LexUZ sharhi
O‘zbekiston Respublikasi ushbu Konvensiyaga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 6-maydagi 81-I-sonli “O‘zbekiston Respublikasining 1963-yilda Tokioda imzolangan havo kemasida sodir etilgan jinoyatlar to‘g‘risidagi Konvensiyaga va boshqa ayrim harakatlarga qo‘shilishi to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq qo‘shildi.
Ushbu Konvensiyada ishtirok etuvchi davlatlar quyidagilar to‘g‘risida kelishib oldilar:
b) jinoyatlarga aloqador bo‘lmagan, ammo samolyot, shaxs yoki mol-mulkning xavfsizligini, shuningdek, samolyotda tartib va intizomni xavf ostiga qo‘yishi yoki xavf ostiga qo‘yishi mumkin bo‘lgan harakatlar.
2. III-bobda ko‘zda tutilgan istisnolardan tashqari, ushbu Konvensiya, ushbu samolyot parvozda yoki ochiq dengiz maydonidan yoki biron bir davlat chegarasidan tashqarida bo‘lgan boshqa hududdan tashqarida bo‘lgan har qanday havo kemasida, Ahdlashuvchi davlatda ro‘yxatdan o‘tgan har qanday samolyotda sodir etilgan qoidabuzarliklar yoki harakatlarga nisbatan qo‘llanilishi kerak.
3. Ushbu Konvensiyaga ko‘ra, samolyot dvigatellar ishga tushirilgan paytdan boshlab va qo‘nish yo‘li tugagunga qadar parvozda bo‘lgan deb hisoblanadi.
4. Ushbu Konvensiya harbiy, bojxona va ichki ishlar xizmatlarida ishlatiladigan havo kemalariga nisbatan qo‘llanilmasligi kerak.
Qoidalarning 4-moddasiga zarar yetkazmasdan va samolyot yoki shaxs yoki mol-mulkning xavfsizligi talab qilinadigan holdan tashqari, ushbu Konvensiyaning hech bir qoidasi siyosiy jinoyat qonunchiligining buzilishi yoki irqiy yoki diniy kamsitishga asoslangan harakatlar bilan bog‘liq har qanday harakatlarning ruxsatnomasi yoki talabi sifatida talqin qilinmasligi kerak.
1. Havo kemasini ro‘yxatga olish davlati kemada sodir etilgan jinoyatlar va harakatlarga nisbatan vakolatli yurisdiksiyani amalga oshiradi.
2. Har bir Ahdlashuvchi Davlat bunday davlatda ro‘yxatdan o‘tgan samolyotda sodir etilgan jinoyatlar bo‘yicha o‘z yurisdiksiyasini ro‘yxatga olish davlati sifatida belgilash uchun zarur bo‘lgan choralarni ko‘rishi kerak.
3. Ushbu Konvensiya milliy qonunchilikka muvofiq qo‘llaniladigan hech qanday jinoiy yurisdiksiyani istisno qilmaydi.
Ro‘yxatga olish davlati bo‘lmagan ahdlashuvchi Davlat, samolyotda sodir etilgan jinoyatlarga qarshi jinoiy yurisdiksiyasini amalga oshirish uchun parvoz qilayotgan samolyotga to‘sqinlik qila olmaydi, quyidagi holatlar bundan mustasno:
b) jinoyat doimiy rezident tomonidan yoki bunday davlatning doimiy yashovchilariga qarshi sodir etilganda;
d) agar jinoyat bunday davlatning parvozlar yoki manevralar bilan bog‘liq amaldagi qoidalari va ko‘rsatmalarini buzsa;
e) yurisdiksiyani amalga oshirish ko‘p tomonlama xalqaro bitim qoidalariga muvofiq bunday davlatning har qanday majburiyatlarini bajarish kafolati uchun zarur shart bo‘lsa.
1. Ushbu bobning qoidalari jinoyat va sodir etilgan xatti-harakatlarga yoki ro‘yxatdan o‘tish davlatining havo maydonida yoki ochiq dengizlar maydonida yoki biron-bir davlatdan tashqarida bo‘lgan agar oxirgi chiqish nuqtasi yoki da’vo qilingan qo‘nishning keyingi nuqtasi ro‘yxatga olish davlatida bo‘lmasa har qanday boshqa hududda sodir etilgan havo kemasida shaxs tomonidan jinoyatlarga nisbatan qo‘llanilmasligi kerak.
