Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshirishda sud amaliyotida ayrim masalalar kelib chiqayotganligi munosabati bilan “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunning 17-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
1. Sudlarga tushuntirilsinki, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlik davlatlar tomonidan mazkur toifadagi ishlar bo‘yicha huquqiy yordam ko‘rsatishda ifodalanadi.
Davlatlararo munosabatlarda fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha huquqiy yordam ko‘rsatish deganda, bir davlatning vakolatli organi tomonidan boshqa (xorijiy) davlatning shunday organi topshirig‘i bo‘yicha ayrim protsessual, tezkor-qidiruv va boshqa harakatlarni bajarilishi tushuniladi.
2. Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlik sud, prokuror, tergovchi va surishtiruv organi tomonidan O‘zbekiston Respublikasining huquqiy yordam to‘g‘risidagi xalqaro shartnomalariga asosan amalga oshiriladi.
“O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq xalqaro shartnomalar shartnoma, kelishuv, konvensiya, protokol, memorandum, deklaratsiya va h.k. shakllarda tuzilishi mumkin.
Huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi normalar nafaqat mazkur masalaga doir maxsus xalqaro shartnomalarda, balki boshqa ikki tomonlama yoki ko‘p tomonlama xalqaro shartnomalar tarkibida ham (masalan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to‘g‘risidagi 1999-yil 9-dekabrdagi, transmilliy tashkiliy jinoyatchilikka qarshi 2000-yil 15-noyabrdagi, korrupsiyaga qarshi 2003-yil 31-oktabrdagi konvensiyalari va boshqalarda) mavjud bo‘lishi mumkin. Bunda huquqiy yordam to‘g‘risida so‘rov yuborish va ijro etishning zarur sharti shundan iboratki, hamkorlikka kirishayotgan davlatlardan har biri ko‘p tomonlama shartnoma ishtirokchisi bo‘lishi kerak.
3. Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshirishda O‘zbekiston Respublikasining kuchga kirgan xalqaro shartnomalari, shuningdek protsessual qonunchilik normalariga, jumladan, FPK 3,12, 390-moddalari, JPK 3, 4, 592 — 609-moddalariga amal qilinishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
Xalqaro shartnomani qo‘llash masalasini hal etishda, qonunga ko‘ra, (“O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to‘g‘risida”gi Qonunning 23-moddasi) xalqaro shartnoma shartnomaning o‘zida nazarda tutilgan yoki ahdlashuvchi tomonlar o‘rtasida kelishilgan tartibda va muddatlarda kuchga kirishiga doir qoidadan kelib chiqish kerak.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
4. Shuni nazarda tutish lozimki, FPK 390-moddasi, JPK 592-moddasi mazmuniga ko‘ra, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida huquqiy yordam o‘zarolik prinsipiga asosan ham ko‘rsatilishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
O‘zarolik prinsipi, jumladan, O‘zbekiston Respublikasining biror-bir xorijiy davlat bilan huquqiy yordam to‘g‘risida xalqaro shartnomasi mavjud bo‘lmagan hollarda qo‘llanilishi mumkin. Bunga ehtiyoj bo‘lganda, O‘zbekiston Respublikasining vakolatli organi (Oliy sud, Bosh prokuratura, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati) xorijiy davlat vakolatli organiga huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risida so‘rov kiritadi va unda o‘ziga xorijiy davlat vakolatli organining topshirig‘i bo‘yicha zarur protsessual harakatlarni bajarish yuzasidan majburiyat olganligini yozma ravishda tasdiqlaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
5. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida huquqiy yordam, shu jumladan, quyidagi ko‘rinishlarda amalga oshiriladi:
materiallar hamda bank, moliyaviy, yuridik va boshqa hujjatlar asli va tasdiqlangan nusxalarini tuzish, jo‘natish, taqdim etish, topshirish;
Keyingi tahrirga qarang.
