O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 40-moddasiga muvofiq, har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega.
Keyingi tahrirga qarang.
Psixiatriya yordami ruhiy holati buzilgan shaxslarning ruhiy sog‘lig‘ini 2000-yil 31-avgustdagi “Psixiatriya yordami to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni va boshqa qonun hujjatlarida belgilangan asoslar va tartibda tekshiruvdan o‘tkazishni, ularni profilaktika qilishni, ularga tashxis qo‘yish, ularni davolash, parvarishlash va tibbiy-ijtimoiy jihatdan tiklashni o‘z ichiga oladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Ruhiy holati buzilgan shaxslarga psixiatriya yordami ko‘rsatish davlat tomonidan kafolatlanadi va qonuniylik, rahm-shafqat, insonparvarlik hamda inson va fuqaro huquqlari va erkinliklariga rioya etish prinsiplari asosida amalga oshiriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Shuningdek, 2001-yil 11-maydagi “Aholini sil kasalligidan muhofaza qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunida sil kasalligining oldini olishga qaratilgan ijtimoiy, tibbiy, sanitariya- gigiyenaga oid, epidemiyaga qarshi va boshqa chora-tadbirlarni amalga oshirishning, shuningdek sil kasalligiga chalingan bemorlarni aniqlash, davolash, dispanser ko‘rigidan o‘tkazish va reabilitatsiya qilishning huquqiy asoslari belgilangan.
Keyingi tahrirga qarang.
Yuqorida qayd etilgan qonunlar asosida O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksiga 331 va 332-boblari kiritilgan bo‘lib, tegishincha shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish yoki uning statsionarda yotishi muddatini uzaytirish hamda shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish haqidagi fuqarolik ishlarini alohida ish yuritish tartibida ko‘rish belgilangan.
Keyingi tahrirga qarang.
Fuqarolik protsessual kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilishi va sudlar tomonidan mazkur toifadagi ishlarni ko‘rishda kelib chiqayotgan masalalarni tushuntirish maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunining 17-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
1. Sudlarning e’tibori shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish yoki uning statsionarda yotishi muddatini uzaytirish hamda shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish haqidagi arizalarni o‘z vaqtida va to‘g‘ri hal qilish fuqaroni malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqi kafolatlaridan biri ekanligiga qaratilsin.
2. “Psixiatriya yordami to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 27, 29-moddalariga muvofiq, agar ruhiy holati buzilgan shaxsni faqat statsionar sharoitida tekshiruvdan o‘tkazish yoki davolash mumkin bo‘lsa, ruhiy holatning buzilishi esa og‘ir va uning o‘zi uchun yoki atrofidagilar uchun bevosita xavf tug‘dirishi, uning nochorligi, ya’ni asosiy hayotiy ehtiyojlarini mustaqil ravishda qondirishga layoqatsizligi, agar shaxs psixiatriya yordamisiz qoldirilgudek bo‘lsa, ruhiy holati yomonlashuvi oqibatida uning sog‘lig‘iga jiddiy zarar yetkazilishi bilan bog‘liq bo‘lsa, uni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya muassasasiga yotqizish masalasi sudlar tomonidan hal qilinishi tushuntirilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
3. Shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish to‘g‘risidagi yoki uning stadionarda yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi fuqarolik ishlari psixiatriya muassasasi joylashgan erdagi fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari sudloviga taalluqliligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
4. Nazarda tutmoq lozimki, shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish to‘g‘risidagi yoki uning statsionarda yotishi muddatini uzaytirish haqidagi arizalar alohida ish yuritish tartibida ko‘riladigan ishlar jumlasiga kiradi va ariza mazmun jihatdan O‘zbekiston Respublikasi FPK 149-moddasi hamda 2971-moddasi talablariga muvofiq bo‘lishi lozim va psixiatriya muassasasining rahbari tomonidan imzolanadi.
G‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish to‘g‘risidagi arizaga shifokor psixiatrlardan iborat komissiyaning shaxsning psixiatriya statsionariga yotqizish zarurligi to‘g‘risidagi asoslantirilgan xulosasi ilova qilinishi shartligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Shuningdek, shaxsning psixiatriya statsionarida bundan keyin bo‘lishi zarurligi to‘g‘risidagi asoslantirilgan xulosa uning statsionarda yotish muddatini uzaytirish haqidagi arizaga ilova qilinishi lozimligi sudlarga tushuntirilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
5. Sudlarning e’tibori FPK 160-moddasida nazarda tutilgan ishni sudda ko‘rishga tayyorlash bo‘yicha harakatlar bilan birgalikda ushbu kodeksning 2971-moddasida nazarda tutilgan arizani sudda ko‘rib chiqish uchun zarur bo‘lgan muddatda shaxsning psixiatriya statsionarida bo‘lib turishi masalasini hal etishlari lozimligiga qaratilsin.