2. Qoidalarning 1-moddasi 3-bandiga qaramay, ushbu bobga ko‘ra, eshiklarni tushirish uchun ochilguniga qadar yuk tashishdan keyin barcha tashqi eshiklarning yopilishidan boshlab har qanday vaqtda parvozda ko‘rib chiqilishi kerak. Majburiy hodisa sodir bo‘lgan taqdirda, ushbu bobning qoidalari samolyotda sodir etilgan jinoyatlar va harakatlarga nisbatan qo‘llanishni davom ettirishi kerak, chunki davlatning vakolatli organlari samolyot, yo‘lovchilar, shuningdek, kemada bo‘lgan mol-mulk hisoblanadi.
1. Havo kemasining komandiri, agar u kishi samolyotda jinoyat sodir etgan yoki niyat qilgan bo‘lsa, yoki 1-moddasining 1-bandi, ko‘rib chiqilgan bo‘lsa, bunday shaxsga zarur bo‘lgan choralarni, shu jumladan erkinlikni cheklashni talab qilishi mumkin:
c) unga (samolyot qo‘mondoni) bunday shaxsni vakolatli organlarga topshirish yoki uni ushbu bobning qoidalariga muvofiq tushirish imkoniyatini berish.
2. Havo kemasi komandiri boshqa ekipaj a’zolarining yordamini talab qilishi yoki hal qilishi mumkin, shuningdek, bu shaxsni ushlab turish uchun yo‘lovchilarga yordam berishni so‘rashi yoki hal qilishi mumkin. Har qanday ekipaj a’zosi yoki yo‘lovchi, shuningdek, bunday choralar samolyot, yo‘lovchilar yoki mol-mulkning xavfsizligini ta’minlash uchun juda zarur ekanligiga ishonch hosil qilganda, hech qanday sanksiyalarsiz tegishli choralar ko‘rishi mumkin.
1. 6-modda bo‘yicha har qanday shaxsga nisbatan ehtiyot choralari, havo kemasi hodisa sodir bo‘lgan har qanday nuqtadan tashqarida qo‘llanilmasligi kerak, bundan mustasno:
a) bunday band Ahdlashmagan Davlat hududida joylashgan bo‘lsa va uning vakolatli organlari bunday shaxsni qo‘nishga ruxsat berish yoki uni ekstraditsiya qilish uchun 6-moddaning 1-qismi s) kichik bandiga muvofiq unga nisbatan qo‘llanilgan choralarni qo‘llashga ruxsat berishdan bosh tortsa;
b) havo kemasi majburiy qo‘nishni ishlab chiqarmasa va havo kemasi komandirini bunday shaxsni vakolati organlarga bera olmasa; yoki
2. Havo kemasi komandirini imkon qadar tezroq bo‘lishi kerak va agar iloji bo‘lsa, davlat hududida hodisa sodir bo‘lgan taqdirda, 6-modda qoidalariga muvofiq, bunday shaxsni havo kemasi va uning qamoqqa olinishining sabablari haqida xabardor qilinadi.
1. Havo kemasining komandiri, vaziyatlarga qarab, kerak bo‘lganda, 6-modda 1-bandi a) yoki b) kichik bandiga binoan, havo kemasi qo‘nadigan har qanday davlat hududiga tushib ketishi mumkin, chunki u yaxshi asosga ega bo‘lgan har qanday shaxs havo kemasida sodir etgan yoki qilmoqchi bo‘lagan xodisalar 1-modda 1-bandning b) kichik bandida aytib o‘tilgan harakatni sodir etganda.
2. Havo kemasining komandiri ushbu moddaga ko‘ra, bunday hodisa yuzaga kelgan fakt va sabablarni keltirib chiqaradigan davlat organlariga xabar berishi kerak.
1. Havo kemasining komandiri, vaziyatlarga qarab, kerak bo‘lganda, 6-moddaning 1-bandiga a) yoki b) kichik bandiga binoan, havo kemalari qo‘nadigan har qanday davlat hududiga tushib ketishi mumkin, chunki u yaxshi asosga ega bo‘lgan har qanday shaxs havo kemasida 1-moddaning 1-bandi b) kichik bandida aytib o‘tilgan harakatni sodir etgan yoki qilmoqchi bo‘lgan holatlarda.
