Qonunchilikka o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilganligi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qarorlarining yangi to‘plamini nashrga tayyorlashda masalalar kelib chiqqanligi munosabati bilan, “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunning 17-moddasiga asosan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
I. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining jinoyat ishlari bo‘yicha quyidagi qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilsin:
1. “Sudlar tomonidan jinoyat ishlarini birinchi bosqich sudida muhokama etish jarayonida protsessual qonunchilikka rioya qilinishi to‘g‘risida”gi 1997-yil 22-avgustdagi 12-sonli qarori:
“Tergov organlari va sudlarga tushuntirilsinki, garov tariqasidagi ehtiyot chorasi (JPK 249-moddasi), ayblanuvchi (sudlanuvchi)ni jamiyatdan ajratmagan holda unga yuklatilgan majburiyatlar bajarilishini ta’minlovchi samarali vosita bo‘lib, u pul mablag‘i yoki qimmatbaho buyumlarni dastlabki tergov organi yoki sud ijrochilari tuman (shahar) bo‘limlari depozit hisob raqamiga topshirishdan iborat. Shunga ko‘ra, tergov organlari, sudlar ishning muayyan holatlari va ayblanuvchi (sudlanuvchi)ning shaxsini inobatga olgan holda unga nisbatan garov tariqasidagi ehtiyot chorasini qo‘llash mumkinligi to‘g‘risidagi masalani muhokama etishlari hamda ayblanuvchi (sudlanuvchi)ga shaxsan o‘zi yoki qarindoshlari, shuningdek boshqa fuqarolar yoki yuridik shaxslar tomonidan garovga narsa qo‘yish huquqini tushuntirishlari lozim”;
“Tushuntirilsinki, JPK 434-moddasiga muvofiq, sudlanuvchining shaxsini aniqlashda, sud majlisi bayonnomasida uning familiyasi, ismi, otasining ismi, tug‘ilgan sanasi va joyidan tashqari, shaxsiga daxldor boshqa, jumladan, sudlanganligi, davlat mukofoti yoki faxriy unvonlari borligi, salomatligi to‘g‘risidagi va h.k. ma’lumotlar ham aks ettirilishi lozim”;
“Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, JPK 439-moddasiga muvofiq, sud tergovi davlat ayblovchisi tomonidan ayblov xulosasi o‘qib eshittirilishi bilan boshlanadi va bu haqda sud majlisi bayonnomasiga tegishli yozuv kiritilishi lozim”.
“Ish sudya tomonidan yakka tartibda ko‘rilganda mulohazalar sudya tomonidan ko‘rib chiqilishi lozim”.
2. “Jinoiy harakatlar oqibatida yetkazilgan moddiy zararni qoplash masalasiga doir sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 1998-yil 11-sentabrdagi 21-sonli qarori:
“6. Jinoiy hodisa yuz bermaganligi yoki shaxsning jinoyatga daxldor bo‘lmaganligi, shuningdek shaxsning harakati zaruriy mudofaa chegarasidan chiqmagan holda sodir etilganligi sababli oqlov hukmi chiqarilayotganda, sud JPK 283-moddasi 2-qismi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2014-yil 23-maydagi “Sud hukmi to‘g‘risida”gi 7-sonli qarorining 10-bandi to‘rtinchi xatboshisiga binoan fuqaroviy da’voni qanoatlantirishni rad etadi”.
“8. Jinoyat obyekti bo‘lgan mulk qiymatini aniqlashda uning egasi tomonidan xarid qilinishi holatlaridan, jinoyat sodir etilgan vaqtdagi davlat chakana narxidan, bozor yoki komission narxlardan kelib chiqish lozim. Mulk qiymatini aniqlash imkoniyati bo‘lmaganda, u ekspert xulosasiga ko‘ra belgilanadi”;
“Jinoyat natijasida yetkazilgan moddiy zararni qoplashga oid masalani hal qilishda sudlar moddiy zarar to‘liq hajmda qoplanishi shartligi haqidagi FK 985-moddasi talablaridan kelib chiqishlari lozim.
Sud zarar yetkazgan shaxsning talabiga binoan qoplanadigan zarar miqdorini faqat FK 1012-moddasining to‘rtinchi qismida nazarda tutilgan hollarda kamaytirishi mumkin”.
“Xatlangan mol-mulkning o‘zlashtirilganligi, rastrata qilinganligi, yashirilganligi, nobud qilinganligi yoki shikastlanganligi aniqlansa, sud prokuratura organlari oldiga ushbu mol-mulk ishonib topshirilgan shaxsni qonunda belgilangan javobgarlikka tortish masalasini qo‘yishi lozim (JK 233-moddasi)”.
