Tijorat banklari tomonidan bank kafolatlarini berish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida
LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2022-yil 23-avgustdagi 19/13-sonli ““Tijorat banklari tomonidan bank kafolatlarini berish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi qaror, shuningdek unga o‘zgartirish va qo‘shimchalarni o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish haqida”gi qaroriga (ro‘yxat raqami 2364-6, 14.09.2022-y.) asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksiga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996-yil, 2-songa ilova), O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida” (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995-y., 12-son, 247-modda), “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996-y., 5-6-son, 54-modda) qonunlari hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 26-noyabrdagi PQ-1438-son “2011 — 2015-yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko‘rsatkichlariga erishishning ustuvor yo‘nalishlari to‘g‘risida”gi qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-y., 48-son, 442-modda) muvofiq Markaziy bank Boshqaruvi qaror qiladi:
1. Tijorat banklari tomonidan bank kafolatlarini berish tartibi to‘g‘risidagi nizom ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2012-yil 24-martdagi 10/1-sonli qaroriga
ILOVA
ILOVA
Mazkur Nizom O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksiga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996-yil., 2-songa ilova), “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995-y., 12-son, 247-modda), “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996-y., 5-6-son, 54-modda) O‘zbekiston Respublikasining qonunlari hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 26-noyabrdagi PQ–1438-sonli “2011 — 2015-yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko‘rsatkichlariga erishishning ustuvor yo‘nalishlari to‘g‘risida”gi qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-y., 48-son, 442-modda) muvofiq, tijorat banklari tomonidan bank kafolatlarini berish tartibini belgilaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
bank kafolati — bank (kafil) boshqa shaxs (prinsipal)ning buyurtmasiga ko‘ra kafil o‘z zimmasiga olayotgan majburiyat shartlariga muvofiq prinsipalning kreditori (benefitsiar) pul summasini to‘lash haqida yozma talabnoma taqdim etsa, pulni unga to‘lash haqida prinsipalga beradigan yozma majburiyat (keyingi o‘rinlarda kafolat deb yuritiladi);
kafil — o‘z mijozi (prinsipal)ning yozma arizasiga ko‘ra, prinsipal benefitsiar oldidagi majburiyatlarini bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda kafolatga muvofiq ushbu majburiyatlarning bajarilishini o‘z zimmasiga oluvchi bank;
prinsipal — bankka o‘zining uchinchi shaxs (benefitsiar) oldidagi majburiyatlari bajarilishining ta’minoti sifatida kafolat berish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilgan shaxs;
2. Kafolat prinsipalning benefitsiar oldidagi o‘z majburiyatini (asosiy majburiyatini) lozim darajada bajarilishini ta’minlaydi.
3. O‘zbekiston Respublikasining banklarga oid qonun hujjatlariga, shu jumladan, Markaziy bank tomonidan o‘rnatilgan iqtisodiy me’yorlarga rioya etmayotgan hamda kredit portfelida 6 foiz va undan yuqori miqdordagi to‘lov muddati o‘tgan yoki muammoli aktivlari mavjud bo‘lgan tijorat banklari tomonidan kafolat berish taqiqlanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
4. Tijorat banklari tomonidan berilgan jami kafolat va prinsipal tomonidan qoplanmagan benefitsarga to‘lab berilgan mablag‘lar summalarining yig‘indisi birinchi darajali bank kapitalining 25 foizidan oshmasligi kerak.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
6. Kafolat berilgandan keyin prinsipal tomonidan mazkur Nizomning 5-bandi ikkinchi, uchinchi va beshinchi xatboshilarida belgilangan talablar buzilgan taqdirda kafolat chaqirib olinishi mumkin.
7. Kafolat berish masalasi Bosh bankning kredit qo‘mitasi tomonidan ko‘rib chiqiladi hamda mazkur kafolat bank boshqaruvi raisining imzosi bilan rasmiylashtiriladi. Bosh bank tomonidan bank filiallariga kafolat berish huquqining taqdim etilishi taqiqlanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
kafolatdan foydalanishning butun davrini o‘z ichiga olgan pul oqimi tahlili ko‘rsatilgan biznes-reja;
oxirgi hisobot sanasi bo‘yicha buxgalteriya balansi (1-shakl), moliyaviy natijalari haqida hisobot (2-shakl), muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzdorlik haqidagi ma’lumotnoma (2a-shakl);
Keyingi tahrirga qarang.
