“Dafn etish va dafn ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
Dafn etish joylarini saqlash, ulardan foydalanish va qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish tartibi to‘g‘risidagi nizom 1-ilovaga muvofiq;
Dafn etish joylarini saqlash va obodonlashtirishga yuridik va jismoniy shaxslarning xayr-ehsonlaridan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi nizom 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bir oy muddatda:
tumanlar va shaharlar hokimliklari tomonidan dafn etish joylarini saqlash qoidalari ishlab chiqilishini va belgilangan tartibda tasdiqlanishini ta’minlasinlar;
3. Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 9-martdagi 59-son qarori bilan tasdiqlangan Zamonaviy arxitektura-shaharsozlik talablarini hisobga olgan holda aholi punktlarini obodonlashtirish ishlarini tashkil etish qoidalariga (O‘zbekiston Respublikasi QT, 2009-y., 3-son, 17-modda) 3-ilovaga muvofiq o‘zgartirish kiritilsin.
O‘zbekiston SSR Ministrlar Sovetining “O‘zbekiston SSRda qabristonlarni yaxshi saqlash, ulardan foydalanish va qabrlar ustiga yodgorlik toshlarini o‘rnatish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida” 1986-yil 22-oktabrdagi 515-son qarori (O‘zSSR QT, 1986-y., 10-son, 44-modda);
O‘zbekiston SSR Ministrlar Sovetining “O‘zbekiston SSRda qabristonlarni yaxshi saqlash, ulardan foydalanish va qabrlar ustiga yodgorlik toshlarini o‘rnatish tartibi to‘g‘risidagi Nizomga o‘zgartirishlar kiritish haqida” 1987-yil 14-iyuldagi 291-son qarori (O‘zSSR QT, 1987-y., 7-son, 41-modda);
Vazirlar Mahkamasining 1993-yil 19-oktabrdagi 505-son qarori bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining ayrim qarorlariga kiritilayotgan o‘zgartirishlarning 15-bandi.
5. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosari B.A. Xo‘jayev zimmasiga yuklansin.
1. Mazkur Nizom “Dafn etish va dafn ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi hududida dafn etish joylari (keyingi o‘rinlarda qabriston deb ataladi) va qabr usti yodgorliklari inshootlarini saqlash, ulardan foydalanish tartibini belgilaydi.
2. O‘zbekiston Respublikasining butun hududida qabristonlarni saqlash, ulardan foydalanish va qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish mintaqalarning mahalliy aholisi, shuningdek boshqa millatlar va xalqlarning mavjud an’analari, urf-odatlari va udumlariga muvofiq amalga oshiriladi.
3. Diniy tashkilotlar bilan kelishib har bir diniy konfessiya uchun uchastkalarning chegaralarini qat’iyan chegaralagan holda kompleks, ko‘p konfessiyali qabristonlarni ochishga va ulardan foydalanishga yo‘l qo‘yiladi.
4. Qabristonlarni saqlash, ulardan foydalanish va qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish ekologik me’yorlar, sanitariya, shaharsozlik hamda boshqa me’yorlar va qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi.
5. Qabrlar, sag‘analar, shuningdek dafn etishni amalga oshirishga mo‘ljallangan boshqa binolar va inshootlarni barpo etish uchun ekologik me’yorlarga, sanitariya, shaharsozlik va boshqa me’yorlar hamda qoidalarga muvofiq ajratilgan yer uchastkalari qabristonlar hisoblanadi. Qabristonlar moddiy madaniy meros obyektlari jumlasiga kiritilishi mumkin.
6. Qabristonlar tuman, shahar davlat hokimiyati organlarining bevosita tasarrufida bo‘ladi, ularga qabristonlarni zarur darajada saqlash va obodonlashtirish majburiyati yuklanadi.