3. “Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar yuzasidan sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2000-yil 28-apreldagi 8-sonli qarori:
“Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda ancha miqdorda olish yoki o‘tkazish, basharti qilmish shunday harakatlarni ancha miqdorda sodir etganlik uchun ma’muriy jazo qo‘llanilgandan keyin bir yil davomida sodir etilsa, JK 177-moddasi birinchi qismi bo‘yicha javobgarlikka sabab bo‘ladi”;
4. “Harbiy xizmatni o‘tash tartibiga qarshi jinoyatlarga oid ishlarni ko‘rish bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2000-yil 15-sentabrdagi 23-sonli qarori:
“Harbiy jinoyatlarning subyekti O‘zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari (Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligining qorovul qo‘shinlari, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmatining davlat chegarasini himoya qilish qo‘mitasi), Milliy xavfsizlik xizmati, boshqa vazirlik va idoralarning harbiy bo‘linmalari harbiy xizmatchilari, shuningdek, ularda harbiy yig‘inlarni o‘tayotgan shaxslar bo‘la oladilar”.
o‘zbek tili matnining 4.5-bandidagi “jiddiy zarar” so‘zlari “jiddiy ziyon” so‘zlariga almashtirilsin;
o‘zbek tili matnining 4.5-bandi beshinchi xatboshisidagi “o‘quv otishmalarning” so‘zlari “o‘q otish mashg‘ulotlarining” so‘zlariga almashtirilsin.
5. “Sudlar tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to‘g‘risida”gi 2006-yil 3-fevraldagi 1-sonli qarori:
“Sudlarga tushuntirilsinki, Jinoyat kodeksining 10-moddasida nazarda tutilgan javobgarlikning muqarrarlik prinsipi har doim ham jazo qo‘llanilishi shartligini anglatmaydi.
Shu tufayli sudlar, ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan, chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lgan va jinoyatning ochilishiga faol yordam bergan, yetkazilgan ziyonni qoplagan shaxslarni JK 65, 66, 70, 71-moddalariga muvofiq javobgarlikdan yoki jazodan ozod qilish masalasini muhokama qilishlari lozim”.
10-bandidagi “jinoiy javobgarlikdan va jazodan” so‘zlari “jinoiy javobgarlikdan yoki jazodan” so‘zlari bilan almashtirilsin;
11-bandining birinchi xatboshisidagi “eng og‘ir jazo muddati yoki miqdori” so‘zlari “har qanday jazo turining eng yuqori muddati yoki miqdori” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Bunday holda qamoq jazosining eng kam muddati bir oydan kamroq bo‘lishi mumkin bo‘lib, biroq olti oydan, voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan esa, uch oydan oshmasligi kerak”;
“Bunda yashash joyi deganda, mahkumning doimiy yashash joyidagi uylar, ko‘p qavatli uylardagi kvartiralar, boshqa imoratlardagi yashash uchun mo‘ljallangan xonalar va boshqa turar joylar tushunilishi lozim (Uy-joy kodeksi 10-moddasi)”;
“255. Mahkum ozodlikni cheklash tariqasidagi jazoni o‘tashdan qasddan bo‘yin tovlagan yoki sud tomonidan zimmasiga yuklangan majburiyatlarni bajarmagan taqdirda, sud ozodlikni cheklash jazosining o‘talmay qolgan muddatini ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo bilan almashtirishi mumkin. Jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlash vaqti o‘talgan jazo muddatiga qo‘shib hisoblanmaydi”;
“26. Ozodlikdan mahrum qilish jazo tariqasida og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyatlar sodir etgan shaxslarga, shuningdek sudlanuvchining shaxsini inobatga olgan holda — ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan va uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlarni sodir qilgan shaxslarga nisbatan, agar bunday shaxslarni jamiyatdan ajratmagan holda axloqan tuzatishning imkoni bo‘lmasa, qo‘llaniladi”;
olti oydan yigirma yilgacha bo‘lgan muddatga, JK 60-moddasida nazarda tutilgan tartibda esa, — yigirma besh yilgacha bo‘lgan muddatga;
voyaga yetmaganlarga nisbatan — olti oydan o‘n yilgacha bo‘lgan muddatga, JK 86-moddasida nazarda tutilgan tartibda esa, — o‘n besh yilgacha bo‘lgan muddatga;
JK 44-moddasining uchinchi qismida nazarda tutilgan hollarda jarima tariqasidagi jazoni almashtirish tartibida, — uch yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga;
JK 46-moddasining to‘rtinchi qismida nazarda tutilgan hollarda axloq tuzatish ishlari tariqasidagi jazoni almashtirish tartibida, — olti oydan kamroq muddatga tayinlanishi mumkin.
Uzoq muddatli (yigirma yildan ortiq, lekin yigirma besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga) ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo faqat ikki turdagi jinoyat — javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o‘ldirish (JK 97-moddaning ikkinchi qismi) va terrorizm (JK 155-moddaning uchinchi qismi) uchun tayinlanishi mumkin. Bunda qonun uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi ayollarga, o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga va oltmish yoshdan oshgan erkaklarga nisbatan tayinlanishini istisno etadi”;
“Bunda ozodlikdan mahrum etish tariqasidagi uzil-kesil jazo muddati yigirma besh yildan, voyaga yetmaganlarga — o‘n besh yildan, oltmish yoshdan oshgan erkaklar hamda ayollarga nisbatan esa — o‘n uch yil to‘rt oydan ortiq bo‘lishi mumkin emas”.
6. “Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibini buzishga oid ishlar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risidagi”gi 2011-yil 25-noyabrdagi 9-sonli qarori:
“1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 28-moddasiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi O‘zbekiston Respublikasiga erkin kelish va undan chiqib ketish huquqiga ega bo‘lib, qonunda belgilangan cheklashlar bundan mustasno.
