LexUZ sharhi
Oldingi tahrirga qarang.
Fuqaro va tashkilotlarning sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini kamsitadigan ma’lumotlar tarqatilgan taqdirda, ularni himoya qilish sudning birinchi darajali vazifalaridan bo‘lib hisoblanadi.
(muqaddimaning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
O‘zbekiston Respublikasining “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi Qonuni ommaviy axborot vositalaridan fuqarolarning shaxsiy hayotlariga aralashish, ularning sha’ni, qadr-qimmatlari va ishchanlik obro‘siga tajavuz qilish maqsadida foydalanishni man etadi.
Fuqarolar O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 100-moddasiga muvofiq o‘zining sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘siga putur yetkazuvchi ma’lumotlar yuzasidan, basharti, bunday ma’lumotlarni tarqatgan shaxs ularning haqiqatga to‘g‘ri kelishini isbotlay olmasa, sud yo‘li bilan raddiya talab qilishga haqli.
Bozor munosabatlari shakllanayotgan sharoitda tashkilotlarning obro‘sini tiklash, ijtimoiy munosabatlarda uning faoliyatiga odilona baho berish ham katta ahamiyat kasb etadi.
Oldingi tahrirga qarang.
Plenum “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi Qonunni sud amaliyotida qo‘llashda, qanday ma’lumotlar tarqatilganligi va ular qadr-qimmatga qanchalik putur yetkazgani kabi masalalar yuzasidan muammolar yuzaga kelganligini ta’qidlaydi hal qiluv qarorlarida hamma vaqt ham sha’n va qadr-qimmatga putur yetkazuvchi ma’lumotlarga raddiya berishning aniq usuli hamda raddiya berilishi lozim bo‘lgan muddat ko‘rsatilmaydi. Sud xarajatlarini undirish masalasi muhokama qilinmaydi.
(muqaddimaning beshinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Ishni ko‘rishni bir necha martalab qoldirish, ish yuritishni asossiz harakatdan to‘xtatib qo‘yish oqibatida nizoning ahamiyati yo‘qolishi tufayli da’vogarlar o‘z talablaridan voz kechmoqdalar, shu sababli anchagina arizalar ko‘rilmasdan qoldirilmoqda.
(muqaddimaning oltinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Sudlar faoliyatidagi kamchiliklarni bartaraf qilish va kelib chiqqan masalalarni inobatga olib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
Oldingi tahrirga qarang.
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasi, Fuqarolik kodeksining 100-moddasi va “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi Qonunining 34-moddasiga muvofiq har bir inson shaxsiy hayotining daxlsizligi, shaxsiy va oilaviy sirga ega bo‘lish, o‘z sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish huquqiga ega ekanligi, har kim o‘z shaxsiga doir ma’lumotlarning himoya qilinishi huquqiga, shuningdek, noto‘g‘ri ma’lumotlarning tuzatilishini, o‘zi to‘g‘risida qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan yoki huquqiy asoslarga ega bo‘lmay qolgan ma’lumotlarning yo‘q qilinishini talab qilish huquqiga ega ekanligi, shuningdek, yuridik va jismoniy shaxs ommaviy axborot vositasida e’lon qilingan, haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan va o‘zining sha’ni hamda qadr-qimmatiga dog‘ tushiradigan ma’lumotlar bo‘yicha raddiya berishni tahririyatdan talab qilishga haqli ekanligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
(1-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 32-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
2. Qonunlarni to‘g‘ri tatbiq etish, fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 26-moddasida insonning sha’ni va qadr-qimmati daxlsiz ekanligi, hech narsa ularni kamsitish uchun asos bo‘lishi mumkin emasligi kafolatlanganligi, ularning huquqlarini amalga oshirishlariga yordam berishini hisobga olib, sha’n, qadr-qimmat va ishchanlik obro‘sini himoya qilish haqidagi ishlarni sudlar sinchiklab, puxta qurishlari zarur.
(2-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 32-sonli qarori tahririda)
Sha’n, qadr-qimmat va ishchanlik obro‘sini pastga uruvchi ma’lumotlarni rad etish haqidagi talablar, ma’lumotlar qanday shakl va uslubda tarqatilganidan qat’i nazar, sudga taalluqlidir.
Oldingi tahrirga qarang.
3. O‘zbekiston Respublikasi “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi Qonunining 34-moddasiga binoan e’lon qilingan material tufayli huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilgan yuridik va jismoniy shaxslar o‘z raddiyasi yoki javobini mazkur ommaviy axborot vositasi orqali e’lon qilishga haqlidir. Raddiya yoki javob gazetalarda raddiya olingan kundan e’tiboran bir oy muddat ichida, boshqa davriy nashrlarda esa navbatdagi sonda e’lon qilinadi.
(3-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Tele-, radio-, video, kinoxronikal dasturlar va ommaviy axborotni davriy tarqatishning boshqa elektron shakllari tahririyati tomonidan olingan raddiya yoki javob aynan o‘sha dastur yoki turkumda, kelgan kunidan e’tiboran bir oydan kechiktirmay efirga beriladi.
(3-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 32-sonli qaroriga asosan ikkinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan)
Oldingi tahrirga qarang.
