LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2021-yil 30-apreldagi 8/1-sonli “Ochiq valyuta pozitsiyasini yuritish qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida ”gi qarorni o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish to‘g‘risida”gi qaroriga (ro‘yxat raqami 3301, 07.05.2021-y.) asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”, “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida” va “Valyutani tartibga solish to‘g‘risida” (yangi tahrirda)gi qonunlariga asosan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi qaror qiladi:
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining “Ochiq valyuta mavqeyini yuritish qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida” 1998-yil 28-martdagi 392-sonli qarori (1998-yil 3-avgust, ro‘yxat raqami 466);
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining “Ochiq valyuta mavqeyini yuritish qoidalariga 1-son o‘zgartirish kiritish to‘g‘risida”gi 2000-yil 24-iyundagi 392-1-sonli qarori (2000-yil 11-avgust, ro‘yxat raqami 466-1).
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2005-yil 28-maydagi 610-sonli qarori bilan
“TASDIQLANGAN”
“TASDIQLANGAN”
Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi, “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi va “Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi qonunlariga muvofiq holda ishlab chiqilgan va u valyuta xatari (riski) me’yorlarini (ochiq valyuta pozitsiyalari limitlarini), ularni hisoblash, tartibga solish va O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi barqarorligini ta’minlash maqsadida tijorat banklarining o‘rnatilgan ochiq valyuta pozitsiyalari limitlariga rioya etishlari ustidan nazoratni amalga oshirishning o‘ziga xos jihatlarini belgilaydi.
valyuta mavqeyi — tijorat banklari tomonidan chet el valyutasini oldi-sotdi operatsiyasini shuningdek, boshqa operatsiyalarni amalga oshirish natijasida chet el valyutasida ifodalangan talablarning yoki majburiyatlarning o‘zgarishiga olib keladigan tijorat bankining chet el valyutasidagi talablari yoki majburiyatlari o‘rtasidagi nisbatni ifodalovchi ko‘rsatkich;
ochiq valyuta mavqeyi — tijorat bankining chet el valyutasidagi talablari uning chet el valyutasidagi majburiyatlari summasiga mos (teng) bo‘lmagan holatdagi valyuta mavqeyi;
uzun valyuta mavqeyi — tijorat bankining chet el valyutasidagi talablarining summasi uning chet el valyutasidagi majburiyatlari summasidan ortiq bo‘lgan holdagi ochiq valyuta mavqeyi;
qisqa valyuta mavqeyi — tijorat bankining chet el valyutasidagi majburiyatlarining summasi uning chet el valyutasidagi talablari summasidan ortiq bo‘lgan holdagi ochiq valyuta mavqeyi;
ochiq valyuta mavqelarining jami summasi — barcha turdagi chet el valyutalari bo‘yicha ochiq valyuta mavqelarining jami yig‘indisi;
Keyingi tahrirga qarang.
tijorat bankining chet el valyutasidagi talablari — chet el valyutasi bilan bog‘liq aktivlar va ko‘zda tutilmagan holatlar (hosilaviy moliya vositalar bo‘yicha transaksiyalar);
tijorat bankining chet el valyutasidagi majburiyatlari — chet el valyutasi bilan bog‘liq bo‘lgan majburiyatlar va ko‘zda tutilmagan holatlar (hosilaviy moliya vositalar bo‘yicha transaksiyalar);
ochiq valyuta mavqelarining limitlari — har bir chet el valyutasi turi bo‘yicha ochiq valyuta mavqelari alohida, ochiq valyuta mavqelarining jami summasiga va barcha qisqa (uzun) valyuta mavqelari jami summasiga bankning regulyativ kapitaliga nisbatan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o‘rnatiladigan limitlar;
ko‘zda tutilmagan holatlar bo‘yicha talab va majburiyatlar — tijorat bankining chet el valyutasi bilan bog‘liq bo‘lgan hosila moliyaviy vositalar (valyuta derivativlari: forvard, fyuchers, opsion va svop) xarid qilish yoki sotish yuzasidan vujudga keladigan talab va majburiyatlari;
bankning regulyativ kapitali — tijorat banklari kapitalining monandligiga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risidagi Nizomga (ro‘yxat raqami 2693, 2015-yil 6-iyul) muvofiq iqtisodiy me’yorlar hisobini amalga oshirish maqsadlarida hisoblash orqali aniqlanadigan bank kapitali.