O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibi quyidagilar bilan tartibga solinadi:
1999-yil 20-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi to‘g‘risida”gi Qonun (bundan buyon Qonun);
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 6-yanvardagi 8-sonli qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining chet elga chiqishi va O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirishi Tartibi” (bundan buyon-fuqarolar kirish-chiqish Tartibi);
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 21-noyabrdagi 408-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning O‘zbekiston Respublikasiga kelishlari va O‘zbekiston Respublikasidan ketishlari Tartibi” (bundan buyon — xorijiy fuqarolar kirish-chiqish Tartibi);
“Shaxs tomonidan O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibining ehtiyotsizlik oqibatida (masalan, oriyentirni yo‘qotish oqibatida), noilojlikdan (masalan, tabiiy ofat yoki texnogen xususiyatga ega hodisa, zo‘rlik ishlatish yoki zo‘rlik ishlatish bilan tahdid etish oqibatida) yoki shaxsning erkiga bog‘liq bo‘lmagan hollarda (masalan, uning ojiz ahvoldaligidan foydalangan holda) buzilishi mazkur jinoyat tarkibini tashkil etmaydi.
Siyosiy boshpana huquqidan foydalanish uchun O‘zbekiston Respublikasi Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibini buzgan holda O‘zbekiston Respublikasiga kelgan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar JK 223-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortilmaydilar”;
“xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar uchun — amaldagi milliy pasport (diplomatik pasport), shaxsini tasdiqlovchi boshqa hujjat, O‘zbekiston Respublikasiga kirish uchun (kirish, tranzit) viza va xorijiy fuqarolar kirish-chiqish Tartibi II bo‘limida nazarda tutilgan boshqa hujjatlar”;
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun — amaldagi pasport (diplomatik pasport), unda chet elga chiqish uchun ruxsatnoma yozuvi stikeri (bundan buyon— stiker) mavjudligi, chet el davlatiga kirish vizasi (O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq ularga kirish uchun kirish vizalari rasmiylashtirilishi talab etilmaydigan xorijiy davlatlar bundan mustasno), amaldagi yo‘l hujjati (chipta), bojxona organi mansabdor shaxsi belgisi qo‘yilgan bojxona deklaratsiyasi va fuqarolar kirish-chiqish Tartibi I, II bo‘limlarida nazarda tutilgan boshqa hujjatlar;
xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar uchun — amaldagi milliy pasport (diplomatik pasport), shaxsini tasdiqlovchi boshqa hujjat, O‘zbekiston Respublikasiga kirish-chiqish uchun viza, amaldagi yo‘l hujjati (chipta), bojxona organi mansabdor shaxsi belgisi qo‘yilgan bojxona deklaratsiyasi va xorijiy fuqarolar kirish-chiqish Tartibi I, III bo‘limlarida nazarda tutilgan boshqa hujjatlar”;
“6. Qonunchilikka ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq kirish-chiqish uchun vizasiz rejim o‘rnatilgan xorijiy davlatlarga O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari chiqishi uchun stiker rasmiylashtirilishi talab etilmaydi (fuqarolar kirish-chiqish Tartibi I bo‘limi 2-bandi). Biroq normativ-huquqiy hujjatlarda muayyan toifadagi fuqarolarning (masalan, harbiy xizmatchilar, davlat siri bo‘lgan ma’lumotlardan xabardor shaxslar va h.k.larning) chet elga chiqishi uchun xorijiy davlat bilan vizasiz rejim mavjudligidan qat’i nazar, boshqacha tartib belgilanishi mumkin (fuqarolar kirish-chiqish Tartibi I bo‘limi 3-bandi, III bo‘limi “a” bandi). Binobarin, mazkur toifadagi shaxslarning stiker rasmiylashtirilishi talab etilmaydigan xorijiy davlatlarga maxsus ruxsatsiz chiqishi ularning JK 223-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortilishiga sabab bo‘ladi”;
“7. Fuqarolar kirish-chiqish Tartibi I bo‘limi 7-bandiga muvofiq JK 223-moddasi bo‘yicha javobgarlik faqat stiker rasmiylashtirilmagan holda yoki amal qilish muddati o‘tgan stiker bilan O‘zbekiston Respublikasidan, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq ularga kirish uchun kirish vizalari talab etilmaydigan har qanday xorijiy davlatdan boshqa, kirish vizasi rasmiylashtirilishi talab etiladigan xorijiy davlatga kirgan hollarda kelib chiqadi.
Shu bilan birga, fuqarolar kirish-chiqish Tartibida O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining xorijiy davlat hududida bo‘lishi muddati chegarasi belgilanmaganligi sababli, ularning xorijiy davlat hududida O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida belgilangan muddatlardan ortiq bo‘lishlari ma’muriy (MJTK 226-moddasi) yoki jinoiy (JK 223-moddasi) javobgarlikka tortish uchun asos bo‘lmaydi”;
“10. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, JK 223-moddasi ikkinchi qismining “g “bandida nazarda tutilgan jinoyat subyekti bo‘lib, faqat xorijiy mamlakatlarga chiqishi maxsus kelishuvni talab qiladigan mansabdor shaxslar bo‘la oladilar (O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 5-martdagi PQ 2142-sonli qarorining 1 va 2-bandlari)”.
