasdiqlovchi hujjatlarga asosan tegishlicha tumanlar, shaharlar, viloyatlar hokimlarining qarorlari yoki O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan amalga oshiriladi.
Mazkur holatda, yer uchastkasi MChJga qurilish ishlarini amalga oshirish uchun doimiy foydalanish huquqi asosida ajratilgan. MChJ tomonidan ushbu yer uchastkasidan ikki yil mobaynida foydalanilmagan.
Shu bois, sud shahar hokimining nizoli qarorini qonuniy deb hisoblab, MChJning da’vo talabini qanoatlantirishni rad etish haqida hal qiluv qarori qabul qilgan.
6. Davlat zaxirasida bo‘lgan yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish (servitut) huquqini berish to‘g‘risida kelishuvning mavjudligi yer uchastkasini tasarruf qilish huquqiga ega bo‘lgan davlat organining ushbu huquqdan foydalanishiga to‘sqinlik qilmaydi. Shu bois, bunday yer uchastkasini boshqa shaxsga ajratish to‘g‘risidagi davlat organining qarori qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lmagan, tashkilotlar va fuqarolarning huquqlari hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan hujjat deb baholanmaydi.
2012-yil 7-iyunda Toshkent shahar Yer resurslari va kadastr boshqarmasi va “Asterus” xususiy firmasi (bundan buyon matnda Firma deb yuritiladi) o‘rtasida Firmaga qarashli Mirzo Ulug‘bek tumani, Parkent ko‘chasi, 49 uyda joylashgan oshxona binosi yon atrofidagi 218 kvadrat metr yer maydonini ijaraga berish to‘g‘risida shartnoma tuzilgan.
Shuningdek, Toshkent shahar hokimligi Binolardan foydalanish departamenti va Firma o‘rtasida oshxona binosiga jips holda joylashgan Mirzo Ulug‘bek tumani, Parkent ko‘chasi, 49a-uydagi davlat tasarrufida bo‘lgan va foydalanayotmagan bino atrofidagi yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish (servitut) huquqini berish to‘g‘risida kelishuv imzolangan. Ushbu kelishuvga ko‘ra, servitut davlat zaxirasidagi yer uchastkasidan piyoda va transportda o‘ta olishni ta’minlash maqsadida belgilangan.
Yer ijara shartnomasi hamda servitut huquqini berish to‘g‘risidagi kelishuvga asosan Firma ijaraga olingan 218 kvadrat metrdan iborat yer maydoni va o‘zganing yer uchastkasidan foydalanib kelgan.
Toshkent shahar hokimining 2013-yil 22-avgustdagi 663-sonli qaroriga asosan “Tabriz” MChJga Toshkent shahri, Mirzo Ulug‘bek tumani, Parkent ko‘chasi, 49-a uydagi 257 kvadrat metr yer uchastkasida joylashgan maydoni 140 kvadrat metrdan iborat bo‘lgan bino olib qo‘yilgan ko‘chmas mulk uchun kompensatsiya sifatida berilgan.
Firma xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilib, shahar hokimining 2013-yil 22-avgustdagi 663-sonli qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Arizada Mirzo Ulug‘bek tumani, Parkent ko‘chasi, 49-a uyda joylashgan yer uchastkasining bir qismidan Firma foydalanishi uchun servitut belgilash haqidagi kelishuvga asosan berilganligi, ushbu kelishuv bekor qilinmaganligi yoki haqiqiy emas deb topilmaganligi sababli, shahar hokimi uni boshqa shaxsga biriktirib berishi Firmaning huquqi va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzishi vaj qilib keltirilgan.
Yer kodeksining 30-moddasi va FK 173-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra o‘zganing yer uchastkasidan piyoda va transportda o‘ta olishni ta’minlash, elektr uzatgich, aloqa va quvur liniyalarini o‘tkazish va ulardan foydalanish, suv bilan ta’minlash uchun, shuningdek ko‘chmas mulk egasining ehtiyojlarini servitut belgilamay turib ta’minlanishi mumkin bo‘lmagan boshqa ehtiyojlarini qondirish uchun servitut belgilanishi mumkin.