Keyingi tahrirga qarang.
mablag‘larni darhol o‘tkazish orqali chet el valyutasini xarid qilish va sotishga doir operatsiyalar (bitim tuzilgan sanadan keyingi ikki bank ish kunidan kechiktirmagan holda) hamda mablag‘larni muayyan muddat ichida (bitim tuzilgan sanadan keyingi ikki bank ish kunidan ortiq bo‘lgan muddatda) o‘tkazishga doir operatsiyalar, shuningdek naqd chet el valyutasidagi operatsiyalar;
chet el valyutasi bilan bog‘liq hosila moliyaviy vositalar (valyuta derivativlari) bo‘yicha, shuningdek chet el valyutasidagi boshqa operatsiyalarda hisob-kitoblarni amalga oshirish usuli va shaklidan qat’iy nazar chet el valyutasidagi talab va majburiyatlar vujudga keladigan bitimlar;
chet el valyutasida amalga oshiriladigan boshqa operatsiyalar (chet el valyutasida xarid qilingan aktivlar, o‘z aksiyalarini chet el valyutasiga sotish va valyuta qimmatliklari bilan bog‘liq boshqa bitimlar, agar ushbu bitimlar shartlariga muvofiq u yoki bu ko‘rinishda chet el valyutasining ayirboshlanishi (konversiyasi) ko‘zda tutilgan bo‘lsa).
3. Ochiq valyuta mavqelarini hisoblash har bir operatsion kun holati yakuni bo‘yicha hisobotni aks ettirish sanasida amalda bo‘lgan Markaziy bank tomonidan chet el valyutalarining so‘mga nisbatan belgilangan qiymatlarda har bir chet el valyutasi bo‘yicha amalga oshiriladi.
4. Ochiq valyuta mavqelarini hisoblash uchun tijorat bankining chet el valyutasidagi majburiyatlari summasi uning chet el valyutasidagi talablari summasi bilan taqqoslanadi. Bunda, qisqa valyuta mavqeyi “-” belgisi bilan, uzun valyuta mavqeyi “+” belgisi bilan ko‘rsatiladi.
5. Ochiq valyuta mavqelarining amaldagi jami miqdori barcha uzun va qisqa ochiq valyuta mavqelarining summasi hisoblanayotganda aniqlanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
Balanslantiruvchi mavqeyini so‘mda hisoblash uchun barcha uzun valyuta mavqelarining so‘m bahosidagi mutlaq va barcha qisqa valyuta mavqelarining so‘m bahosidagi mutlaq miqdori o‘rtasidagi farq aniqlanadi. Barcha uzun (agar u uzun bo‘lsa so‘mdagi balanslashtiruvchi mavqeyini ham hisobga olgan holda) va barcha qisqa (agar u qisqa bo‘lsa so‘mdagi balanslashtiruvchi mavqeyini ham hisobga olgan holda) valyuta mavqelarining jami summalari o‘zaro teng bo‘lishi shart.
6. Valyuta mavqeyini hisoblash uchun tijorat bankining chet el valyutasidagi talab va majburiyatlari “Valyutalar savdosi va valyuta mavqelari” hamda “Ko‘zda tutilmagan holatlar” balans hisobraqamlari bo‘yicha aniqlanadi. Ushbu hisobraqamlarda valyuta oldi-sotdisi va boshqa valyuta qimmatliklari bo‘yicha tuzilgan bitimlar summalari, shu jumladan, bitimlar shartlariga ko‘ra chet el valyutalarini har qanday turini ayirboshlanishi (konversiyasi) ko‘zda tutilgan operatsiyalar summasi hisobi yuritiladi.
7. Ochiq valyuta mavqeyi chet el valyutasini sotib olish yoki sotishga doir bitimlar imzolangan sanada, shuningdek chet el valyutasidagi foiz daromadlarini (xarajatlarini) hisoblab yozish va boshqa daromadlar (xarajatlar)ni hisobvaraqqa kiritilgan (hisobdan chiqarilgan) sanada vujudga keladi. Ko‘rsatilgan sanalar ochiq valyuta mavqelari limitining tegishli o‘zgarishlari aks ettirilgan hisobot sanasini ham anglatadi.
8. Tijorat banklarining milliy valyutani chet el valyutalariga nisbatan o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan valyuta xatarini cheklash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklari uchun ochiq valyuta mavqelarining quyidagi chegaralarini belgilaydi:
Keyingi tahrirga qarang.