7. “Jinoyat ishlari bo‘yicha ashyoviy dalillarga oid qonunchilikni qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 2012-yil 13-dekabrdagi 17-sonli qarori:
“a) jinoyat qurollari — jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish yoki jinoyat sodir etish uchun maxsus mo‘ljallangan, tayyorlangan yoki moslashtirilgan narsalar, shuningdek, bevosita jinoyat sodir etish jarayonida jinoiy maqsadga erishish uchun foydalanilgan mol-mulk, narsalar (masalan, odam o‘ldirish qurollari, qimmatliklarni talon-toroj qilish yoki egallashda vosita bo‘lgan narsalar, o‘qotar qurol, brakonyerlik qurollari — qopqonlar, to‘rlar, soxta hujjat vah.k.) yoki transport vositalari”;
“b) o‘zida jinoyat izlarini saqlab qolgan narsalar (masalan, qon izlari mavjud yoki jinoyat sodir etilishi jarayonida shikastlangan kiyim, narsalar, shu jumladan, o‘q otilishi yoki portlash natijasida shikastlangan narsalar, barmoq, qo‘l, oyoq, poyabzal, transport, buzish qurollarining izlari va h.k.)”;
“Shuni nazarda tutish lozimki, ashyoviy dalillarni olish usullari qonunda qat’iy belgilangan. JPK 205-moddasiga ko‘ra, ashyoviy dalillar surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud tomonidan (hodisa sodir bo‘lgan yoki boshqa joylarni, binolarni ko‘zdan kechirish, tanib olish uchun ko‘rsatish, guvohlantirish, murdani eksgumatsiya qilish, ekspert tekshiruvi uchun namunalar olish, ko‘rsatuvni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish, olib qo‘yish, tintuv yoki eksperiment o‘tkazish paytida) olinishi yoinki surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudga JPK 198-202-moddalarida nazarda tutilgan tartibda himoyachi yoxud boshqa shaxslar (fuqarolar, korxona, muassasa, tashkilotlar mansabdor shaxslari) tomonidan taqdim etilishi mumkin”;
“axborot saqlash vositalari (telefon apparatlari, xotira kartalari va h.k.), ulardagi qonun bilan taqiqlanmagan ma’lumotlardan nusxa ko‘chirilib, mazkur ma’lumotlar egasi yoki uning vakiliga berilgandan keyin yo‘q qilinishi lozim”;
9-bandining sakkizinchi-to‘qqizinchi xatboshilari tegishlicha to‘qqizinchi-o‘ninchi xatboshilar deb hisoblansin;
“10. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, ba’zi hollarda ayrim qilmishlar, masalan, kontrabanda, tovar yoki boshqa qimmatliklarni O‘zbekiston Respublikasining bojxona chegarasidan o‘tkazish, giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda tashish, odam o‘g‘irlash va h.k. uchun jinoiy javobgarlikka tortilgan shaxslar jinoyat sodir etishda foydalangan avtomashinalar, mototsikllar va boshqa transport vositalari (konteynerlar) jinoyat quroli deb e’tirof etilishi mumkin. Bunda shuni nazarda tutish lozimki, ushbu transport vositalarini jinoyat quroli deb e’tirof etish uchun transport vositasidan, faqat ulov sifatida emas (masalan, aybdor tomonidan qonunga xilof ravishda baliqchilik jinoyati qarmoqlar va to‘rlardan foydalanilgan holda sodir etilgan bo‘lib, avtomobildan faqat ulov sifatida foydalanilgan bo‘lsa), balki, qasddan jinoyat sodir etishda aynan qurol sifatida foydalanilganligi so‘zsiz aniqlangan bo‘lishi zarur (masalan, talon-toroj jinoyatini sodir etishda o‘g‘irlangan katta hajmdagi tovarlar avtomobilda olib chiqib ketilgan, tovar yoki boshqa qimmatliklar bojxona nazoratini chetlab yoxud bojxona nazoratidan yashirib olib o‘tilgan bo‘lsa)”.
8. “Bojxona to‘g‘risidagi qonunchilikni buzish va kontrabandaga oid ishlar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2013-yil 6-sentabrdagi 18-sonli qarori:
1-bandi birinchi xatboshisidagi “Bojxona kodeksining 3-moddasi” so‘zlari “Bojxona kodeksining 5-moddasi” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“3. Qonun bojxona to‘g‘risidagi qonunchilikni buzish uchun javobgarlik turini bojxona chegarasidan qonunga xilof ravishda o‘tkazilayotgan tovar yoki boshqa qimmatliklar miqdori bilan bog‘lagan bo‘lib, bu miqdor ularning huquqbuzarlik sodir etilgan kundagi qiymatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Tovar yoki boshqa qimmatliklarni qonunga xilof ravishda bojxona chegarasidan ko‘p miqdorgacha o‘tkazganlik uchun har doim, shaxs aynan shunday huquqbuzarlik uchun bir yil davomida bir necha marta ma’muriy javobgarlikka tortilganligidan qat’i nazar, ma’muriy javobgarlik kelib chiqadi.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi (bundan buyon matnda — JK) 182-moddasining birinchi qismi bo‘yicha jinoiy javobgarlik tovar va transport vositalarini ko‘p miqdorda qonunga xilof ravishda bojxona chegarasidan o‘tkazganlik uchun ma’muriy javobgarlikka tortilgan (O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 227-21-moddasi, 227-22-moddasining birinchi qismi) shaxs ma’muriy jazo qo‘llanilganidan so‘ng bir yil davomida yana aynan shunday huquqbuzarlikni ko‘p miqdorda sodir etgan holdagina kelib chiqadi.