2. Havo kemasining qo‘mondoni ushbu maqolaga ko‘ra, bunday hodisa yuzaga kelgan fakt va sabablarni keltirib chiqaradigan davlat organlariga xabar berishi kerak.
Ushbu Konvensiyaga muvofiq qabul qilingan chora-tadbirlar uchun hech kim — havo kemasining komandiri, na ekipaj a’zosi, na yo‘lovchi, na havo kemasining egasi, na ekspluatanti, na parvozi amalga oshirilgan shaxs chora-tadbirlar qabul qilingan shaxsga nisbatan ishni ko‘rib chiqishda javobgar bo‘lmasligi kerak.
1. Havo kemasida biron bir shaxs noqonuniy ravishda parvozda havo kemasini nazorat qilish, qo‘lga olish yoki boshqa noqonuniy ravishda amalga oshirish yoki bunday harakatni amalga oshirish natijasida kuch yoki tahdidlar bilan hibsga olinganida, Ahdlashuvchi davlatlar havo kemasini nazorat qilishni tiklash uchun barcha tegishli choralarni ko‘rishlari kerak.
2. Oldingi bandda ko‘rib chiqilgan hollarda, havo kemasini qo‘ndiradigan shartnoma davlati yo‘lovchilar va ekipaj a’zolarini parvozni davom ettirishga, bu muammoni imkon qadar tezroq hal qilishga imkon beradi va havo kemasi va uning yukini qonuniy egalariga qaytarishi kerak.
Har qanday Ahdlashuvchi Davlat boshqa Ahdlashuvchi davlatda ro‘yxatdan o‘tgan samolyot komandiriga 8-moddaning 1-bandiga muvofiq har qanday Lidoni qo‘ndirishga ruxsat berishi kerak.
1. Har qanday Ahdlashuvchi Davlat 9-moddaning 1-bandiga muvofiq havo kemasi komandiri tomonidan berilgan buyruq har qanday shaxs tomonidan qabul qilinishi kerak.
2. Vaziyatlarning asos bo‘lib xizmat qilishiga ishonch hosil qilib, har qanday Ahdlashuvchi Davlat 11-moddaning 1-bandnda ko‘rib chiqilgan va uni chiqargan shaxsda gumon qilingan shaxsning mavjudligini kafolatlaydigan har qanday boshqa choralarni ko‘rishi yoki bajarishi kerak. Muhofaza qilish va boshqa chora-tadbirlar ushbu davlat qonunchiligida nazarda tutilganidek taqdim etilishi kerak, ammo jinoyat sodir etish to‘g‘risidagi protokollarni tuzish va jinoyatchini berish uchun zarur bo‘lgan vaqtga uzaytirilishi mumkin.
3. Avvalgi xatboshiga ko‘ra, qamoqda bo‘lgan har qanday shaxs, uning fuqarosi bo‘lgan davlatning eng yaqin vakili bilan darhol aloqa o‘rnatishga yordam berishi kerak.
4. 9-moddaning 1-bandi yoki havo kemasi 11-moddaning 1-bandida ko‘rib chiqiladi, dalolatnoma tuziladi.
5. Agar Davlat, ushbu moddaga muvofiq, shaxsni hibsga olgan bo‘lsa, u darhol havo kemasini ro‘yxatga olish davlatini, shuningdek, qo‘lga olingan shaxsning millati davlatini xabardor qilishi kerak va agar u maqsadga muvofiq deb hisoblasa, ushbu haqiqatga qiziqqan har qanday boshqa Davlat, bunday shaxs hibsga olinganligi va hibsga olingan holatlar haqida ushbu moddaning 4-bandida keltirilgan dastlabki tergovni olib boruvchi davlat yuqorida qayd etilgan davlatlarga o‘z xulosalarini diqqat bilan bayon etishi va yurisdiksiyani qo‘llashni rejalashtirayotganini bildirishi kerak.