tintuv o‘tkazish, predmetlar va hujjatlarni olib qo‘yish, mol-mulkni aniqlash va xatlash, shaxsning daromadini aniqlash, ashyoviy dalillarni jo‘natish va berish;
da’vogar, javobgar, uchinchi shaxslar (ularning vakillarini), jabrlanuvchilar, ayblanuvchilar (sudlanuvchilar), guvohlar, ekspertlarni so‘roq qilish;
bedarak yo‘qolgan shaxslarni qidirish, shuningdek huquqbuzarlik sodir etishda ayblanayotgan shaxslarni qidirish va ushlab berish;
sud hujjatlarini, shu jumladan, hukm nusxalari yoki sud qarorlari, sudlanganlik to‘g‘risida ma’lumotnomalar (zarurat bo‘lganda tegishli qonunchilik normalari matni ilova qilingan holda) taqdim etish;
fuqarolik ishlari bo‘yicha sud qarorlarini, jinoyat ishlari bo‘yicha hukmlarning fuqaroviy da’voga oid qismini tan olish va ijro etish.
Keyingi tahrirga qarang.
Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida o‘zarolik prinsipiga asosan qonunchilikka zid bo‘lmagan boshqa ko‘rinishdagi huquqiy yordam ham ko‘rsatilishi mumkin.
6. Xorijiy davlat hududida ayrim protsessual, tezkor-qidiruv va boshqa harakatlarni bajarish zarurati tug‘ilganda, yurituvida fuqarolik yoki jinoyat ishi bo‘lgan tegishli sud, prokuror, tergovchi yoki surishtiruv organi xorijiy davlatning vakolatli organiga tegishliligi bo‘yicha quyidagilar orqali so‘rov kiritadi:
umumiy yurisdiksiya sudlari tomonidan ko‘rilayotgan ishlarni yuritish bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha, shu jumladan, sud tomonidan JPK 399-moddasi tartibida e’lon qilingan qidiruv natijasida turgan joyi aniqlangan shaxsni ushlab turish va berish masalalari bo‘yicha — O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi orqali;
Keyingi tahrirga qarang.
sudning qarori yoki prokurorning roziligi (sanksiyasi) talab qilinmaydigan protsessual harakatlar bo‘yicha — O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati orqali;
Keyingi tahrirga qarang.
7. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, qonunda (JPK 593-moddasi) xorijiy davlat hududida jinoyat ishi bo‘yicha protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risidagi so‘rov mazmuni va shakliga nisbatan muayyan talablar belgilangan. Bunday so‘rov, jumladan, quyidagilarni o‘zida aks ettirishi kerak:
4) o‘ziga nisbatan so‘rov yuborilayotgan shaxs to‘g‘risidagi ma’lumotlar, shu jumladan, uning tug‘ilgan sanasi va joyi, fuqaroligi, mashg‘uloti turi, yashash joyi yoki turgan joyi haqidagi ma’lumotlar, uning protsessual maqomi (shu jumladan, sudlanganligi to‘g‘risida ma’lumot), yuridik shaxs uchun esa, uning nomi, yuridik manzili va joylashgan joyi;
5) aniqlanishi lozim bo‘lgan holatlar bayoni, shuningdek so‘ralayotgan hujjatlar, ashyoviy va boshqa dalillar ro‘yxati;
6) sodir etilgan jinoyatning haqiqiy holatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar, uning tavsifi, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining qilmish jinoyat deb e’tirof etilishiga asos bo‘ladigan tegishli moddasi matni;
Xalqaro shartnomalarga muvofiq, protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risidagi so‘rovda uni ijro etish uchun zarur bo‘lgan boshqa ma’lumotlar ham bo‘lishi mumkin.
Protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risidagi so‘rov va unga ilova qilinayotgan hujjatlar so‘rovni yuborayotgan organning gerbli muhri bilan tasdiqlanadi hamda ular yuborilayotgan xorijiy davlatning rasmiy tiliga yoki O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida nazarda tutilgan boshqa tilga tarjima qilinadi.