JK 182-moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan kvalifikatsiya belgilari mavjud bo‘lganda, jinoiy javobgarlik shaxs tovar yoki boshqa qimmatliklarni qonunga xilof ravishda bojxona chegarasidan o‘tkazganlik uchun ilgari ma’muriy javobgarlikka tortilgan-tortilmaganligidan qat’i nazar, kelib chiqadi. Bunda JK 182-moddasi ikkinchi qismining “b”, “v” va “g” bandlari bo‘yicha jinoiy javobgarlik faqat bojxona to‘g‘risidagi qonunchilik ko‘p miqdorda buzilgan holdagina kelib chiqadi”;
“bojxona chegarasidan o‘tkazilayotgan har qanday ko‘char mol-mulk, shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasining milliy valyutasi, valyuta qimmatliklari va boshqa qimmatli qog‘ozlar”;
4-bandi to‘rtinchi xatboshisidagi “BK 7-moddasi” so‘zlari “BK 13-moddasi” so‘zlari bilan almashtirilsin;
5-bandi birinchi xatboshisidagi “va transport vositalarini” so‘zlari “yoki boshqa qimmatliklar” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“8. Bojxona hujjatlari yoki vositalariga o‘xshatib yasalgan hujjatlardan amaldagi yo‘li bilan foydalanish deganda, jumladan, bojxona organlariga quyidagilarni taqdim etish tushunilishi lozim:
qalbakilashtirilgan bojxona identifikatsiyalash vositalaridan (plombalar, muhrlar, tamg‘alar bosish, identifikatsiyalash belgilari, shtamplar va BK 197-moddasida nazarda tutilgan boshqa identifikatsiyalash vositalari) yoki boshqa tovarlarga tegishli haqiqiy identifikatsiyalash vositalaridan foydalanish.
Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, tovarlarni bojxona chegarasidan o‘tkazishning har bir tartibi uchun qonunchilikda bojxona organlariga taqdim etilishi lozim bo‘lgan hujjatlar va ma’lumotlarning alohida ro‘yxati nazarda tutilgan (BK 18-19-moddalari). Shundan kelib chiqib, mazkur ro‘yxatlarda nazarda tutilmagan hujjatlar va ma’lumotlarni bojxona organlariga taqdim etmagan shaxsning harakatlari qonunga xilof deb qaralishi mumkin emas”;
“Boshqa nomga yozilgan deklaratsiyadan foydalanib tovarlarni bojxona chegarasidan o‘tkazish deganda, bojxona deklaratsiyasida yoki deklaratsiyalashning boshqa belgilangan shaklida tovarlar (nomlanishi, sifati va xususiyatlarini o‘zida aks ettiruvchi ma’lumotlar, shu jumladan ularning TIF TN kodlari) to‘g‘risida bila turib yolg‘on ma’lumotlarni aks ettirish tushuniladi.
Tushuntirilsinki, bojxona organi tomonidan bojxona deklaratsiyasini tekshirish, tovarlarni ko‘zdan kechirish va bojxona deklaratsiyasida ko‘rsatilgan ma’lumotlar noto‘g‘riligi aniqlangunga qadar bojxona deklaratsiyasida yo‘l qo‘yilgan xatolarning deklarant tomonidan mustaqil tuzatilishi (BK 265-266-moddalari) ma’muriy va jinoiy javobgarlikni istisno etadi”;
“Bojxona hujjatlari yoki vositalariga o‘xshatib yasalgan hujjatlardan aldash yo‘li bilan yoki deklaratsiyasiz yoxud boshqa nomga yozilgan deklaratsiyadan foydalangan holda tovarlarni bojxona chegarasidan o‘tkazish jinoyati bojxona organlari tomonidan tegishli hujjatlar ro‘yxatga olingan paytdan boshlab tugallangan hisoblanadi (BK 264-moddasi)”;
11-bandi ikkinchi xatboshisidagi “O‘zbekiston Respublikasining “Boj tarifi to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq” so‘zlari “BK 44-bobiga muvofiq” so‘zlari bilan almashtirilsin;
o‘zbek tili matnining 15-bandi birinchi xatboshisidagi “bojxona qiyoslashi” so‘zlari “bojxona identifikatsiyalashi” so‘zlari bilan almashtirilsin;
15-bandi ikkinchi xatboshisidagi “JK 205-moddasi” so‘zlari “JK192-11, 205-moddalari” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“17. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, JK 246-moddasiga muvofiq, bojxona nazoratini chetlab yoki bojxona nazoratidan yashirib yoxud bojxona hujjatlari yoki vositalariga o‘xshatib yasalgan hujjatlardan aldash yo‘li bilan foydalanib, deklaratsiyasiz yoki boshqa nomga yozilgan deklaratsiyadan foydalanib, kuchli ta’sir qiluvchi zaharli, zaharlovchi, portlovchi moddalar, radioaktiv materiallar, portlatish qurilmalari, qurol-yarog‘, o‘qotar qurol yoki o‘q-dorilarni shuningdek, giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni yoki diniy ekstremizm, separatizm va aqidaparastlikni targ‘ib qiluvchi materiallarni, yadroviy, kimyoviy, biologik va ommaviy qirg‘in qurolining boshqa turlarini, shunday qurollarni yaratishda foydalanilishi mumkinligi ayon bo‘lgan material va moslamalar, radioaktiv materiallarni (bundan buyon matnda — kontrabanda ashyolari) O‘zbekiston Respublikasining bojxona chegarasidan o‘tkazish boshqa jinoyat — kontrabanda tarkibini tashkil etadi”;
“171. Diniy materiallar bojxona chegarasidan qonunga xilof ravishda olib o‘tilgan har bir holatda shaxsning harakatlarini to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun ularda diniy ekstremizm, separatizm, aqidaparaslik g‘oyalari targ‘iboti mavjud yoki mavjud emasligi masalasini aniqlash maqsadida sud-dinshunoslik ekspertizasi tayinlanishi lozim. Agar ekspertiza natijalariga ko‘ra diniy mazmundagi materiallarda diniy ekstremizm, separatizm, aqidaparaslik g‘oyalari targ‘iboti mavjudligi aniqlansa, shaxsning harakatlari JK 246-moddasi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi lozim”;
“181. Shuni nazarda tutish lozimki, bojxona chegarasi orqali tovar yoki boshqa qimmatliklarni noqonuniy olib o‘tishda (JK 182-moddasi) foydalanilgan transport vositalari (konteynerlar) faqat tovar va boshqa qimmatliklar bojxona nazoratini chetlab yoki bojxona nazoratidan yashirib olib o‘tilgan holdagina jinoyat quroli deb topiladi”.