FK 173-moddasining uchinchi qismiga binoan yer uchastkasida servitut belgilanishi yer uchastkasi egasining ushbu uchastkaga egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqlaridan mahrum etmaydi.
Mazkur holatda, Toshkent shahri, Mirzo Ulug‘bek tumani, Parkent ko‘chasi, 49-a uydagi 257 kvadrat metr maydondagi yer uchastkasida joylashgan 140 kvadrat metrdan iborat bo‘lgan bino davlatga tegishli bo‘lib, shahar hokimligi tasarrufida bo‘lgan.
Yuqoridagi holatlardan kelib chiqib, sud shahar hokimining nizolashilayotgan qarorini qonuniy deb topib, Firmaning arz qilgan talabini qanoatlantirishni rad etish haqida hal qiluv qarori qabul qilgan.
7. Notarius “Notariat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 38-moddasining birinchi qismida nazarda tutilmagan asoslarga ko‘ra bitimlarni notarial tasdiqlashni rad etishi mumkin emas. Aks hodda, sud tomonidan notariusning notarial harakatlarni amalga oshirishni rad etish to‘g‘risidagi hujjati haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
“O‘zsanoatqurilishbank” ATB Toshkent viloyati mintaqaviy filiali (bundan buyon matnda arizachi deb yuritiladi) Angren shahar 1-sonli davlat notarial idorasiga (bundan buyon matnda Notarial idora deb yuritiladi) nisbatan xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilib, Notarial idora notariusi A.Baymakovning 2015-yil 21-maydagi 1332-sonli notarial harakatlarni amalga oshirishni rad etish haqidagi qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi tomonidan arizachi “O‘zsanoatqurilishbank” ATB Toshkent viloyati mintaqaviy filiali ishga daxldor da’vogar (arizachi) “O‘zsanoatqurilishbank” ATBga va javobgar Angren shahar 1-sonli davlat notarial idorasi esa ishga daxldor javobgar Toshkent viloyat adliya boshqarmasiga almashtirilgan.
Ishdagi hujjatlardan ko‘rinishicha, xo‘jalik sudining 11-0927/16253-sonli ish bo‘yicha qabul qilingan 2010-yil 15-yanvardagi hal qiluv qarori bilan qarzdor “O‘zbekshashtostroy” AJ bankrot deb topilgan va tugatishga doir ish ochilgan. Sudning 2010-yil 30-dekabrdagi ajrimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 18-noyabrdagi “Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4053-sonli Farmoni va 2008-yil 19-noyabrdagi “Tijorat banklariga iqtisodiy nochor korxonalarni sotish bo‘yicha Tartibni tasdiqlash to‘g‘risida”gi 4010-sonli Farmoyishiga asosan qarzdor “O‘zbekshashtostroy” AJning barcha aktivlari bank balansiga berilishi nazarda tutilgan.
Sudning ushbu ajrimi ijrosi ta’minlanib, 2011-yil 15-aprelda tomonlar o‘rtasida imzolangan topshirish-qabul qilish dalolatnomasiga asosan Angren shahri, 2/2-dahasida joylashgan 48 ta xonadondan iborat 6-sonli ko‘p qavatli turar joy binosi arizachi (bank) tomonidan qabul qilib olingan.
Angren shahar “Yer tuzish va ko‘chmas mulk kadastri xizmati” davlat unitar korxonasi tomonidan 2015-yil 16-aprelda berilgan TO 0070917-sonli binolar, inshootlar va ko‘p yillik daraxtlarga bo‘lgan huquqning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomaga asosan ko‘p qavatli turar joy binosiga nisbatan arizachining mulkiy huquqlari davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan.