9. Chet el valyutasining har bir turi bo‘yicha ochiq valyuta mavqeyi har bir operatsion kun yakunida tijorat bankining regulyativ kapitali miqdorining 10 foizidan oshmasligi shart.
Keyingi tahrirga qarang.
10. Ochiq valyuta mavqelarining jami miqdori har bir operatsion kun yakunida tijorat bankining regulyativ kapitali miqdorining 20 foizidan oshmasligi shart.
Keyingi tahrirga qarang.
11. Belgilangan limitlardan oshirib yuborilgan ochiq valyuta mavqelari tijorat banklari tomonidan keyingi operatsion kunga o‘tkazilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ochiq valyuta mavqelari belgilangan limitlardan oshib ketgan taqdirda, tijorat banki tomonidan ochiq valyuta mavqelarini belgilangan limitlargacha qisqartirish maqsadida joriy kun yakunigacha tegishli balanslashtiruvchi bitimlarni amalga oshirishi lozim (masalan, chet el valyutasini sotish yoki xarid qilish).
12. Tijorat banklari tomonidan ochiq valyuta mavqelari limitlariga rioya qilinishi har bir ish kuni yakuni holati bo‘yicha jamlangan holda amalga oshiriladi.
13. Banklar o‘zlarining filiallari uchun ochiq valyuta mavqelari limitlarini mustaqil ravishda belgilaydilar va bu haqida ularga yozma ravishda ma’lum qiladilar. Bunda ular tomonidan filiallar uchun ochiq valyuta mavqelariga doir limitlarni ulushbay taqsimlash mazkur Qoidalar bilan belgilangan cheklovlar doirasida amalga oshiriladi va umuman olganda, tijorat banki bo‘yicha ochiq valyuta limitlari ushbu Qoidalarning III bo‘limida belgilangan talablarga mos kelishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
14. Tijorat banklarining ochiq valyuta mavqelari ustidan nazorat Markaziy bank tomonidan quyidagilar asosida amalga oshiriladi:
O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq Markaziy bank va uning Bosh boshqarmalari tomonidan o‘tkazilayotgan tekshiruvlar ma’lumotlari.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
15. Ochiq valyuta mavqelari limitlari buzilgan taqdirda, tijorat banki Markaziy bankka yo‘l qo‘yilgan buzilishlar sabablarining ushbu buzilishlarni tuzatish yuzasidan ko‘rilgan chora tadbirlar ro‘yxati bilan birga tushuntirish taqdim etishi shart. Yo‘l qo‘yilgan tartib buzarlik sabablari yuzasidan tushuntirish taqdim etish bankni ochiq valyuta mavqeyilari limitlariga rioya qilmaganlik uchun javobgarlikdan ozod qilmaydi.
16. Tijorat banklari ochiq valyuta mavqeyi to‘g‘risidagi hisobotni belgilangan tartibda Markaziy bankka taqdim etadilar.
17. Ochiq valyuta mavqelari holati to‘g‘risidagi hisobot tijorat banki tomonidan buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida tuziladi.
Hisobotda chet el valyutasining har bir turi bo‘yicha Markaziy bank tomonidan chet el valyutalarining so‘mga nisbatan belgilangan qiymati bo‘yicha ochiq valyuta mavqelari so‘m ekvivalentida va ularni tijorat bankining regulyativ kapitaliga nisbatan foizlari shuningdek, amalga oshirilgan balanslashtiruvchi bitim natijalari bo‘yicha vujudga kelgan so‘mdagi ochiq valyuta mavqeyi (balanslashtiruvchi), ochiq valyuta mavqelarining jami summasi hamda ularni tijorat bankining regulyativ kapitaliga nisbatan foizlari aks ettiriladi.
Hisobot ma’lumotlarining to‘g‘riligi va o‘z vaqtida taqdim etilishi uchun javobgarlik tijorat banklari rahbarlari zimmalariga yuklanadi.
18. Ayrim chet el valyutalari bo‘yicha ochiq valyuta mavqeyi limiti hamda ochiq valyuta mavqelarining jami miqdori limitdan oshirib yuborilgan hollarda yoki hisobot taqdim etilmagan holda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat bankiga nisbatan o‘rnatilgan tartibda jarima sanksiyalarini qo‘llash, yoki tijorat bankining chet el valyutasini sotib olish va sotish operatsiyalarini olti oy muddatgacha cheklab qo‘yish choralarini qo‘llashi, shuningdek ochiq valyuta mavqeyining alohida tartibidagi limitlarini belgilashi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.