9. “Tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq ishlar bo‘yicha sud amaliyotining ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 2013-yil 11-dekabrdagi 20-sonli qarori:
rus tili matnining 5-bandi sakkizinchi xatboshisidagi “poryadka gosudarstvennoy registratsii” so‘zlari “poryadka i srokov gosudarstvennoy registratsii” so‘zlari bilan almashtirilsin;
rus tili matnining 5-bandi o‘ninchi xatboshisidagi “srokam predostavleniya” so‘zlari “srokam i poryadku predostavleniya” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“8. Qonunga xilof ravishda tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun javobgarlik turini qonun bunday faoliyat natijasida olinayotgan nazorat qilinmaydigan daromad (foyda) miqdori bilan bog‘laydi. Bunda daromad (foyda) deganda, qonunga xilof ravishda tadbirkorlik faoliyatini yuritish davrida tovar (ish, xizmat)lar realizatsiyasidan mazkur faoliyatni amalga oshirish bilan bog‘liq xarajatlar chegirib tashlangan holda olingan pul tushumi tushunilishi lozim”.
10. “Transport harakati va undan foydalanish xavfsizligiga qarshi jinoyatlar bilan bog‘liq ishlar yuzasidan sud amaliyotinig ayrim masalalari to‘g‘risida” gi 2015-yil 26-iyundagi 10-sonli qarori:
2-bandi oltinchi xatboshisidagi “2000-yil 11-dekabrdagi 472-sonli” so‘zlari “2015-yil 24-dekabrdagi 370-sonli” so‘zlari bilan almashtirilsin;
6-bandi birinchi xatboshisidagi “JK 260-262, 264-266, 268, 269-moddalarida” so‘zlari “JK 260-262, 2631, 264-266, 268, 269-moddalarida” so‘zlari bilan almashtirilsin;
7-bandi birinchi xatboshisidagi “2-bo‘limiga” so‘zlari “I bo‘limiga” so‘zlari bilan, “shuningdek, osma yurgizgichli (dvigatelli) velosiped, mokika, skuter” so‘zlari “moped (osma yurgizgichli (dvigatelli) velosiped)” so‘zlari bilan almashtirilsin;
8-bandi ikkinchi xatboshisidagi “avtomobilni belgilanmagan joyda to‘xtatib turish yoki qoldirib ketish” so‘zlari chiqarilsin;
11-bandi birinchi xatboshisidagi “JK 260, 262, 263, 266, 268, 269-moddalari” so‘zlari “JK260, 262, 263, 2631, 266, 268, 269-moddalari” so‘zlari bilan almashtirilsin;
II. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining fuqarolik ishlari bo‘yicha quyidagi qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilsin:
1. Oliy sud Plenumining 2003-yil 19-dekabrdagi “Fuqarolik protsessual qonun hujjatlari ayrim normalarining sudlar tomonidan qo‘llanilishi haqida”gi 19-sonli qarorining o‘zbek va rus tilidagi 6-bandi chiqarilsin.
2. Oliy sud Plenumining 1997-yil 2-maydagi “Xususiylashtirilgan turar joylarga egalik qilish, ulardan foydalanish va ularni tasarruf qilish bilan bog‘liq ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi 3-sonli qarorining
2) 25-bandining birinchi xatboshisi rus tilidagi matnidagi “V sootvetstvii s Zakonom “O gosudarstvennoy poshline” jumlasi chiqarilsin;
3) 25-bandining uchinchi xatboshisi rus tilidagi matnga muvofiqlashtirilib, quyidagi tahrirda bayon qilinsin.
“Taraflarning bitimni rasmiylashtirishda turar joy sotilish qiymatini kamaytirib ko‘rsatganliklari aniqlangan hollarda, sud undirilishi lozim bo‘lgan davlat boji miqdorini bitim bo‘yicha haqiqatda to‘langan summadan kelib chiqib hisoblashi va bitimni tuzish vaqtida to‘lanmay qolgan davlat bojini undirishi lozim”.