Qabristonlarni obodonlashtirish obyektlarini saqlash va ulardan foydalanish, dafn etish xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha bevosita faoliyat mahalliy davlat hokimiyati organlari ta’sis etadigan shahar va tuman obodonlashtirish boshqarmalari (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmalari) tomonidan amalga oshiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
7. Har bir qabriston qonunchilikka muvofiq belgilangan me’yorlar bo‘yicha tegishli xodimlarga ega bo‘lishi kerak.
(7-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
8. Qabristonlarni obodonlashtirish, mukammal va joriy ta’mirlash, ularni zarur darajada saqlash mahalliy budjet mablag‘lari hisobidan amalga oshirilib, xarajatlarning alohida moddasi bo‘yicha mablag‘lar ajratiladi. Bunda go‘r qazish va marosim xizmatlari bo‘yicha ishchilarga ega bo‘lish ko‘rsatilgan pulli xizmatlar uchun aholidan tushgan mablag‘lar hisobidan, mahalliy davlat hokimiyati organlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari tomonidan belgilanadigan tariflar bo‘yicha amalga oshiriladi.
Shuningdek, qabristonlarni saqlash va obodonlashtirishda yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy xayr-ehsonlaridan foydalaniladi.
Qabristonlarni obodonlashtirish fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari ko‘magida hashar yo‘li bilan ham amalga oshirilishi mumkin.
ma’muriy va boshqa binolar, yo‘llar, xiyobonlar, tarixiy va memorial qabrlar, jamoat hojatxonalari va boshqa obyektlarning joylashishi belgilangan holda qabristonning sxematik tarxi;
qabristonning ish jadvali (ziyorat qilish qoidalari) va boshqa yo‘l-yo‘riq hujjatlari qo‘yilgan taxta;
manzillari va aloqa bog‘lash telefonlari ko‘rsatilgan holda tuman (shahar) obodonlashtirish boshqarmasi (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmasi), qabriston ma’muriyati to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
10. Qabristonlar har kuni ziyoratlar va dafnlar uchun ochiq bo‘lishi kerak. Qabristonlarni ochish va yopish vaqti, ularning diniy konfessiya va mahalliy an’analarga mansubligiga bog‘liq holda, shahar va tuman obodonlashtirish boshqarmasi (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmasi) tomonidan belgilanadi.
11. Qabriston hududida jamoat tartibi va sokinlikni buzish, mast-alast, giyohvandlik va boshqa xil kayflar holatida bo‘lish, qabr usti yodgorliklariga va yashil o‘simliklarga shikast yetkazish, shuningdek quruq o‘t, barg, shox-shabba va daraxtlarning shoxchalarini yoqish, mol va boshqa uy hayvonlarini boqish, mevali ko‘chatlar o‘tqazish, qishloq xo‘jaligi ekinlari o‘stirish taqiqlanadi.
12. Qabristonlarda qabriston ma’muriyati tomonidan qabrlarni ro‘yxatdan o‘tkazish va qabr usti yodgorliklarini ro‘yxatdan o‘tkazishning raqamlangan va ip bilan tikilgan daftarlari, shuningdek hujjatlar tikib qo‘yiladigan yig‘majild yuritilishi kerak. Dafn etishni amalga oshirish huquqini beradigan barcha hujjatlar belgilangan tartibda tikilishi va saqlanishi kerak.
13. Tuman (shahar) obodonlashtirish boshqarmalari (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmalari) va qabristonlarning ma’muriyati quyidagilarni ta’minlashi shart:
Oldingi tahrirga qarang.