1. 8-moddaning 1-bandi yoki 9-moddaning 1-bandiga asosan tushirib qoldirilgan har qanday shaxs yoki u jinoyat sodir qilgandan keyin 11-moddaning 1-bandiga binoan o‘tkizilgan bo‘lsa, tayinlangan davlat qonunchiligiga asosan jinoiy surishtiruvlarni olib borish maqsadida tayinlangan punktning ko‘rib chiqishiga qarab jinoiy jazo tayinlashi mumkin.
2. 13-moddaning 2-bandida qayd etilgan na hodisa, na ekstraditsiya, na hibsga olish, 2-bandida ko‘rsatilgan boshqa hech qanday chora-tadbirlar, na muayyan shaxsning qaytish uning milliy qonunchiligiga muvofiq, muayyan Ahdlashuvchi davlat hududida shaxslar qabul qilinishi sifatida qabul qilinishi kerak;
ushbu Konvensiyada hech narsa o‘z hududidan bunday shaxslarni chiqarib yuborish uchun Ahdlashuvchi davlatning qonun hujjatlariga ta’sir qilmasligi kerak.
1. 8-moddaning 1-bandiga asosan tushirib qoldirilgan har qanday shaxs yoki 9-moddaning 1-bandiga muvofiq berilgan va yoki 11-moddaning 1-bandida qayd etilgan jinoyatni sodir etgandan keyin tushirilgan, va uning parvozini davom ettirmoqchi bo‘lgan har qanday maqsadga o‘z ixtiyori bilan amal qilish huquqiga ega bo‘lishi kerak, shuning uchun uning mavjudligi qonunchilikka muvofiq, ekstraditsiya qilish yoki jinoiy javobgarlikka tortish uchun davlatda tushishi kerak.
2. Kimning hududida shaxs 8-moddaning 1-bandi ko‘ra qo‘nish yoki 9-moddaning 1-bandi ostida chiqarilgan yoki 11-moddaning 1-bandi sodir etishda dalolatnoma gumon qilingan ahdlashuvchi Davlat, bunday holatlarda ushbu Ahdlashuvchi davlatning fuqarosi bo‘lgan shaxsga qaraganda, uning himoyasi va xavfsizligiga nisbatan kamroq qo‘llab-quvvatlanadigan apellatsiyaga berib, o‘z hududidan kirish va qabul qilish, berish va chiqarib yuborish kabi qonun hujjatlariga zarar yetkazmasdan amalga oshiradi.
1. Ahdlashuvchi davlatda ro‘yxatdan o‘tgan samolyotda sodir etilgan jinoyatlar nafaqat sodir etilgan joyda, balki havo kemalarini ro‘yxatga olish davlatida ham sodir etilganidek, ekstraditsiya maqsadlari uchun ko‘rib chiqilishi kerak.
2. Avvalgi qoidalarining bandlariga zarar etkazmasdan, ushbu Konvensiyada hech qanday qoidalar ekstraditsiya qilish uchun ruxsat bermasligi kerak.
Jinoyatni tergov qilish yoki hibsga olish yoki boshqacha qilib aytganda havo kemasida sodir etilgan har qanday jinoyatga nisbatan yurisdiksiyani qo‘llash uchun har qanday choralar ko‘rilganda. Ahdlashuvchi Davlat xavfsizlik va aeronavigatsiya bilan bog‘liq masalalarga e’tibor berishi kerak va havo kemasi, yo‘lovchilar, ekipaj a’zolari va yuklarning keraksiz kechikishidan qochish uchun harakat qilish kerak.
Agar Ahdlashuvchi davlatlar har qanday davlatda ro‘yxatdan o‘tmagan qo‘shma havo-transport ekspluatatsiyasi tashkilotlari yoki xalqaro tashish agentliklarini tashkil qilsalar, bunday davlatlar, sodir bo‘lgan holatlarga qarab, ular orasida davlatni belgilashlari kerak, bu Konvensiyaga muvofiq ro‘yxatga olish davlati sifatida qaralishi va ushbu Konvensiyaning barcha ishtirokchi — davlatlariga ushbu xabarni yuboradigan xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkilotini (IKAO) xabardor qilishi kerak.
Konvensiya kuchga kirgan sanadan oldin, qoidalarning 21-moddsiga muvofiq, bu raqam BMT yoki har qanday ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning a’zosi bo‘lgan har qanday Davlat tomonidan imzolanishi uchun ochiq qoladi.