Ommaviy axborot vositasi raddiyani, javobni e’lon qilishdan bo‘yin tovlasa yoxud ularni e’lon qilish uchun belgilab qo‘yilgan muddatni buzsa, yuridik yoki jismoniy shaxs da’vo arizasi bilan sudga murojaat qilishga haqlidir.
(3-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 32-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
4. Sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini himoya qilish haqidagi da’vo arizadan summadan kelib chiqib mulkiy tusga ega bo‘lmagan ariza sifatida davlat boji undiriladi. Ayni bir vaqtning o‘zida moddiy va ma’naviy zararni undirish haqidagi talab ham qo‘yilgan bo‘lsa, davlat boji umumiy asoslarda da’vo bahosidan kelib chiqib undiriladi.
(4-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
5. Sudlarga tushuntirilsinki, badnom qiluvchi ma’lumotlarning o‘ziga nisbatan da’vo qo‘zg‘atilgan shaxs tomonidan tarqatilganligi faktini tasdiqlovchi dalillarni sudga da’vogar taqdim etishga majburdir.
Oldingi tahrirga qarang.
Da’vo arizasi FPK 189 va 190-moddalari talablariga rioya qilinmay berilgan hollarda, u FPK 195-moddasi birinchi qismining 4-bandiga asosan sudyaning tegishli ajrimi bilan da’vogarga qaytariladi. Da’vo arizasining qaytarilishi yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar bartaraf etilganidan keyin sudga umumiy tartibda takroran murojaat qilishga to‘sqinlik qilmaydi.
(5-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
6. Sudning hal qiluv qarorlari va hukmlarida, tergov organlari qarorlarida va qonunda shikoyat qilishning o‘zgacha tartibi ko‘zda tutilgan boshqacha rasmiy hujjatlarda ko‘rsatilgan ma’lumotlarni rad etish haqidagi talablarni O‘zbekiston Respublikasi FKning 100-moddasida nazarda tutilgan tartibda ko‘rish mumkin emas.
Oldingi tahrirga qarang.
7. FKning 100-moddasi 2-qismiga asosan manfaatdor shaxs sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini badnom qiluvchi ma’lumotlar uning vafot etgan oila a’zolari yoki qarindoshlariga nisbatan tarqatilganda ham ularning sud orqali himoya qilish huquqiga ega.
Oldingi tahrirga qarang.
Badnom qiluvchi ma’lumotlar voyaga yetmaganlar yoki belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz deb topilgan shaxslarga nisbatan tarqatilganda, ularning sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini himoya qilish to‘g‘risida qonuniy vakillari (ota-onalari, bolalikka oluvchilari, vasiylari), homiylari yoki FPKning 50-moddasi tartibida prokuror ariza bilan sudga murojaat qilish huquqiga egadirlar.
(7-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
8. Yuridik yoki jismoniy shaxslarning sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘siga putur yetkazuvchi ma’lumotlarni tarqatish deganda ularni ommaviy axborot vositalarida chop etish, xizmat ta’rifnomalarida bayon etish, ko‘pchilik oldida so‘zlaganda, mansabdor shaxslar nomiga yozilgan arizalarda yoki boshqa, shu jumladan og‘zaki bo‘lsa ham bir necha shaxsga yoxud bir kishiga xabar qilish tushuniladi.
Bunday ma’lumotlarni faqatgina o‘ziga aloqador shaxsning o‘ziga aytish, bu ma’lumotlarni tarqatish deb qaralmaydi.
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zining sha’niga haqoratlovchi ma’lumotlar aytilgan, shuningdek, tuhmat qilingan, yolg‘on axborotlar tarqatilgan fuqaro bunday ma’lumotlarni tarqatgan shaxsni O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 139, 140 va 1413-moddalariga ko‘ra, jinoiy javobgarlikka yoki O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 40, 41 va 2022-moddalariga ko‘ra, ma’muriy javobgarlikka tortish haqida tegishli organlarga murojaat qilishga haqli.
(8-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 32-sonli qarori tahririda)
9. Badnom qiluvchi ma’lumotlar deganda, ayrim fuqarolar yoki jamoat fikrida amaldagi qonunlarga va axloq qoidalariga rioya qilish nuqtai nazaridan qaraganda sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini oyoq osti qiluvchi, obro‘ni to‘kuvchi ma’lumotlar hisoblanishini sudlarga tushuntirilsin.
Oldingi tahrirga qarang.
Ishdagi kamchiliklarni, jamoat va ish joylaridagi, turmushdagi fe’l-atvorini tanqid qiluvchi, haqiqatga to‘g‘ri keladigan ma’lumotlarni rad etish haqidagi talablarni asosli deb hisoblab bo‘lmaydi.
(9-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
10. Agar arizada ommaviy axborot vositalarida tarqatilgan ma’lumotlarga raddiya berish talab etilgan bo‘lsa, javobgar sifatida muallif va tegishli ommaviy axborot organi jalb etilishini inobatga olgan holda, ishni sud majlisida ko‘rishga tayyorlash tartibida ish bo‘yicha daxldor javobgarlarni aniqlash lozim bo‘ladi. Ma’lumotlar rasmiy xabarlarda ko‘rsatilgan hollarda (“Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 40-moddasi”) sud yolg‘on ma’lumotlarni dastlab tarqatgan shaxsni ham javobgar sifatida jalb qilishi mumkin.