Bunda, shaxsning psixiatriya statsionarida bo‘lib turishi masalasi arizani qabul qilish vaqtida hal qilinishi va ajrim tarzda rasmiylashtirilishi va ajrimda shaxsni psixiatriya statsionarida sudning hal qiluv qarori qabul qilinguniga qadar bo‘lib turishi ko‘rsatilishi shart.
Ushbu qoida shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi fuqarolik ishlarga ham taalluqli.
Keyingi tahrirga qarang.
6. Sudlarga tushuntirilsinki, shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish to‘g‘risidagi yoki uning statsionarda yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi ishlar statsionarga yotqizilayotgan shaxsning qonuniy vakili va statsionarga yotqizishning asosliligi to‘g‘risida xulosa bergan komissiya tarkibidagi shifokor psixiatr, prokuror, shuningdek shaxs yotgan psixiatriya muassasasi vakili ishtirokida ko‘rib chiqiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
FPK 2972-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq, sud majlisiga muassasa vakilining uzrsiz sabablarga ko‘ra kelmaganligi arizani ko‘rib chiqishga monelik qilmaydi, biroq sud uning kelishini shart deb topishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
Bunday toifadagi ishlar bo‘yicha sud majlisi sudning binosida yoki ish holatiga ko‘ra, psixiatriya statsionarida o‘tkazilishi mumkin.
Psixiatriya statsionariga yotqizilayotgan shaxsning qonuniy vakili tushunchasi va doirasi “Psixiatriya yordami to‘g‘risida”gi Qonunda belgilanganligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Bunda, Qonunning 9-moddasiga muvofiq, fuqaro o‘ziga psixiatriya yordami ko‘rsatilayotganda o‘z huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun o‘zi xohlagan vakilni taklif etishga haqli. Vakillikni rasmiylashtirish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
O‘n to‘rt yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmagan shaxs va qonunda belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz deb topilgan shaxsga psixiatriya yordami ko‘rsatilishida ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini ota-onalari, farzandlikka oluvchilari yoki boshqa qonuniy vakillari, ular bo‘lmagan hollarda esa — ijtimoiy ta’minot yoki maxsus ta’lim psixiatriya muassasasi ma’muriyati himoya qiladilar.
Keyingi tahrirga qarang.
Sud shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish yoki uning statsionarda yotishi muddatini uzaytirish haqidagi arizani ko‘rib chiqish yakuni bo‘yicha FPKning 203 — 206, 219, 2973-moddalariga asosan hal qiluv qarori chiqaradi.
Keyingi tahrirga qarang.
7. “Aholini sil kasalligidan muhofaza qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 121-moddasida, sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan, dispanser hisobida turgan hamda tibbiy tekshiruvdan va (yoki) davolanishdan bo‘yin tovlayotgan shaxs sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga sudning hal qiluv qarori asosida g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizilishi belgilanganligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish to‘g‘risidagi ariza ushbu muassasa tibbiy komissiyasining tibbiy tekshiruvdan va (yoki) davolanishdan bo‘yin tovlayotgan mazkur shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish zarurligi haqidagi xulosasi qabul qilingan kundan e’tiboran bir sutka ichida beriladi. Ariza sudga shaxs dispanser hisobida turgan yoki davolanayotgan yoxud uning yashash (turgan) joyidagi sil kasalligiga qarshi kurash muassasasi tomonidan beriladi.