9. Prinsipal taqdim etilgan kafolat bo‘yicha majburiyatni o‘z vaqtida bajarishning ta’minoti sifatida bankka quyidagi ta’minot turlaridan birini taqdim etishi lozim:
Keyingi tahrirga qarang.
prinsipalning kafolat bo‘yicha majburiyatni bajarmaslik xatarining sug‘urta qilinganligi to‘g‘risidagi sug‘urta polisi.
10. Prinsipalning buyurtmasiga asosan bank tomonidan kafolat berish yoki kafolat berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qilish muddati buyurtma barcha zarur hujjatlar ilova qilingan holda bankka kelib tushgan kundan boshlab yigirma bank kunidan oshmasligi lozim.
Qabul qilingan qaror natijalari to‘g‘risidagi xabarnoma uch bank kunidan kechiktirmay prinsipalga yuboriladi. Kafolat berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qilingan taqdirda xabarnomada rad etish sabablari aniq ko‘rsatilishi lozim.
11. Kafolat berish to‘g‘risida qaror qabul qilingach, kafil va prinsipal o‘rtasida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda kafillik shartnomasi (keyingi o‘rinlarda shartnoma deb yuritiladi) tuziladi.
Keyingi tahrirga qarang.
13. Kafolat bo‘yicha benefitsiarga tegishli bo‘lgan kafilga talab qo‘yish huquqi, agar kafolatda boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, boshqa shaxsga o‘tkazilishi mumkin emas.
14. Shartnoma Bosh bank kredit qo‘mitasining bayonnomasiga asosan rasmiylashtiriladi va u imzolangan kundan boshlab kuchga kiradi.
Keyingi tahrirga qarang.
15. Tijorat banklari tomonidan berilgan kafolatlar bo‘yicha mazkur Nizomda belgilangan tartibda ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxira shakllantirilishi lozim.
16. Zaxira miqdori prinsipalning moliyaviy ahvoli, kredit tarixi va prinsipal faoliyat ko‘rsatayotgan iqtisodiyot tarmog‘i holatini hisobga olgan holda uning kreditga layoqatliligidan kelib chiqib belgilanadi.
17. Prinsipalning kredit layoqatliligi “yaxshi”, “standart”, “substandart”, “past” va “yomon” kabi tasniflanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
18. Quyidagi holatlar mavjud bo‘lganda, prinsipalning kredit layoqatliligi “yaxshi” deb e’tirof etiladi:
Keyingi tahrirga qarang.
barcha moliyaviy majburiyatlarini o‘z muddatida bajarishiga shubha tug‘dirmaydigan, shu jumladan kafolat bo‘yicha qarzini qondirish uchun yetarli pul mablag‘lariga ega;
Keyingi tahrirga qarang.
taqdim etilayotgan ta’minotga doir barcha hujjatlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan;
Kreditga layoqatliligi “yaxshi” deb e’tirof etilgan prinsipalga berilgan kafolatlar bo‘yicha ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxira shakllantirilmasligi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
19. Quyidagi holatlardan biri mavjud bo‘lganda, prinsipalning kredit layoqatliligi “standart” deb e’tirof etiladi:
Keyingi tahrirga qarang.
umumiy moliyaviy ahvoli barqaror hisoblangan, lekin faoliyatida ayrim iqtisodiy salbiy holatlar mavjud bo‘lgan, ularning bartaraf etilmasligi prinsipalning majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarmaslik holatini vujudga keltirish xavfining mavjudligi;
faoliyati davomida kredit yoki boshqa qarzlar bo‘yicha to‘lovlar muddatining bir marotaba uzaytirilganligi.
Kreditga layoqatliligi “standart” deb e’tirof etilgan prinsipalga berilgan kafolat summasining 10 foizi miqdorida ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxira shakllantirilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
20. Quyidagi holatlardan biri mavjud bo‘lganda, prinsipalning kredit layoqatliligi “substandart” deb e’tirof etiladi:
Keyingi tahrirga qarang.
oxirgi hisobot oyidagi mavjud barcha muddati kelgan majburiyatlarni, shuningdek kafolat summasini ushbu oy davomida kelib tushgan pul mablag‘lari hisobidan qoplash imkoniyatiga ega emasligi;
Kreditga layoqatliligi “substandart” deb e’tirof etilgan prinsipalga berilgan kafolat summasining 25 foizi miqdorida ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxira shakllantirilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
21. Quyidagi holatlardan biri mavjud bo‘lganda, prinsipalning kredit layoqatliligi “past” deb e’tirof etiladi:
Keyingi tahrirga qarang.
oxirgi besh yilda salbiy kredit tarixiga ega ekanligi, ya’ni to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirmaganligi.