8. Xorijiy davlat hududida bo‘lgan shaxsni ushlab berish to‘g‘risida o‘zarolik prinsipi asosida so‘rov yuborishning o‘ziga xos xususiyati JPK 599-moddasi birinchi va ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan. Bunday so‘rov faqat quyidagi hollarda yuborilishi mumkin bo‘lib, shaxs:
jinoiy javobgarlikka tortish uchun ushlab berilgan taqdirda — agar so‘rov yuborilishiga sabab bo‘lgan qilmish har ikkala davlat qonun hujjatlariga muvofiq jinoiy jazolanadigan qilmish bo‘lsa va uni sodir etganlik uchun bir yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo yoki undan og‘irroq jazo nazarda tutilgan bo‘lsa;
hukmni ijro etish uchun ushlab berilgan taqdirda — agar shaxs olti oydan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazoga yoki undan og‘irroq jazoga hukm qilingan bo‘lsa.
9. Qidiruvda bo‘lgan shaxs xorijiy davlat hududida aniqlanganda, uni ushlab turish, qamoqqa olish, ushlab berish va ko‘chirib kelish zaruriyati to‘g‘risidagi masala qidiruv e’lon qilgan sud tomonidan ajrim chiqarish va tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish yo‘li bilan hal etiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Qidiruvda bo‘lgan shaxsni ushlab turish, qamoqqa olish, ushlab berish va ko‘chirib kelish zaruriyati to‘g‘risidagi masalani hal etishda, sud mazkur shaxsga nisbatan jinoyat ishni JPK 84-moddasiga muvofiq, tugatish uchun asoslar bor-yo‘qligini tekshirishi lozim. Agar ish bo‘yicha mazkur moddada nazarda tutilgan asoslardan birortasi mavjudligi aniqlansa, sud jinoyat ishini tugatishga nisbatan shaxsning roziligini olish to‘g‘risida xorijiy davlatning vakolatli organiga so‘rov yuborish bilan chegaralanishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
10. Xalqaro huquq normalari va JPK 600-moddasiga muvofiq, xorijiy davlat tomonidan O‘zbekiston Respublikasiga ushlab berilgan shaxs faqat ushlab berilguniga qadar o‘zi sodir etgan va faqat bunga uni ushlab bergan davlat roziligi olingan jinoyatlar uchun javobgarlikka tortilishi va jazolanishi mumkin.
Shu sababli xorijiy davlat vakolatli organining roziligi bo‘lmaganda, agar ish bo‘yicha ayblanuvchi zimmasiga ilgari qo‘yilgan ayblov bilan bog‘liq boshqa ayblovni qo‘yish uchun yoxud ayblovning og‘irroq ayblov bilan yoki haqiqiy ahvolga ko‘ra ayblov xulosasida nazarda tutilganidan jiddiy farq qiladigan ayblov bilan almashtirish uchun asoslar aniqlansa, sud ishni qo‘shimcha tergov yuritish uchun qaytaradi.
Agar ishni ko‘rish paytida sudlanuvchiga nisbatan JK 59-moddasining sakkizinchi qismi yoki 60-moddasi qoidalariga muvofiq jazo tayinlash uchun asoslar aniqlansa va bunga xorijiy davlat vakolatli organining roziligi olinmagan bo‘lsa, sud JPK 418, 481-moddalari tartibida ishning muhokamasini keyinga qoldiradi va materiallarni mazkur masalani hal etish uchun prokurorga yuboradi.
Ayni paytda shuni nazarda tutish lozimki, sudlanuvchining harakatlarini Jinoyat kodeksining yengilroq jazoni nazarda tutuvchi moddasiga (moddasi qismiga) qayta kvalifikatsiya qilish uchun, agar xalqaro shartnomada boshqa holat nazarda tutilmagan bo‘lsa, xorijiy davlat vakolatli organining roziligi talab etilmaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
11. Agar hukmni ijro etish bosqichida xorijiy davlatning vakolatli organi tomonidan shaxsni faqat u sudlangan ayrim jinoyat epizodlari yoki Jinoyat kodeksining ayrim moddalari bo‘yicha ushlab berishga rozilik berilgan bo‘lsa, sud qarorlari ularga tegishli sud instansiyasi tomonidan JPK 600-moddasi talablaridan kelib chiqadigan o‘zgarishlar kiritilgandan so‘ng ijro etilishi lozim.