qabriston hududida zarur darajadagi tartibni ta’minlash va mazkur Nizom hamda boshqa qonunchilik hujjatlarining talablarini qat’iyan bajarish;
(13-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
bosh xiyobon, asosiy va ikkinchi darajali yo‘llarda to‘siqsiz yurish va o‘tish imkoniyatini (qordan tozalash, muzni parchalash, qum sepish va shu kabilarni) ta’minlash;
eskirgan (qurigan) daraxtlarning ag‘darilishi va qabr usti yodgorliklarini shikastlashiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ularning o‘z vaqtida kesilishini ta’minlash;
umumiy foydalanish joylarini toza saqlash, xiyobonlar bo‘ylab maishiy chiqindilar uchun maxsus yashik va qutilar o‘rnatish, maishiy chiqindilarning qabriston hududidan o‘z vaqtida olib chiqilishini ta’minlash;
muhandislik inshootlarining zarur darajada ishlashini ta’minlash, tashqi to‘siq, bino va inshootlar, yo‘llar, muhandislik tarmoqlari va inshootlarining joriy va mukammal ta’mirlanishini amalga oshirish hamda ko‘kalamzorlashtirish;
barcha turdagi yashil o‘simliklarni sug‘orish va parvarishlashni ta’minlash, ularni yangilash, zararkunandalar, kasalliklar va begona o‘tlarga qarshi kurashish;
fuqarolarga (tashkilotlarga) ularning buyurtmanomalariga ko‘ra dafn uchun uchastkalarni bepul berish;
anjomlarning (belkurak, panshaxa, paqir, xokandoz, supurgi, zambil va hokazolarning) yetarli miqdorda bo‘lishini va ularning fuqarolarga qabrlarga qarash uchun bepul (tilxat bilan) berilishini ta’minlash;
qabristonda zarur darajadagi tartibni ta’minlash bo‘yicha, shu jumladan umumxalq hashari, xotirlash kunlari va boshqa tadbirlarni tashkil etishda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan yaqin aloqada bo‘lish;
xizmatlar uchun qat’iyan belgilangan tariflar bo‘yicha hisob-kitob qilgan holda fuqarolarning qabristonda ko‘rsatiladigan xizmatlarga doir buyurtmalarini o‘z vaqtida va sifatli bajarish;
qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish tartibiga, hududni ko‘kalamzorlashtirish uchun daraxt va butalarning turlarini to‘g‘ri tanlashga rioya etilishini nazorat qilish;
dafn etilganning qarindoshlariga eskirib ketgan qabr usti yodgorligi to‘g‘risida yozma xabar qilish va uni tuzatishni talab qilish;
go‘r qazuvchi ishchilar hamda marhumlarni yuvuvchi va kiyintiruvchi ishchilarga sanitariya qoidalarini hamda diniy va mahalliy an’analarni hisobga olib me’yorlarni qat’iyan bajargan holda ishlarni bajarishning xavfsiz usullarini o‘rgatishni tashkil qilish;
qabr usti yodgorliklarining saqlanishini ta’minlash, ular o‘g‘irlangan, buzilgan, vayron qilingan taqdirda huquqni muhofaza qilish organlarini va yodgorliklarning egalarini xabardor qilish;
yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya etilishini ta’minlash, yong‘inga qarshi shchitlarni zarur miqdorda yong‘inga qarshi anjomlar bilan butlash;
qabristonning butun hududini har yili kamida ikki marta har tomonlama supurib-sidirishni amalga oshirish.
tegishli diniy konfessiya qabristonida vafot etgan yaqinlari va qarindoshlarini dafn etish uchun bepul uchastka olish;
sanitariya qoidalari hamda boshqa qoidalar va me’yorlarga zid bo‘lmagan diniy marosimlar va mahalliy an’analarga rioya etgan holda dafn etish udumini bajarish;
buyurtirilgan xizmatlarning o‘z vaqtida va sifatli bajarilishini qabriston ma’muriyatidan talab qilish;
tuman (shahar) obodonlashtirish boshqarmasi (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmasi) bilan kelishgan holda yaqinlari va qarindoshlarining qabrlariga qabr usti yodgorliklari o‘rnatish.
Oldingi tahrirga qarang.
15. Yangi qabristonlarni barpo etish va ishlab turganlarini qayta qurish fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va diniy tashkilotlarning takliflarini hisobga olgan holda, ekologik ekspertiza va sanitariya-gigiyena xulosasi mavjud bo‘lsa, mazkur Nizomda va boshqa qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
(15-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
16. Qabristonni barpo etishga faqat u ekologik me’yorlar, sanitariya, shaharsozlik me’yorlari hamda boshqa me’yorlar va qoidalar bilan muvofiq ravishda jihozlangandan keyingina ruxsat beriladi.
17. Qabristonni ochishga tayyorlik tuman (shahar) hokimining qarori bilan tayinlangan, tarkibida barcha manfaatdor davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalarining vakillari ishtirok etadigan davlat komissiyasining dalolatnomasi bilan rasmiylashtiriladi.