1. Ushbu Konvensiya barcha davlatlarning konstitutsiyaviy tartib-qoidalariga muvofiq ratifikatsiya qilinishi kerak.
1. Imzo chekkan 12 ta davlatlar ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi protokollarini topshirgandan so‘ng, ular o‘rtasida o‘n ikkinchi ratifikatsiya bayonnomasi topshirilgan sanadan keyin o‘n to‘qqizinchi kuni kuchga kirishi kerak. Har bir davlat uchun o‘n to‘qqizinchi kuni ratifikatsiya protokolini topshirgandan so‘ng kuchga kirishi kerak.
2. Ushbu Konvensiya kuchga kirgandan so‘ng, u BMT Bosh kotibi va xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti tomonidan ro‘yxatga olinishi kerak.
1. Ushbu Konvensiya, kuchga kirgandan so‘ng, har qanday BMT a’zosi Davlat yoki boshqa ixtisoslashtirilgan tashkilotlarga qo‘shilish uchun ochiq bo‘lishi kerak.
2. Davlat qo‘shilishi xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkilotiga a’zo bo‘lish to‘g‘risidagi bayonnomani topshirish yo‘li bilan amalga oshirilishi va uni saqlash uchun topshirilgan sanadan boshlab o‘n to‘qqizinchi kuni kuchga kirishi kerak.
1. Har qanday Ahdlashuvchi Davlat ushbu Konvensiyani xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkilotini xabardor qilish orqali rad etishi mumkin.
2. Denonsatsiya xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti tomonidan denonsatsiya xabarnomasini olgan kundan olti oy o‘tgach kuchga kiradi.
1. Ikki yoki undan ortiq Ahdlashuvchi davlatlar o‘rtasida har qanday nizo, bu Konvensiyani talqin yoki qo‘llash bilan bog‘liq, qaysi muzokaralar yo‘li bilan hal qilinishi mumkin emas, ulardan biri iltimosiga hakamlik uzatiladi. Agar, hakamlik muhokamasi talab qilingan kundan boshlab olti oy ichida, Tomonlar arbitraj tashkil etish bo‘yicha kelishib olish imkoniyatiga ega bo‘lmasa, bu partiyalar har qanday sud maqomiga ko‘ra xalqaro sudga masalalarni murojaat qilishi mumkin.
2. Har bir Davlat ushbu Konvensiyani imzolash yoki ratifikatsiya qilish yoki unga qo‘shilish vaqtida o‘zini oldingi bandning tegishli qoidalari deb hisoblamasligini e’lon qilishi mumkin.
3. Avvalgi bandga muvofiq rezervasyonni amalga oshirgan har qanday Ahdlashuvchi Davlat har qanday vaqtda ushbu shartnomani bekor qilishi mumkin, bu haqda xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkilotiga xabar beradi.
Qoidalarning 24-moddasi bundan mustasno, ushbu Konvensiyada hech qanday rezervasyon bo‘lishi mumkin emas.
Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti BMTning barcha a’zo davlatlarini yoki boshqa ixtisoslashtirilgan tashkilotlarni xabardor qilishi kerak:
b) ratifikatsiya yoki qo‘shilish to‘g‘risidagi har qanday hujjatni, shuningdek bunday saqlash uchun berilgan sanani topshirish to‘g‘risida;
d) har qanday denonsatsiya xabarnomasini va bunday qabul qilingan sanani qabul qilish to‘g‘risida, shuningdek
e) 24-moddaga muvofiq qilingan har qanday deklaratsiya yoki bayonotni, shuningdek bunday qabul qilingan sanani qabul qilish to‘g‘risida.
Quyidagi imzo chekkan davlatlarning tegishli vakillarga ega ekanligiga ishonch hosil qilish uchun ushbu Konvensiyani imzoladilar.
Ushbu Konvensiya xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkilotiga topshiriladi va 19-modda bo‘yicha imzolashga ochiq qoladi va yuqorida qayd etilgan tashkilot tasdiqlangan nusxalarini BMTning barcha a’zo davlatlariga yoki har qanday ixtisoslashtirilgan tashkilotga yuboradi.