3. Oliy sud Plenumining 1996-yil 19-iyuldagi “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan keltirilgan shikoyatlarni sudlarda ko‘rish amaliyoti to‘g‘risida”gi 18-sonli qarori rus tilidagi matnining 12-bandi quyidagi mazmunda ikkinchi xatboshisi bilan to‘ldirilib, o‘zbek tilidagi matnga muvofiqlashtirilsin.
“Uchitivaya, chto v sootvetstvii so st. 149 GPK forma i soderjaniye zayavleniya doljno otvechat’ trebovaniyam ukazannoy normm i v jalobe doljni bit ukazani osparivayemie deystviya (bezdeystviya), narushenie prava i svobodi, fakt obraщeniya s dannoy jaloboy vishestoyaщemu doljnostnomu litsu, a takje nalichiye poluchennogo otveta na obraщeniye”.
4. Oliy sud Plenumining 1999-yil 24-sentabrdagi “Fuqarolik kodeksini tadbiq qilishda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar to‘g‘risida”gi 16-sonli qarorining
1) 24-bandidan “O‘zbekiston Respublikasining 1992-yil 9-dekabrdagi “Davlat boji to‘g‘risida”gi Qonuni, “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat soliq bosh boshqarmasi tomonidan 1993-yil 28-iyunda tasdiqlangan “Davlat boji to‘g‘risida”gi yo‘riqnoma” jumlalari;
2) Rus tilidagi matnidan “Zakona Respubliki Uzbekistan “O gosudarstvennoy poshline” ot 09.12.1992 goda, Instruksii “O gosudarstvennoy poshline” utverjdennoy Ministerstvom finansov i Glavnim gosudarstvennim nalogovim Upravleniyem pri Kabinete Ministrov ot 28.06.1993 goda” jumlalari chiqarilsin.
5. Oliy sud Plenumining 2000-yil 28-apreldagi “Ma’naviy zararni qoplash haqidagi qonunlarni qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 7-sonli qarorining
1) 1-bandidagi “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunning 35-moddasi” jumlasi “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunning 38-moddasi” deb o‘zgartirilsin.
2) Rus tilidagi matndagi “statyey 35 Zakona O garantiyax svobodi predprinimatelskoy deyatelnosti” va “prinyatix 26-aprelya 1996 goda” jumlasi “statyey 38 Zakona “O garantiyax svobodni predprinimatelskoy deyatelnosti” jumlasiga o‘zgartirilsin.
6. Oliy sud Plenumining “Bolalar tarbiyasi bilan bog‘liq nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 1998-yil 11-sentabrdagi 23-sonli qaroriga quyidagicha o‘zgartirish kiritilsin:
Oliy sud Plenumining “Sudlar tomonidan farzandlikka olish haqidagi ishlar bo‘yicha qonunchilikni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi qaroriga o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risidagi 2013-yil 11-dekabrdagi 21-sonli qarori qabul qilinishi munosabati bilan Oliy sud Plenumining 1998-yil 11-sentabrdagi 23-sonli “Bolalar tarbiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi qarorining 23-25-bandlari o‘z kuchini yo‘qotgan deb topilganligi bois, “O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining ayrim qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 2015-yil 26-iyundagi qarori bilan 24-bandiga kiritilgan o‘zgartirishlar o‘zbek va rus tilidagi matnlaridan chiqarilsin.
7. Oliy sud Plenumining “Fuqarolarning sud ishlariga doir murojaatlarini ko‘rib chiqish amaliyoti haqida”gi 1998-yil 28-dekabrdagi 31-sonli qarorining o‘zbek tilidagi matni
“Shaxslarning sudlarga qiladigan murojaatlari mazmun va shakl jihatidan protsessual xarakterda bo‘lgan yoki protsessual xarakterda bo‘lmagan murojaatlariga bo‘linadi. Bunday murojaatlar tushunchasi qonun hujjatlarida belgilanmagan.
Shu bois sudlarga tushuntirilsinki, mazmuni va shakliga ko‘ra protsess ishtirokchilari yoki ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan, ammo huquq va majburiyatlari haqidagi masala sud tomonidan hal etilgan shaxslarning ishni ko‘rib chiqish bilan bog‘liq hamda protsessual qonun hujjatlarida nazarda tutilgan murojaatlari protsessual xarakterda bo‘lgan murojaatlar hisoblanadi.
Sudda muayyan ishlarni mazmunan ko‘rish bilan bog‘liq bo‘lmagan, protsessual qonun hujjatlarida bevosita ko‘zda tutilmagan, protsessual harakatlar qilish yoki sud hujjati chiqarish uchun asos bo‘lmaydigan va dalil sifatida tan olinmaydigan murojaatlar esa protsessual xarakterda bo‘lmagan murojaatlar hisoblanadi.
Sudlar shuni inobatga olishlari kerakki, protsessual xarakterda bo‘lmagan murojaatlarni sudda ko‘rib chiqish tartibi protsessual xarakterda bo‘lgan murojaatlarni ko‘rib chiqish tartibidan farqlanadi. Xususan, sudga protsessual xarakterdagi murojaatlarni qilish huquqiga ega shaxslar, ularning huquq va burchlari, murojaatlarni ko‘rish tartibi va muddatlari kabi masalalar maxsus qonunlar — O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi, Jinoyat protsessual kodeksi, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi va sud jarayoniga oid boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi.