Da’vogar Notarial idoraga 6-sonli ko‘p qavatli uyda joylashgan 48 ta kvartirani fuqarolarga sotish bo‘yicha oldi-sotdi shartnomalarini notarial tasdiqlab berishni so‘rab murojaat qilgan. Biroq, notarius 2015-yil 21-maydagi 1332-sonli qarori bilan notarial harakatlarni amalga oshirishni rad qilgan. Notariusning qarorida notarial harakatlarni amalga oshirishni rad qilishda sudning 11-0927/16253-sonli ajrimida Toshkent viloyati, Angren shahri, 2/2-daha, 6-uyda joylashgan jami 48 ta xonadondan iborat ko‘p qavatli turar joy binosini arizachi balansiga berish majburiyati yuklatilgan bo‘lsada, ko‘p qavatli turar joy binosi bank filialiga mulk huquqi, ya’ni tasarruf etish huquqi bilan o‘tkazilganligiga aniqlik kiritilmaganligi va ko‘p qavatli turar joy binosida joylashgan kvartiralar har birining raqami, umumiy va foydalanish maydoni ko‘rsatilmaganligi vaj qilib keltirilgan.
“Notariat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 44-moddasi va “Notariuslar tomonidan notarial harakatlarni amalga oshirish tartibi to‘g‘risida”gi Yo‘riqnomaning 51-bandiga ko‘ra, uy, kvartira, uyning yoki kvartiraning bir qismini boshqa shaxsga o‘tkazish bo‘yicha bitimlar mulk joylashgan hududdagi notarial idorada tasdiqlanishi belgilangan.
Ish ko‘rilishi jarayonida aniqlanishicha, Angren shahri, 2/2-dahasida joylashgan 48 ta xonadondan iborat 6-sonli ko‘p qavatli turar joy binosi 2011-yil 15-apreldagi topshirish-qabul qilish dalolatnomasiga asosan topshirilayotganda, dalolatnomaga 5618-sonli turar uy-joy kadastr hujjati, qurilish, inshoot maydonlari, uchastka hajmlarini hisoblash qaydnomasi hamda Nazorat o‘lchovi dalolatnomasi ilova qilingan. Binoni topshirish-qabul qilish dalolatnomasiga ilova qilingan hujjatlarda ko‘p qavatli turar joy binosining tavsifi, ya’ni har bir uyning raqami, umumiy va foydalanish maydoni ko‘rsatilgan. Bundan tashqari, kadastr xizmati tomonidan 2015-yil 16-aprelda berilgan TO 0070917-sonli guvohnomaga asosan da’vogarning ko‘chmas mulkka bo‘lgan mulkiy huquqlari davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan.
“Notariat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 38-moddasining birinchi qismiga ko‘ra, notarius quyidagi hollarda notarial harakatni amalga oshirishni rad etadi, agar:
muomalaga layoqatsiz fuqaro yoxud zarur vakolatlari bo‘lmagan vakil notarial harakatni amalga oshirishni so‘rab murojaat qilgan bo‘lsa;
yuridik shaxs nomidan amalga oshiriladigan bitim uning ustavida yoki nizomida ko‘rsatilgan maqsadlarga zid bo‘lsa;
notarial harakatni amalga oshirish uchun taqdim etilayotgan hujjatlar qonun hujjatlari talablariga muvofiq bo‘lmasa.
Biroq, da’vogar tomonidan taqdim etilgan hujjatlar qonun hujjatlari talablariga muvofiq bo‘lib, yuqoridagi Qonun 38-moddasining birinchi qismida ko‘rsatilgan notarial harakatni amalga oshirishni rad etish holatlari mavjud bo‘lmasada, notarius A.Baymakov tomonidan bunday harakatlarni amalga oshirishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qilingan.