8. Qonunning 122-moddasida, sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsning sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limida g‘ayriixtiyoriy tartibda davolanishda bo‘lishining davomiylik muddati olti oygacha etib belgilanganligiga, sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsning sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limida g‘ayriixtiyoriy tartibda davolanishda bo‘lishi muddati ushbu muassasa tibbiy komissiyasining xulosasi asosida sud tomonidan olti oygacha uzaytirilishi mumkinligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
9. Shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi fuqarolik ishlari mazkur shaxs dispanser hisobida turgan yoki davolanayotgan sil kasalligiga qarshi kurash muassasasi joylashgan erdagi yoki uning yashash (turgan) joyidagi fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari sudloviga taalluqliligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
10. Shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish haqidagi arizalar alohida ish yuritish tartibida ko‘riladigan ishlar jumlasiga kiradi va ariza mazmun jihatdan O‘zbekiston Respublikasi FPK 149-moddasi xamda 2975-moddasi talablariga muvofiq bo‘lishi lozim va muassasaning rahbari tomonidan imzolanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
11. Sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish to‘g‘risidagi arizaga ushbu muassasa tibbiy komissiyasining tibbiy tekshiruvdan va (yoki) davolanishdan bo‘yin tovlayotgan mazkur shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish zarurligi haqidagi xulosa ilova qilinishi, xulosada davolash o‘tkaziladigan muddat ko‘rsatilishi lozimligi sudlarga tushuntirilsin.
Shuningdek, sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limida g‘ayriixtiyoriy tartibda yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi arizaga ushbu muassasa tibbiy komissiyasining shaxs davolanishda bo‘lgan muassasada yotishi muddatini uzaytirish zarurligi haqidagi xulosasi ilova qilinishi, xulosada davolash o‘tkaziladigan muddat ko‘rsatilishi lozimligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
12. Sudlarga tushuntirilsinki, shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish to‘g‘risidagi yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi ishlar mazkur shaxs dispanser hisobida turgan yoxud davolanayotgan sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining vakili — tibbiy komissiyasi a’zosi, sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsning vakili, shuningdek prokuror ishtirokida ko‘rib chiqiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan, ishi sudda ko‘rib chiqilayotgan shaxs, agar uning sog‘lig‘i holati imkon bersa, sud majlisiga chaqirilishi mumkin.
FPK 2976-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq, sud majlisiga muassasa vakilining — tibbiy komissiya a’zosining, sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxs vakilining uzrsiz sababga ko‘ra kelmaganligi ishni ko‘rib chiqishga monelik qilmaydi, biroq sud ularning kelishini shart deb topishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
13. Sudlarga tushuntirilsinki, shaxsni psixiatriya statsionariga yotqizish to‘g‘risidagi yoki uning statsionarda yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi arizani ko‘rish uchun qonunda belgilangan o‘n kunlik muddat hamda shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish haqidagi yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi arizani ko‘rish uchun qonunda belgilangan uch kunlik muddat ish qo‘zg‘atilgan kundan boshlab hisoblanadi.
Shu munosabat bilan fuqarolik ishini qo‘zg‘atish, ishni sudda ko‘rishga tayyorlash bo‘yicha harakatlarni amalga oshirish va ishni sudda ko‘rishga tayinlashda sudlar belgilangan muddatlardan kelib chiqishlari zarurligi tushuntirilsin.
“Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 24-moddasida ko‘rsatib o‘tilgan bemorning huquqlaridan kelib chiqib, shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga hamda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish yoki uning ushbu muassasalarida yotishi muddatini uzaytirish bilan bog‘liq fuqarolik ishlari yopiq sud majlisida ko‘rilishi tushuntirilsin.
FPKning 219-moddasiga asosan sudlar tomonidan shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirish haqidagi hal qiluv qarori darhol ijroga qaratilishi lozim.
Hal qiluv qarori ustidan psixiatriya statsionariga joylashtirilgan shaxs, uning vakili, psixiatriya muassasa rahbari hamda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy ravishda yotkizilgan shaxs, uning vakili, sil kasalligiga qarshi kurash muassasasi rahbari qonunda nazarda tutilgan tartibda shikoyat qilishi, prokuror protest keltirishi mumkin.
Shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga hamda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish yoki uning ushbu muassasalarida yotishi muddatini uzaytirish bilan bog‘liq fuqarolik ishlari bo‘yicha sud xarajatlari arizachidan undirilmasligi sudlarga tushuntirilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
14. Sudlar shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda psixiatriya statsionariga hamda sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish bilan bog‘liq fuqarolik ishlarini ko‘rishda O‘zbekiston Respublikasining “Psixiatriya yordami to‘g‘risida”gi Qonuni 28-moddasida va “Aholini sil kasalligidan muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni 122-moddasida belgilangan muddatlarga qanchalik rioya qilinganligiga alohida e’tibor qaratishlari, bu borada aniqlangan qonun buzilishi holatlariga har doim ham FPKning 19-moddasiga asosan munosabat bildirib borish chorasini ko‘rishlari lozim.
Keyingi tahrirga qarang.