Protsessual xarakterda bo‘lmagan murojaatlarni ko‘rib chiqishga oid qoidalar esa “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi, “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi, “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida”gi, “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunlar, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015-yil 31-martdagi 73-son qaroriga ilova sifatida tasdiqlangan “Davlat organlari va davlat muassasalarida jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari bilan ishlash tartibi to‘g‘risida”gi Namunaviy nizom va boshqa shu kabi qonun hujjatlari hamda sudlarda ish yuritish tartibiga oid yo‘riqnomalarda aks etgan.
Mazkur Plenum qaroridagi qoidalar protsessual xarakterda bo‘lgan murojaatlarni ko‘rib chiqishga taalluqlidir.
Sudlarga uqtirilsinki, “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi Qonunning 2-moddasi mazmuniga ko‘ra protsessual xarakterda bo‘lgan murojaatlarni ko‘rib chiqish va hal etishda mazkur Qonunda belgilangan qoidalarni qo‘llab bo‘lmaydi”.
“Obraщeniya lits v sudi, isxodya iz soderjaniya i formi, delyatsya na obraщeniya protsessualnogo libo ne protsessualnogo xaraktera. Ponyatiye takix obraщeniy v zakonodatelnix aktax ne soderjitsya.
V svyazi s etim, raz’yasnit sudam, chto isxodya iz soderjaniya i formi, obraщeniya uchastnikov protsessa ili lits, ne privlechennix k uchastiyu v dele, o pravax i obyazannostyax kotorix sud razreshil vopros, svyazannie s rassmotreniyem dela, a takje predusmotrennie v protsessualnix zakonodatelnix aktax schitayutsya obraщeniyami protsessualnogo xaraktera.
A obraщeniya ne svyazannie s rassmotreniyem po suщestvu opredelennix del v sude, ne predusmotrennie neposredstvenno protsessualnim zakonodatelstvom, ne yavlyayuщiyesya osnovaniyem dlya soversheniya protsessualnix deystviy libo vineseniya protsessualnogo sudebnogo akta, ne priznannie v kachestve dokazatelstv, yavlyayutsya obraщeniyami ne protsessualnogo xaraktera.
Sudi doljni uchitivat, chto poryadok rassmotreniya v sude obraщeniy ne protsessualnogo xaraktera otlichayetsya ot poryadka rassmotreniya obraщeniy protsessualnogo xaraktera. V chastnosti, litsa, imeyuщiye pravo obraщeniya v sud protsessualnogo xaraktera, ix prava i obyazannosti, voprosi poryadka i srokov rassmotreniya . obraщeniy, reguliruyutsya spetsialnimi zakonami — Grajdanskim protsessualnim kodeksom, Ugolovnim protsessualnim kodeksom, Kodeksom ob administrativnoy otvetstvennosti Respubliki Uzbekistan, a takje drugimi zakonodatelnimi aktami, svyazannimi s sudebnim protsessom.
Pravila rassmotreniya obraщeniy ne protsessualnogo xaraktera predusmotreni Zakonami “Ob otkritosti deyatelnosti organov gosudarstvennoy vlasti i upravleniya”, “Ob obraщeniyax fizicheskix i yuridicheskix lits”, “O garantiyax i svobode dostupa k informatsii”, utverjdennim prilojeniyem k postanovleniyu Kabineta Ministrov Respubliki Uzbekistan ot 31-marta 2015 goda № 73, Tipovim polojeniyem “O poryadke raboti s obraщeniyami fizicheskix i yuridicheskix lits v gosudarstvennix organax i gosudarstvennix uchrejdeniyax” i drugimi takimi je zakonodatelnimi aktami, a takje instruksiyami, svyazannimi s poryadkom vedeniya deloproizvodstva v sudax.
Pravila, ukazannie v postanovlenii dannogo Plenuma, svyazani s rassmotreniyem obraщeniy protsessualnogo xaraktera.
Ukazat sudam, chto isxodya iz soderjaniya stati 2 Zakona “Ob obraщeniyax fizicheskix i yuridicheskix lits” pri rassmotrenii i razreshenii obraщeniy ne protsessualnogo xaraktera pravila ustanovlennie nastoyaщim Zakonom ne primenimi”.
8. Oliy sudi Plenumining 1993-yil 16-apreldagi “Sudlar tomonidan mulkni ro‘yxat (arest)dan chiqarish haqidagi ishlarni ko‘rishda qonunchilikning qo‘llanishi to‘g‘risida”gi 13-sonli qarori rus tilidagi matnining 12-bandi quyidagi mazmundagi ikkinchi xatboshisi bilan to‘ldirilib, o‘zbek tilidagi matnga muvofiqlashtirilsin.
“Esli spornoye imuщestvo priobreteno nezakonnimi deystviyami libo deystviyami, napravlennimi v uщerb gosudarstvu, eto imuщestvo v poryadke stati 1023 GK Respubliki Uzbekistan mojet bit obraщeno v doxod gosudarstva libo v schet vozmeщeniya prichinennogo uщerba po isku prokurora, zainteresovannix organizatsiy ili lits”.