12. Tushuntirilsinki, JK 34-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra, xorijiy davlatlar sudlarining hukmlari bo‘yicha sudlanganlik holati shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish to‘g‘risidagi masala hal qilinayotgan vaqtda hisobga olinishi mumkin. Boshqa barcha hollarda xorijiy davlat sudining hukmi bo‘yicha sudlanganlik holatini sud faqat agar bu O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida nazarda tutilgan bo‘lsagina tan olishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
13. Protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risida xorijiy davlatning tegishli vakolatli organidan kelib tushgan so‘rovni bajarish shartlari va tartibi, bunday so‘rovni ijro etmasdan qaytarib yuborish asoslari va tartibi JPK 595-moddasida nazarda tutilgan.
Jumladan, xorijiy davlat hududida jinoyat sodir etgan va O‘zbekiston Respublikasiga qaytib kelgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosini jinoiy javobgarlikka tortish to‘g‘risida xorijiy davlat vakolatli organining so‘rovi, basharti O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida bunday qilmish uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi norma mavjud bo‘lmasa, ijro etilishi mumkin emas.
Sudlar ayni paytda shuni inobatga olishlari lozimki, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida majburlov choralari (masalan, olib qo‘yish, tintuv, mol-mulkni xatlash, ushlab turish, qamoqda saqlash va boshqalar) bilan bog‘liq bo‘lmagan protsessual harakatlarni so‘rov kiritilayotgan qilmish har ikkala davlat tomonidan jinoyat deb tan olinmagan taqdirda ham ijro etish nazarda tutilishi mumkin.
14. Qonunda (JPK 602-moddasi) O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori yoki uning o‘rinbosarining O‘zbekiston Respublikasi hududida bo‘lgan shaxsni ushlab berish to‘g‘risidagi qarori ustidan shikoyat berish va uni sud tomonidan ko‘rishning alohida tartibi belgilangan. Bunda, agar shikoyatni berishdan kelib chiqadigan protsessual munosabatlar mazkur norma bilan tartibga solinmagan bo‘lsa, sud JPK 551-bobida nazarda tutilgan tegishli normalarga amal qilishi lozim.
Bunday shikoyatni ko‘rish natijalari bo‘yicha chiqarilgan sud ajrimi ustidan apellatsiya shikoyati (protesti) JPK 13-moddasining to‘rtinchi qismiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan uch nafar sudyadan iborat tarkibda ko‘rilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
15. Tushuntirilsinki, Fuqarolik protsessual kodeksida sudlarning xorijiy davlat vakolatli organlari bilan o‘zaro hamkorligini batafsil tartibga soluvchi normalar mavjud emasligi tufayli, sudlar huquq analogiyasiga ko‘ra, Jinoyat-protsessual kodeksining 64-bobida belgilangan tartibga, agar bu fuqarolik protsessual qonunchiligi prinsiplariga xilof bo‘lmasa, amal qilishlari lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
16. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi huzuridagi Sud qonunchiligini demokratlashtirish va liberallashtirish hamda sud tizimi mustaqilligini ta’minlash bo‘yicha tadqiqot markaziga quyidagilar tavsiya etilsin:
Keyingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi bilan kelishgan holda muntazam va o‘z vaqtida sudyalarni O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari ro‘yxati, matni va xalqaro huquqning boshqa hujjatlari bilan ta’minlash;
xalqaro huquq manbalarini muntazam tahlil etish va zarur amaliy qo‘llanmalar, sharhlar hamda boshqa metodik adabiyotlar chop etish.
17. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Yuristlar malakasini oshirish markaziga sudyalar va sud apparati xodimlari uchun o‘quv jarayonini tashkil etishda, sudlar faoliyatida xalqaro hamkorlik masalalarini tartibga soluvchi O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarini qo‘llashga alohida e’tibor qaratish tavsiya etilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
18. Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha oliy sudlari, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha viloyatlar va unga tenglashtirilgan sudlar vaqti-vaqti bilan fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlikka oid qonunchilikni qo‘llash bo‘yicha sud amaliyotini umumlashtirib borsinlar va yo‘l qo‘yilgan qonun buzilishlarini o‘z vaqtida bartaraf etsinlar.
Keyingi tahrirga qarang.