O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Jamiyatning siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy sohalarida islohotlarni erkinlashtirish va chuqurlashtirish, mamlakat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha dasturlarni amalga oshirish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2000-yil 2-iyundagi PF-2612-son Farmoniga muvofiq, shuningdek, tashqi savdo yuklariga transport-ekspeditorlik xizmati ko‘rsatish sohasida bozor munosabatlarini shakllantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, transport-ekspeditorlik xizmatlari iste’molchilarini rag‘batlantirish va ularning huquqlarini himoya qilish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Transport-ekspeditorlik korxonalari to‘g‘risidagi Nizom va transport-ekspeditorlik xizmatlari ko‘rsatish tartibi ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Vazirliklar va idoralar bir oy muddatda o‘z normativ hujjatlarini mazkur qarorga muvofiqlashtirsinlar.
3. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish Bosh vazir o‘rinbosari A.N. Isayev zimmasiga yuklansin.
1. Mazkur Nizom O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, “Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq ishlab chiqilgan.
Keyingi tahrirga qarang.
2. Mazkur Nizom O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatdan o‘tkazilgan transport-ekspeditorlik korxonalari faoliyatini tartibga soladi, shuningdek, qaysi idoraga qarashliligi va mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, transport-ekspeditorlik korxonalarining o‘zaro hamkorlik qilish tartibini, ularning huquqlarini, mijoz oldidagi majburiyatlari va mas’uliyatini, mijoz, transport ekspeditori va tashuvchi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni belgilab beradi.
3. Ekspeditor — transport ekspeditsiyasi shartnomasi tomoni — tovarlarni tashishni tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi yuridik shaxs, bunda u temir yo‘l, suv, avtomobil transportida yuklarni tashish, shuningdek, yuklarni, tavakkalchiliklarni, transport vositalarini sug‘urtalash, yuklar va hujjatlarni rasmiylashtirish, joylashtirish, saqlash, ishlov berish, deklaratsiyalash va bojxona tartibotlari, transport-ekspeditorlik xizmati ko‘rsatish shartnomasida nazarda tutilgan boshqa xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha keng va turli ishlar kompleksini bajaradi, shuningdek, ushbu tashishlarni amalga oshirish ustidan nazoratni ta’minlaydi va mijozning transport korxonalari oldidagi manfaatlarini himoya qiladi.
4. Ekspeditorlik xizmatlari — bu ekspeditor shartnomaga muvofiq xizmat ko‘rsatishni o‘ziga olgan vositachilik va yordamchi-texnologiya xizmatlari kompleksidir.
5. Transport-ekspeditorlik xizmati — yukni jo‘natish va qabul qilib olish jarayonini tashkil etish, shuningdek, transport ekspeditsiyasi shartnomasiga muvofiq yuk tashishga aloqasi bo‘lgan boshqa ish turlarini bajarish bilan bog‘liq transport xizmati turi.
yuk jo‘natuvchining ombori (terminali)dan yuklarni qabul qilib olish, yuk qabul qiluvchining ombori (terminali)ga yetkazib berish, unga va tashuvchiga topshirishni;
yuk jo‘natilganligi, turgan joyi va belgilangan joyga kelganligi (yukning harakati dispozitsiyasi) haqida xabardor qilishni;
boshqa ekspeditorlar xizmatlarining turlari, tariflari va ish rejimlari to‘g‘risidagi axborotni hamda boshqa tezkor axborotni;
Transport-ekspeditorlik faoliyati — transport-ekspeditorlik korxonasi tomonidan amalga oshiriladigan transport-ekspeditorlik xizmatlarini bajarishga doir faoliyat.
Tashuvchi — o‘ziga ishonib topshirilgan yukni belgilangan joyga yetkazish va uni yukni qabul qilib oluvchiga berish yoki boshqa transport tashkilotiga topshirish majburiyatini oladigan tashish shartnomasining bir tomoni.
Transport jarayoni — tashuvchi tomonidan yuk tashishga qabul qilib olingan paytdan boshlab uni qabul qilib oluvchiga topshirishgacha yoki tayinlangan joyga yetgungacha (yuklash, tashish, tushirish, saqlash. Tegishli tovar-transport hujjatlarini rasmiylashtirish va boshqa xizmatlar) bo‘lgan ekspeditor va tashuvchining birgalikdagi operatsiyalari va harakatlari kompleksi.
Transport hujjati — tashish yoki transport-ekspeditorlik xizmati ko‘rsatishni, tashuvchi yoki transport-ekspeditorlik korxonasi tomonidan yukni o‘z tasarrufiga olganligini tasdiqlovchi, tashuvchi yoki transport-ekspeditorlik korxonasi tomonidan beriladigan hujjat.
Ekspeditorlik topshirig‘i — transport jarayonini tashkil etish va yuklarga transport-ekspeditorlik xizmatlari ko‘rsatish uchun mijoz tomonidan ekspeditorga beriladigan hujjat.