18. Qabristonlar buzib tashlanmaydi va doimiy suv bosish, ko‘chkilar hamda boshqa tabiiy ofatlar xavf solgan taqdirda, belgilangan tartibda faqat tuman (shahar) davlat hokimiyati organlarining qaroriga binoan ko‘chirilishi mumkin. Bunday hollarda qabristonlarni yopish amalga oshiriladi.
19. Agar muayyan aholi punktida tegishli diniy konfessiyaning ishlab turgan boshqa qabristoni bo‘lmasa, qabristonni yopish, belgilangan tartibda yangi qabriston uchun yangi yer uchastkasi ajratilganidan keyin, tuman (shahar) hokimining qarori bilan amalga oshiriladi.
20. Qabriston yopilgandan keyin yer qoplami, qabrlar zonasidagi barcha qabr usti yodgorliklari, obodonlashtirish elementlari, yo‘llar, to‘siqlar, binolar va inshootlar, qabriston yopilgunga qadar qabristondan foydalanish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarni (zarurat bo‘lganda) saqlagan holda, to‘liq daxlsiz qoladi.
22. Qayta dafn etish sanitariya qoidalari va me’yorlariga qat’iyan rioya etgan holda amalga oshirilishi kerak.
23. Ilgari qabristonlar joylashgan hududlardan, ular ko‘chirilgan paytdan boshlab yigirma yil o‘tgandan keyin foydalanishga ruxsat beriladi. Ushbu holda mazkur hududlardan faqat manzarali yashil o‘simliklar o‘tqazish uchun foydalanish mumkin. Ushbu hududlarda bino va inshootlar qurish taqiqlanadi.
24. Qabristonni yopish to‘g‘risidagi qaror majburiy tartibda aholi punkti aholisining e’tiboriga, shu jumladan ommaviy axborot vositalari va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari orqali darhol yetkazilishi kerak.
25. Dafn etishni amalga oshirgan fuqarolar va tashkilotlar qabrlar hamda qabr usti yodgorliklarini zarur holatda saqlashi shart.
26. Alohida dafn etishga ajratilgan uchastka doirasida, tuman (shahar) obodonlashtirish boshqarmasi (fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi) va qabriston ma’muriyati bilan kelishgan holda, uzunligi 1,5 metr, eni 1 metr va balandligi 0,5 metr (qabr ustidagi tuproq tepaligi balandligi darajasida), yozuvlar uchun vertikal plitaning balandligi 1 metrgacha bo‘lgan o‘lchamda qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish (qurish)ga yo‘l qo‘yiladi (yer osti suvlari sathi yuqori bo‘lgan yer yuzasida “sag‘ana” ko‘rinishida barpo etiladigan musulmon qabrlaridan tashqari).
Qabr atrofida metalldan yasalgan va boshqa to‘siqlarni o‘rnatish (o‘simliklardan iborat yashil to‘siqlardan tashqari), qo‘shni qabrlarning hududlarini va bo‘sh yer uchastkalarini egallab oladigan qabr usti yodgorliklarini barpo etish taqiqlanadi.
27. Qabr usti yodgorliklarini dafn etish chog‘ida qilingan tuproq ko‘tarma cho‘kkanidan keyin, qismlarga ajratish — yig‘ish mumkinligini nazarda tutadigan zarur poydevorlar barpo etgan holda o‘rnatish tavsiya etiladi.
28. Byustlar, haykaltaroshlik yodgorliklari yoki alohida arxitektura shakliga ega bo‘lgan inshootlarni o‘rnatishga faqat loyiha-smeta hujjatlari hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining qarori mavjud bo‘lgandagina ruxsat beriladi.
29. Qabr usti yodgorliklarining o‘lchamlari va joylashtirilishi, shuningdek daraxt va butalar o‘tqazish oldindan qabriston ma’muriyati bilan kelishiladi.
30. Qabr usti yodgorliklarining o‘rnatilishi qabriston ma’muriyati tomonidan qabr usti yodgorliklarini ro‘yxatdan o‘tkazish daftarida ro‘yxatdan o‘tkazilib, unda qabrning sektori, uchastkasi, qatori va raqami, dafn etilgan kishining familiyasi, ismi-sharifi, o‘rnatilgan sana, yodgorlikning qisqacha tavsifi, tayyorlovchi, uni o‘rnatgan shaxslarning manzil va familiyalari ko‘rsatiladi.