Kreditga layoqatliligi “past” deb e’tirof etilgan prinsipalga berilgan kafolat summasining 50 foizi miqdorida ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxira shakllantirilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
22. Quyidagi holatlardan biri mavjud bo‘lganda, prinsipalning kredit layoqatliligi “yomon” deb e’tirof etiladi:
Keyingi tahrirga qarang.
Kreditga layoqatliligi “yomon” deb e’tirof etilgan prinsipalga berilgan kafolat summasining 100 foizi miqdorida ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxira shakllantirilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
23. Tijorat banklari tomonidan prinsipalning kreditga layoqatliligini tasniflash kafolat berilgan paytdan boshlab, har oyda kamida bir marta amalga oshiriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
24. Berilgan kafolatlar hisobi O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasiga (ro‘yxat raqami 773-17, 2004-yil 13-avgust) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-yil., 32-son, 369-modda) muvofiq, “90993 — Kafolat va kafilliklar” hisobvarag‘ida yuritiladi. Ushbu hisobvaraq har bir mijozning unikal kodi bilan ochiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
25. Kafolat ta’minoti sifatida kafil tomonidan qabul qilingan ta’minot hisobi “94500 — Garov sifatida ta’minlangan qimmatli qog‘ozlar, mulklar va mulkiy huquqlar (talablar)” hisobvarag‘ida yuritiladi.
Kafolat summasi “90993 — Kafolat va kafilliklar” hisobvarag‘iga kirim qilinadi va kafolat summasi to‘liq qoplab berilgunga qadar saqlanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
26. Mazkur Nizomning 34-bandida nazarda tutilgan holatlardan biri yuz bergan taqdirda, kafolat summasi bank farmoyishiga asosan “90993 – Kafolat va kafilliklar” hisobvarag‘idan chiqariladi.
27. Ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxira shakllantirish quyidagi buxgalteriya o‘tkazmasi orqali amalga oshiriladi:
29. Bank tomonidan shakllantirilgan zaxira hisobidan to‘lab berilgan kafolat summasi “19999 – Boshqa aktivlar – ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni qoplash zaxirasi (kontr-aktiv)” hisobvarag‘iga quyidagi buxgalteriya o‘tkazmasi orqali o‘tkazib beriladi:
30. Bank tomonidan benifitsiarga to‘lab berilgan kafolat summasini prinsipal tomonidan qisman yoki to‘liq qoplab berish quyidagi buxgalteriya o‘tkazmasi orqali amalga oshiriladi:
31. Ayni vaqtda, shakllantirilgan zaxira summasi prinsipal tomonidan to‘lab berilgan kafolat summasi hisobiga quyidagi buxgalteriya o‘tkazmasi orqali kamayib boradi:
32. Agar bank tomonidan benifitsiar foydasiga to‘lab berilgan kafolat summasi prinsipal tomonidan qisman yoki to‘liq qoplab berilmasa “19997 – Boshqa aktivlar” hisobvarag‘ining qoldiq summasi quyidagi buxgalteriya o‘tkazmasi orqali balansdan chiqariladi:
33. Kafillik xizmatlarini ko‘rsatganlik uchun haq to‘lash prinsipal tomonidan oldindan bankning “22896 – Muddati uzaytirilgan boshqa daromadlar” hisobvarag‘iga o‘tkazib berish orqali amalga oshiriladi. Ushbu hisobvaraqdan kafillik xizmatlarini ko‘rsatganlik uchun haq summasini daromadga o‘tkazish Tijorat banklarida kreditlarning buxgalteriya hisobi tartibi to‘g‘risida nizomda (ro‘yxat raqami 1435, 2004-yil 17-dekabr) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-yil., 50-son, 511-modda) belgilangan tartibda bank daromadiga o‘tkazib boriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
34. Kafolat bo‘yicha kafilning benefitsiar oldidagi majburiyatlari O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 309-moddasida nazarda tutilgan tartibda bekor bo‘ladi.
35. Kafilning prinsipaldan kafolat bo‘yicha benefitsiarga to‘langan summalarni regress tartibida to‘lashni talab qilish huquqi kafil bilan prinsipal o‘rtasida tuzilgan shartnomada belgilab qo‘yiladi.
Agar kafil bilan prinsipal o‘rtasida tuzilgan shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, kafil benefitsiarga kafolat shartlariga nomuvofiq tarzda yoki kafilning benefitsiar oldidagi majburiyatni buzganligi uchun to‘langan summalarni qoplashni prinsipaldan talab qilishga haqli emas.
36. Mazkur Nizomning buzilishida aybdor bo‘lgan shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javob beradilar.
Keyingi tahrirga qarang.