Yukni har xil transportda tashish — transport-ekspeditorlik xizmati ko‘rsatish shartnomasi asosida transport korxonasi tasarrufiga yuk kelib tushgan joydan tayinlangan joygacha yuklarni ikki yoki undan ortiq transport turida tashish.
Yuk hujjatlarini rasmiylashtirish — yukni belgilangan joygacha yetkazib berilganlik uchun tegishli hujjatlar rasmiylashtirilgan va tashuvchi bilan o‘zaro hisob-kitoblar qilingan holda tashuvchi tomonidan yuk yukni qabul qilib oluvchi yoki ekspeditor tasarrufiga berish tartiboti.
6. Ekspeditor bilan mijoz o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar transport ekspeditsiyasi shartnomasi bilan belgilanadi.
Transport ekspeditsiyasi shartnomasi yozma shaklda tuziladi va unda tashish jarayonini transportning har xil turlari, shu jumladan, aralash turlari bilan ham davlat ichidagi, ham xalqaro yo‘llarda tashkil etish bilan bog‘liq transport-ekspeditorlik xizmatlarining aniq ro‘yxati, tomonlarning nomi va manzili, jo‘natish va olib borish joyi (joylari) nomi va boshqa shartlar bo‘ladi.
7. Yukni o‘z tasarrufiga qabul qilib olgandan so‘ng transport-ekspeditorlik korxonasi tashish uchun tegishli transport hujjati (konosament), transport-ekspeditorlik xizmati ko‘rsatish yuk xati berishi shartdir.
8. Olib kelish va olib ketish maxsus ruxsatnomalar va kvotalar bo‘yicha amalga oshiriladigan, aksiz solig‘i olinadigan yuklarni, shuningdek, xavfli yuklar va chiqindilarni tashish uchun shartnoma tuzishga tegishli ruxsatnomalar bo‘lgandagina yo‘l qo‘yiladi.
9. Ekspeditor mijoz, tashuvchi va transport jarayonida qatnashuvchi boshqa shaxslar bilan tuzilgan shartnomaga muvofiq transport-ekspeditorlik xizmatini amalga oshiradi. Yukni bir yoki bir necha transport turi bilan yetkazib berish va mijozning topshirig‘i (buyurtmanomasi)ga ko‘ra transport jarayonini tashkil etish bilan bog‘liq xizmatlar ro‘yxati shartnomada kelishib olinadi. Mijoz buning uchun kelishib olingan haqni to‘lash majburiyatini oladi.
Keyingi tahrirga qarang.
10. Ekspeditorlik topshirig‘i tuzilgan shartnoma doirasida transport ekspeditsiyasi tomonidan berilishi mumkin.
eng maqbul transport yo‘nalishlarini ishlab chiqish va tanlash, transportda tashishlar turlarini va yuklarni yetkazib berish usullarini, shuningdek, yuklarni yetkazib berishning va ularni saqlashning kelishilgan muddatlarini belgilash;
yordamchi va qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatish, shu jumladan, yukni deklaratsiyalash, bojxona xizmatlari ko‘rsatish, yuk hujjatlarini rasmiylashtirish;
12. Transport-ekspeditorlik faoliyatini davlat yo‘li bilan boshqarish sertifikatsiyalash, litsenziyalash, soliq solish va narx belgilash, transport-ekspeditorlik faoliyatini rivojlantirish masalalarida davlat siyosatini ro‘yobga chiqarishning huquqiy bazasini yaratish, milliy qonun hujjatlariga va O‘zbekiston Respublikasi tomonidan tan olingan yoki tuzilgan xalqaro shartnomalar talablariga rioya qilinishini nazorat etish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
13. Transport vositalari, terminallar va transport-ekspeditorlik faoliyatining boshqa obyektlari, shuningdek, transport-ekspeditorlik xizmatlari O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq majburiy ravishda sertifikatsiyalanishi kerak.
Keyingi tahrirga qarang.
14. Transport-ekspeditorlik faoliyati sohasidagi sertifikatsiyalash vakolatli davlat organi yoki u vakil qilgan organ tomonidan amalga oshiriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
15. Ekspeditorlar transport-ekspeditorlik xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha o‘z faoliyatlarini litsenziya asosida amalga oshiradilar. Transport-ekspeditorlik faoliyatini litsenziyalash tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
16. Transport-ekspeditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyalar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining transport sohasida litsenziyalash komissiyasining qarori asosida O‘zbekiston avtomobil va daryo transporti agentligi tomonidan beriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
transport-ekspeditorlik korxonasining bank hisob raqami va uning to‘lov qobiliyati to‘g‘risida bank tasdiqnomasining mavjudligi;
transport-ekspeditorlik xizmatlari ko‘rsatish bilan bog‘liq o‘ziga xos operatsiyalarning bajarilishi;
o‘z funksiyalarini amalda bajarilganligini tasdiqlovchi hujjatli dalillar (guvohnoma, kontraktlar, hisob raqamlari va ularga tenglashtirilgan hujjatlar)ga ega bo‘lishi.