Shu sababli, sud arz qilingan talabni qanoatlantirib, notarius A.Baymakovning 2015-yil 21-maydagi 1332-sonli notarial harakatlarni amalga oshirishni rad etish haqidagi qarorini haqiqiy emas deb topgan.
xo‘jalik yurituvchi subyekt davlat organi mansabdor shaxsining xatti-harakati (harakatsizligi)dan norozi bo‘lganda, sudga bunday xatti-harakat (xarakatsizlik)ni qonunga xilof deb topish to‘g‘risida shikoyat bilan emas, balki ariza bilan murojaat qilishi hamda arizaning shakli va mazmuni XPKning 112-moddasi talabiga javob berishi lozimligiga;
davlat organi yoki fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organi mansabdor shaxsining xatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan sudga shikoyat qilinganda, arizada javobgar sifatida ushbu mansabdor shaxs emas, balki davlat organi yoki fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organi ko‘rsatilishiga;
bank davlat organi hisoblanmaganligi sababli, uning mansabdor shaxslari xatti-harakati (xarakatsizligi)ni qonunga xilof deb topish to‘g‘risidagi ariza xo‘jalik sudi sudloviga taalluqli emas. Shu sababli, bunday talab bilan murojaat qilinganda, XPK 117-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan arizani qabul qilish rad etiladi, agar bu holat ariza ish yuritishga qabul qilinganidan keyin aniqlansa, ish yuritish XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan tugatilishiga;
davlat organining nizoli hujjati qonun hujjatlariga muvofiqligini davlat organi isbotlagan holda, arz qilingan talabni qanoatlantirish rad etilishiga;
ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqni davlat ro‘yxatiga olinganligi holati (fakti) emas, balki uning asosida berilgan guvohnoma davlat organining hujjati hisoblanadi. Shu sababli, agar sudga huquqni davlat ro‘yxatiga olinganligi holati (fakti)ni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilingan bo‘lsa, XPK 117-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan arizani qabul qilish rad etiladi, agar bu holat ariza ish yuritishga qabul qilinganidan keyin aniqlansa, ish yuritish XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan tugatilishiga;
xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati a’zolarining umumiy yig‘ilishi qarori davlat organi yoki fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organining hujjati hisoblanmaydi. Bunday qaror ustidan faqat shirkat a’zosi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda shikoyat qilishi mumkinligiga;
davlat organi xodimlari tomonidan tuzilgan dalolatnoma (xulosa, ma’lumotnoma, bayonnoma va hokazo) huquqiy oqibat keltirib chiqarmaganligi sababli davlat organi hujjati bo‘lib hisoblanmaydi. Sudga bunday dalolatnomani haqiqiy emas deb topish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilinganda, XPK 117-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan arizani qabul qilish rad etilishiga, agar bu holat ariza ish yuritishga qabul qilinganidan keyin aniqlangan bo‘lsa, ish yuritish XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan tugatilishiga;
davlat organi mansabdor shaxslarining harakatlarini (harakatsizligini) qonunga xilof deb topish to‘g‘risidagi hal qiluv qarorining asoslantiruvchi qismida bunday harakatlar (harakatsizlik) nimada ifodalanganligi va ularni qonunga xilof deb topilishiga asos bo‘lgan qonun hujjatlari ko‘rsatilishi lozimligiga;
agar davlat organi mansabdor shaxsi xatti-harakatlarining natijalari bo‘yicha yuridik yoki jismoniy shaxsga huquq va majburiyat keltirib chiqaruvchi qaror qabul qilinsa, bunday shaxs sudga davlat organi mansabdor shaxsining xatti-harakati ustidan emas, balki bunday xatti-harakat natijasida qabul qilingan qaror ustidan shikoyat qilishi mumkinligiga;
davlat organining, fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organining hujjatini yoki uning bir qismini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha qabul qilingan hal qiluv qarorida albatta ushbu toifadagi ishlarni ko‘rishda maxsus protsessual norma bo‘lgan XPKning 143-moddasi qo‘llanilganligi ko‘rsatilishiga;