31. Barcha qabr usti yodgorliklari ularni o‘rnatgan fuqarolar va tashkilotlarning mulki hisoblanadi. Qabriston ma’muriyati tashabbusi bilan qabr usti yodgorliklarini buzib tashlashga yo‘l qo‘yilmaydi, qabriston mazkur Nizomning 18-bandiga ko‘ra yopilayotgan (ko‘chirilayotgan), qarindoshlarning eskirib ketgan qabr usti yodgorliklarini tuzatishdan bosh tortgan, ular belgilangan tartibda egasiz deb topilgan hollar bundan mustasno. Qabr usti yodgorliklarini buzib tashlash qabr usti yodgorliklarining elementlari albatta tavsiflangan, buzib tashlash dalolatnomasi rasmiylashtirilgan holda qabriston ma’muriyati tomonidan amalga oshiriladi.
32. Tuman (shahar) hokimlari tomonidan tasdiqlangan ro‘yxatga ko‘ra rahbarlar va taniqli davlat arboblarining qabrlari va qabr usti yodgorliklarini, tarixiy obidalarni namunali tartibda saqlash mahalliy budjet mablag‘lari hisobiga amalga oshiriladi.
33. Qabriston ma’muriyati yodgorliklardagi yozuvlarning mazmunini nazorat qilishi, ularda o‘lim to‘g‘risidagi hujjatlardagi ma’lumotlarga nomuvofiqliklar bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasligi shart.
34. Dafn etish marhumning jasadini (saqlanib qolgan tana qismlarini) uning xohish-irodasini inobatga olgan holda, sanitariyaga oid hamda boshqa me’yorlar va qoidalarga zid bo‘lmagan urf-odatlar va an’analarga muvofiq ko‘mishga doir marosim hisoblanadi.
Dafn etish marhumning jasadini (saqlanib qolgan tana qismlarini) erga (qabr yoki sag‘anaga) ko‘mish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
(34-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
Qabristonlarda dafn etish mazkur mintaqa aholisining an’analari, urf-odatlari va udumlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Dafn etish muayyan diniy konfessiya qabristoni hududida bajariladi.
35. Marhumni dafn etish er (xotin), ota-ona, farzandlar va boshqa qarindoshlar yoki marhumning qonuniy vakili, bunday shaxslar bo‘lmasa — zimmasiga dafnni amalga oshirish majburiyatini olgan boshqa shaxsning arizasiga ko‘ra amalga oshiriladi.
36. Dafn etishga ruxsatni qabriston mudiri (nazoratchisi) faqat fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlari tomonidan berilgan, o‘lim to‘g‘risida belgilangan shakldagi tegishli hujjatlar taqdim etilganidan keyingina beradi.
Dafn etish uchun joy (uchastka) ishlab turgan qabristonlarda bepul va qat’iyan sanitariyaga doir va boshqa qoidalar hamda me’yorlarga muvofiq ajratiladi.
37. Har bir dafn etish qabriston ma’muriyati tomonidan dafn etishlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftarida ro‘yxatdan o‘tkazilib, unda quyidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi:
marhumning qarindoshlari yoki qonuniy vakilining, agar bunday shaxslar bo‘lmasa — zimmasiga dafn etish majburiyatini olgan boshqa shaxsning familiyasi, ismi-sharifi, manzili.
38. O‘ta xavfli yuqumli kasalliklar sababli o‘lgan shaxslarni dafn etish tartibini O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi belgilaydi.
39. Vafot etgan shaxslarning saqlanib qolgan tana qismlarini qayta dafn etishga qumloq va kamtuproqli joylarda dafn etilgandan keyin kamida bir yil o‘tgach, chirish va mineralga aylanish jarayonlari sekin bo‘ladigan nam tuproqlarda esa — kamida uch yil o‘tgach yo‘l qo‘yiladi. Saqlanib qolgan tana qismlarini qabrdan olishni yilning sovuq vaqtida, kunduzi, tuman (shahar) obodonlashtirish boshqarmasi (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmasi) vakillari va manfaatdor shaxslar ishtirokida amalga oshirish tavsiya qilinadi.