transport vositalarini, yo‘nalishlarni va yuk yetkazib berish usullarini erkin tanlash, agar shartnomada yetkazib berishning shartlari va usullari kelishib olinmagan bo‘lsa;
bir tomonlama tartibda yoki mijozning topshirig‘iga ko‘ra har qanday ruxsat etilgan joyda yukni tushirish, joylashtirish uchun qaror qabul qilish, zaruriyat bo‘lganda esa yukning buzilib qolish, yo‘qolish yoki uning atrof-muhitga, aholiga yoxud boshqa yukka xavfi bo‘lgan hollarda qulay usullar bilan sotib yuborish;
yo‘qolgan yukni qidirish va mijoz tomonidan ko‘rilgan zararni qoplash to‘g‘risidagi topshiriqlarni bajarish uchun jalb qilingan uchinchi shaxsga talab qo‘yish, agar yuk uchinchi shaxsning xatti-harakati yoki harakatsizligi oqibatida yo‘qolgan yoki buzilgan bo‘lsa, va ko‘rilayotgan chora-tadbirlar to‘g‘risida, bu haqda shartnomada kelishib olinmagan bo‘lsa, mijozni xabardor qilib qo‘yish;
mijozning manfaatlari yo‘lida va uning nomidan sarf qilingan, hujjatlar bilan tasdiqlangan xarajatlar bo‘yicha vositachilik haqini mijozdan undirib olish;
mijoz tomonidan zarur bo‘lgan axborot taqdim etilmagan hollarda, agar bu haqda shartnomada kelishib olinmagan bo‘lsa, tegishli majburiyatlarni bajarishga kirishmaslik.
19. Ekspeditorning garovga oid huquqi O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchilik hujjatlari va O‘zbekiston Respublikasi qatnashchisi bo‘lgan xalqaro shartnomalar bilan tartibga solinadi.
Keyingi tahrirga qarang.
yukni transport (transportning har xil turlari) bilan ekspeditor yoki mijoz tomonidan tanlangan yo‘nalish bo‘yicha tashishni tashkil etish.
buzilish hollari ro‘y berganda transport-ekspeditorlik xizmati ko‘rsatish shartnomasi shartlari bajarilishi uchun javob beradi, yetkazilgan zararni qoplaydi, shuningdek, agar transport-ekspeditorlik shartnomasida yoki qonunchilik hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, aybona (neustoyka) to‘laydi;
shartnomani bajarish uchun jalb qilingan uchinchi shaxs tomonidan transport-ekspeditorlik xizmati ko‘rsatish shartnomasi shartlari bajarilishi uchun javob beradi. Uchinchi shaxs tomonidan yetkazilgan zarar uchun ekspeditor javob beradi. Zararlar qoplangandan so‘ng ekspeditor bu uchinchi shaxsga qaytarma da’vo qilishi mumkin;
yukning saqlanishi, uni yetkazib berishning kelishilgan muddatlariga rioya qilinishi uchun javob beradi. Shartnoma shartlari bajarilmagan taqdirda ekspeditor tomonidan tegishli ravishda transport xarajatlari, bojxona bojlari va yo‘qolgan yukni tashish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar yoki hisob-fakturada ko‘rsatilgan uning qimmati asosida yuk qiymati pasayishi va yukning buzilishi bilan bog‘liq zararlar qoplanadi.
22. Xorijiy ekspeditorlar, shuningdek, xorijiy kompaniyalarning sho‘ba korxonalari (filiallari) respublika hududida transport-ekspeditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga rioya qilishga majburdirlar va O‘zbekiston avtomobil va daryo transporti agentligi tomonidan transport-ekspeditorlik faoliyati bilan shug‘ullanish uchun berilgan tegishli litsenziyaga ega bo‘lishlari shart.
Keyingi tahrirga qarang.
23. Yuk tashuvchi belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan va tegishli litsenziyaga ega bo‘lgan transport-ekspeditorlik korxonasi bilan yuk tashish uchun shartnoma tuzishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
24. Transport-ekspeditorlik faoliyati bo‘yicha hisob va hisobot amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq yuritiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
25. Transport-ekspeditorlik shartnomasi yoki topshirig‘ini bajarish jarayonida paydo bo‘ladigan ekspeditor bilan mijoz o‘rtasidagi nizolar va anglashilmovchiliklar O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlari va O‘zbekiston Respublikasi qatnashchisi bo‘lgan xalqaro shartnomalar bilan tartibga solinadi.
Keyingi tahrirga qarang.