DSIning xo‘jalik yurituvchi subyekt mansabdor shaxsini ma’muriy javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi qarorini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi talab xo‘jalik sudi sudloviga taalluqli emas. Shu sababli, bunday talab bilan murojaat qilinganda, XPK 117-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan arizani qabul qilish rad etilishiga, agar bu holat ariza ish yuritishga qabul qilinganidan keyin aniqlangan bo‘lsa, ish yuritish XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan tugatilishiga;
davlat organi hujjatini tegishli shaxsga ijro etish uchun yuborish muddati yoki tartibi buzilganligi sababli, ushbu hujjatni qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lmagan, tashkilotlar va fuqarolarning huquqlari hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan hujjat deb baholab bo‘lmaydi va bunday holat uni haqiqiy emas deb topish uchun asos bo‘lmasligiga;
soliq organining qarori qonun hujjatlari normalariga muvofiq bo‘lmasdan, soliq to‘lovchining huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzsa, u soliq to‘lovchining arizasiga asosan sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishiga;
qishloq xo‘jaligi sohasiga taalluqli bo‘lmagan ehtiyojlar uchun doimiy foydalanish huquqi bilan berilgan yer uchastkasidan qonunda belgilangan muddat mobaynida foydalanilmaganida, yer uchastkasiga bo‘lgan huquq tegishincha tuman, shahar, viloyat hokimlarining qarori yoki Vazirlar Mahkamasining qarori bilan amalda bekor qilinishi mumkinligiga;
davlat zaxirasida bo‘lgan yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish (servitut) huquqini berish to‘g‘risida kelishuvning mavjudligi yer uchastkasini tasarruf qilish huquqiga ega bo‘lgan davlat organining ushbu huquqdan foydalanishiga to‘sqinlik qilmaydi. Shu bois, bunday yer uchastkasini boshqa shaxsga ajratish to‘g‘risidagi davlat organining qarori qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lmagan, tashkilotlar va fuqarolarning huquqlari hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan hujjat deb baholanmasligiga;
notarius “Notariat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 38-moddasining birinchi qismida nazarda tutilmagan asoslarga ko‘ra bitimlarni notarial tasdiqlashni rad etishi mumkin emas. Aks holda, sud tomonidan notariusning notarial harakatlarni amalga oshirishni rad etish to‘g‘risidagi hujjati haqiqiy emas deb topilishi mumkinligiga;
davlat organi tomonidan qabul qilingan hujjat uni qabul qilgan organ yoki yuqori turuvchi organ tomonidan bekor qilingan bo‘lsa, nizo bartaraf etilganligi munosabati bilan hujjatni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirish rad etilishiga;
egalikdagi, foydalanishdagi, ijaradagi va mulk qilib berilgan yer uchastkasini boshqa shaxslarga berish faqat shu uchastka belgilangan tartibda olib qo‘yilganidan keyin amalga oshirilishiga;
DSIning xo‘jalik yurituvchi subyektga nisbatan moliyaviy jarima qo‘llash haqidagi talabini qanoatlantirish to‘g‘risida sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori mavjud bo‘la turib, xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy jarima qo‘llanilishiga asos bo‘lgan DSI qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘rab sudga murojaat qilganda, sud XPK 60-moddasining ikkinchi qismiga asosan da’voni qanoatlantirishni rad etishiga;
xo‘jalik yurituvchi subyekt (soliq to‘lovchi)ning moliyaviy jarima qo‘llanilishiga asos bo‘lgan DSIning qarorini haqiqiy emas deb topish haqidagi talabini qanoatlantirish to‘g‘risida sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori mavjud bo‘la turib, DSI ushbu qarori ixtiyoriy bajarilmaganligi uchun xo‘jalik yurituvchi subyektga nisbatan moliyaviy jarima qo‘llashni so‘rab sudga murojaat qilganda, sud XPK 60-moddasining ikkinchi qismiga asosan da’voni qanoatlantirishni rad etishiga alohida e’tibor qaratish kerak.