Sanitariya-epidemiologiya xizmati organlari o‘lim sababi to‘g‘risida tibbiy muassasaning ma’lumotnomasi taqdim etilgach, mazkur joydagi epidemiologik va epizootik vaziyatni hisobga olgan holda saqlanib qolgan tana qismlarini olish va ularni yangi joyga olib o‘tish mumkinligi to‘g‘risida xulosa beradilar.
40. Eksgumatsiya (saqlanib qolgan tana qismlarini qabrdan olish) O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Qayta dafn etilgan taqdirda qabr saqlanib qolgan tana qismlari olinganidan keyin darhol tuproq bilan to‘ldirilishi, tuproq yuzasi tuproq cho‘kishi mumkinligini hisobga olgan holda tekislanishi, so‘ngra ustiga chim bostirilishi yoki u erda maysalar o‘stirilishi kerak.
Saqlanib qolgan tana qismlarini olish va qabrni tugatish to‘g‘risida qabristonning dafnlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftariga tegishli belgi qo‘yiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
42. Vafot etgan shaxsning eri (xotini), ota-onasi, farzandlari va boshqa qarindoshlari yoki qonuniy vakili yoxud zimmasiga dafn etish majburiyatini olgan boshqa shaxs bo‘lmagan taqdirda yoki ularning dafnni amalga oshirishlari mumkin bo‘lmasa, ichki ishlar organlari tomonidan marhumning shaxsi aniqlanganidan keyin uni dafn etish, shuningdek shaxsi ichki ishlar organlari tomonidan aniqlanmagan marhumni dafn etish qonunchilikda belgilangan muddatlarda tuman (shahar) obodonlashtirish boshqarmasi (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmasi) tomonidan sud-tibbiy ekspertiza davlat muassasalari bilan tuzilgan shartnoma asosida, mahalliy budjet mablag‘lari hisobiga amalga oshiriladi.
(42-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
43. Dafn etishlar faqat ishlab turgan qabristonlarda, navbat tartibida uchastkalar ajratish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Qabriston sektorlarga bo‘linganda qabrlar uchun joy uchastkalari, dafn etish zonasini rejalashtirish chizmasiga muvofiq, qatorlarda tartibga rioya etgan holda, ushbu sektorlar, uchastkalarning birida ajratiladi.
44. Har bir marhum alohida qabrga dafn etiladi. Qarindoshlarning xohishiga ko‘ra uni marhumning qabriston muddati (tuproq xususiyatiga qarab 10 — 20 yil) tugagan yaqin qarindoshlari qabriga, qabrning pastiga ko‘mish yo‘li bilan dafn etish mumkin, bunda tegishli hujjatlar taqdim etiladi.
Qabrlar oralig‘idagi masofa uzun tomonlari bo‘yicha 1 metrdan, qisqa tomonlari bo‘yicha esa — 0,5 metrdan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
45. Har bir alohida qabr uchun o‘lchami o‘rtacha 2 x 1 m bo‘lgan uchastka ajratiladi. Qabrning chuqurligi dafn etish usuli, diniy xususiyatlarga bog‘liq holda va mahalliy tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olib belgilanadi. Vafot etgan bolalarni dafn etishda qabr uchun uchastkaning o‘lchamlari tegishli ravishda kamaytirilishi mumkin.
46. Qabr tubidan yer osti suvlari sathigacha masofa 0,5 metrdan kam bo‘lmasligi kerak. Qabr chuqurligi dafn etish usuliga bog‘liq holda quyidagicha belgilanadi:
dafn etish yog‘och tobutlarda amalga oshiriladigan yevropaliklarning qabrlari uchun yer sathidan tobut qopqog‘iga qadar kamida 1,5 metr;
yer osti sag‘analari ko‘rinishida qaziladigan yahudiylar qabrlari uchun yer sathidan marhum yotqiziladigan joyga qadar kamida 1,5 metr;
er sathida “sag‘ana” (dahma) ko‘rinishida qaziladigan musulmon qabrlari uchun (yer osti suvlari sathi yuqori bo‘lsa) dahma asosining balandligi yer (yer osti suvlari) sathidan boshlab 0,2 — 0,4 metr (biroq 0,5 metrdan ko‘p emas) doirasida bo‘lib, sag‘ana asosi yer osti suvlari kirishidan albatta himoyalanishi kerak.