(10-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Xizmat tavsifnomalarida ko‘rsatilgan badnom qiluvchi ma’lumotlarni rad etish haqidagi da’volar bo‘yicha uni imzolagan shaxslar hamda ta’rifnomani bergan korxona, muassasa yoki tashkilot javobgar hisoblanadilar.
Badnom qiluvchi ma’lumotlar devoriy yoki fuqarolik protsessual huquq layoqatiga ega bo‘lmagan ko‘p nusxali ro‘znomalarda e’lon qilingan bo‘lsa, e’lon qilingan maqola muallifi bilan bir qatorda ro‘znomaning organi hisoblanadigan tashkilot javobgar bo‘ladi.
(10-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
b) bu ma’lumotlar yuridik yoki jismoniy shaxsning sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘siga putur yetkazgan-yetkazmaganligi;
Tarqatilgan ma’lumotlarning haqiqatga to‘g‘ri kelishini isbotlash FK 100-moddasiga ko‘ra javobgar zimmasiga yuklatiladi.
(11-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
12. O‘zbekiston Respublikasi FKning 163-moddasiga asosan sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘siga putur yetkazuvchi ma’lumotlarga raddiya berish haqidagi talablarga da’vo muddati tatbiq qilinmaydi.
(12-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
13. Agar sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini himoya qilish haqidagi da’vo bilan bir vaqtda da’vogar tomonidan shu badnom qiluvchi ma’lumotlar tarqatilganligi oqibatida yetkazilgan moddiy zararni yoki ma’naviy ziyonni undirish to‘g‘risida ham talab qo‘yilgan bo‘lsa, sud bu talabni FKning 985-moddasiga muvofiq hal etadi.
FKning 1021-moddasi 2-qismiga binoan agar zarar qadr-qimmat va ishchanlik obro‘-e’tiborini haqoratlovchi ma’lumotlarni tarqatish tufayli yetkazilgan bo‘lsa, ma’naviy zarar uni yetkazuvchining aybidan qat’i nazar, qoplanishini nazarda tutish lozim.
Ma’naviy (mulkiy bo‘lmagan) zararning miqdorini belgilashda sud fuqaroning sha’ni, qadr-qimmatini oyoq osti qilgan, obro‘sini to‘kkan maqolaning mazmuni va mohiyatini, haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan ma’lumotlarni e’lon qilgan ommaviy axborot vositasi yoki muayyan shaxsning ayb darajasini shu maqola bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa e’tiborga molik holatlarni hisobga oladi.
FKning 1022-moddasiga muvofiq ma’naviy zararni qoplash miqdorini aniqlashda sudlar jabrlanuvchiga yetkazilgan ma’naviy zararning og‘irligiga subyektiv bahosi, shuningdek, da’vogarning jismoniy va ma’naviy azoblarining darajasini tasdiqlovchi obyektiv ma’lumotlar xususiyati va haqoratlovchi yolg‘on ma’lumotlari tarqatilgan doirani hamda boshqa ahamiyatga molik holatlarni e’tiborga olishlari kerak.
14. Da’vo qanoatlantirilgan taqdirda, sud hal qiluv qarorining xulosa qismida haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan ma’lumotlarga raddiya berish usulini ko‘rsatishi shart. Raddiya aynan shu haqiqatga zid ma’lumotni bosib chiqargan ro‘znomada yoki boshqa ommaviy davriy nashrda e’lon qilinishi lozim. Sud hal qiluv qarorida beriladigan raddiya matnini bayon qiladi va u e’lon qilinadigan muddatni ko‘rsatadi.
Oldingi tahrirga qarang.
Haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan ma’lumotlar tashkilot tomonidan berilgan hujjatda ifodalangan bo‘lsa, sud hal qiluv qarorida bunday hujjatni almashtirish majburiyatini o‘sha tashkilotga yuklashi lozim.
(14-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Sud har bir ishning aniq holatlaridan kelib chiqib, javobgarga ko‘pchilik oldida kechirim so‘rash, tarqatilgan ma’lumotlarning noto‘g‘ri ekanligini yig‘ilishda e’lon qilish, da’vogarni badnom qiluvchi ma’lumot xabar qilingan tashkilotga raddiya yozib yuborish majburiyatini yuklatishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
(15-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
16. Sudlarning e’tibori ushbu nizolarni qonunda belgilangan muddatlarda ko‘rib hal qilish zarurligiga va ishlarni ko‘rishda sansolarlikka yo‘l qo‘ymaslikka qaratilsin.
(16-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
17. Sudlar qonun bilan man etilgan, haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan ma’lumotlar tarqatilishining oldini olish maqsadida, badnom qiluvchi ma’lumotlar tarqatilganligi sabablarini sinchkovlik bilan aniqlashlari, bajarilishi ustidan tegishli nazorat o‘rnatgan holda xususiy ajrim chiqarishlari lozim.