Mahalliy an’analar va urf-odatlarga bog‘liq holda qabrlarning tuzilishi yuqorida sanalganlardan farq qilishi mumkin.
47. Har bir qabr ustidan (“sag‘analar”dan tashqari) yer sathidan 0,5 metr balandlikda tuproq ko‘tarma (tepacha) (ko‘tarma qabrni yer usti suvlaridan himoya qilish uchun undan chetga chiqishi kerak) yoki qabr usti plitasi bo‘lishi kerak. Yer sathida “sag‘ana” ko‘rinishida barpo etiladigan musulmon qabrlari (yer osti suvlari sathi yuqori bo‘lganda) yer usti suvlari va atmosfera yog‘inlaridan himoyalangan bo‘lishi kerak, buning uchun himoya qatlami barpo etilishi kerak va “sag‘ana” o‘lchamlarining yer sathida bo‘yiga ko‘ra 2,5 metrgacha, eni bo‘yicha 1,5 metrgacha va “sag‘ana” asosidan boshlab balandligi 1,5 metrgacha bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi, yozuvlar uchun qabr ustidagi vertikal plita balandligi 1 metrgacha bo‘lishi lozim.
48. Har bir qabr tepachasiga dafndan so‘ng majburiy tartibda beton ustuncha o‘rnatilib, unda mazkur qabristonning dafnlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftaridagi yozuvga muvofiq dafnning ro‘yxatdan o‘tkazish raqami ko‘rsatilishi kerak.
49. Davlat, ilm-fan, texnika va madaniyat rahbarlari hamda taniqli arboblar dafn etilgan qabrlarni alohida sektorda, uchastkada joylashtirish tavsiya qilinadi.
Favqulodda hollarda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan davlat rahbarlari va taniqli arboblarini dafn etish uchun qabristonlar hududidan tashqarida alohida dafn etish joyi belgilanishi mumkin.
50. Qabristonlar tashkil etish uchun yer uchastkasini tanlash shaharsozlik hujjatlari, gidrogeologik tavsiflar, joy relyefining xususiyatlari, tuproq tarkibi, atrof tabiiy muhitga eng ko‘p yo‘l qo‘yiladigan ekologik yuklamalarni hisobga olgan holda aholi punktlari va hududlarni qurish qoidalariga, shuningdek sanitariya me’yorlari va qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi hamda dafn joyining belgilanmagan uzoq muddat mavjud bo‘lishini ta’minlashi kerak.
Qabristonlar tashkil etish uchun yer uchastkasi o‘lchami muayyan aholi punkti aholisining sonini hisobga olgan holda belgilanadi.
Qabriston uchastkalarining joylashgan joyi va uning o‘lchamlari aholi punktini mufassal rejalashtirish va qurish loyihalarida nazarda tutiladi.
Yangi qabristonlarni tashkil etayotganda ularni joylashtirish aholi punkti hududining yanada kengayishiga to‘siq bo‘lmasligi kerakligini hisobga olish lozim. Qabristonlarning hududlari aholi punktining yashil o‘simliklari umumiy tizimiga kiritilishi kerak.
Yangi qabristonlarni aholi yashaydigan hududlardan tashqarida, asosan aholi punktidan chetda, turar joylar, jamoat binolari va dam olish zonasidan ancha narida joylashtirish kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
Aholi punkti uchun qabristonga yer uchastkalari uning hududidan tashqarida, ya’ni qo‘shni tuman (shahar) hududida berilgan hollarda loyihalash, qurish, saqlash va foydalanish bo‘yicha barcha xarajatlar qabriston joylashgan joy bo‘yicha tuman (shahar)ning mahalliy budjeti hisobiga, shuningdek qonunchilikda taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan amalga oshiriladi.
(50-bandning oltinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
Yangi barpo etilayotgan, maydoni 20 gektardan 40 gektargacha bo‘lgan kompleks, ko‘p konfessiyali, aralash va an’anaviy dafn etiladigan qabristonlar uchun sanitariya-himoyalash zonasi (keyingi o‘rinlarda SHZ deb ataladi) 500 metr, maydoni 20 gektardan kam bo‘lgan qabristonlar uchun — 300 metr bo‘lishi kerak. Qishloq (1000 ta xonadondan kam aholi punktlari) qabristonlarining SHZ, kolumbariy (kuydirgandan keyin xokni devordagi tokchalarga dafn etish) 50 metrdan kam bo‘lmasligi kerak.
Yopiq qabristonlarning va kuydirishdan keyin dafn etiladigan qabristonlarning SHZ 100 metrni tashkil etishi kerak. Yopiq qabristonlar uchun qabriston bilan aholi punkti o‘rtasidagi SHZ, ba’zi hollarda, sanitariya-epidemiologiya xizmati organlari bilan kelishgan holda 50 metrgacha kamaytirilishi mumkin. Turar joy va jamoat binolari hamda dam olish zonalari devoridan qabristongacha masofa 100 metrdan kam bo‘lmasligi kerak.
Xo‘jalik-ichimlik suvi bilan ta’minlash markazlashtirilmagan, suv bilan ta’minlash manbai quduqlar, kaptajlar va boshqa qurilmalardan iborat bo‘lgan aholi punktlarida, qabristonlar ushbu manbalarni ta’minlaydigan yer osti suvlari oqimidan yuqorida joylashsa, SHZ o‘lchami, sanitariya-gigiyena jihatidan asoslashga ko‘ra, 500 metrgacha ko‘paytirilishi mumkin.
Ishlab turgan va loyihalashtirilayotgan qabristonlarning SHZ hududida biror-bir turar joy va jamoat binolarini qurish taqiqlanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
51. Qabristonlar tashkil etish uchun yer uchastkasi ajratish mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan, yer to‘g‘risidagi qonunchilikka muvofiq, belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
(51-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
aholi punktidan va xo‘jalik-maishiy ehtiyojlar uchun foydalaniladigan ochiq suv havzalaridan qarama-qarshi tomonga 0,5 — 5% doirasida nishab bo‘lishi lozim. Tog‘li va tog‘oldi tumanlarida nishablikning 30%gacha bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi, bunda 5%gacha nishablik bilan terrasa va yo‘llar barpo etilishi shart. Tabiiy nishablik bo‘lmagan hollarda suv ajratilishini ta’minlaydigan va tuproqning haddan tashqari namlanishining oldini oladigan vertikal tekislik mavjud bo‘lishi shart. Zarurat bo‘lganda novlar, yo‘l chetida ariqlar, quvurlar barpo etish va boshqa muhandislik tadbirlari nazarda tutilishi kerak;
o‘pirilish va ko‘chkilar xavf solmasligi kerak. Zarurat bo‘lsa tayanch devorlar qurilishi, jarlarni mustahkamlash, qiyaliklarni tekislash va ko‘kalamzorlashtirish nazarda tutilishi lozim;
uchastkada yer osti suvlarining eng yuqori sathi tuproq sathidan kamida ikki metr pastda bo‘lishi kerak. Ushbu talablarga muvofiq uchastkalar bo‘lmasa, qabriston uchun ajratiladigan uchastkadagi suv vertikal yoki gorizontal drenaj barpo etish yo‘li bilan zovurga oqizilishi zarur;
yetarli havo o‘tishini va tezda qurishni ta’minlaydigan quruq g‘ovak (qumli, qumloq, qumoq va hokazo) tuproqli bo‘lishi kerak. Toshloq tuproqli uchastkalarni tanlamaslik zarur;
suv ta’minoti, mineral suv manbalarining sanitariya muhofaza bo‘yicha birinchi va ikkinchi mintaqalari, kurortlar, qo‘riqlanadigan tabiiy hududlarning birinchi va ikkinchi zonalari, dam olish zonalari va boshqalarda;
ko‘llar, daryolar va xo‘jalik-maishiy ehtiyojlari, cho‘milish va boshqa madaniy-sog‘lomlashtirish maqsadlari uchun foydalaniladigan boshqa ochiq suv havzalari sohillarida, ko‘llar, daryolar va boshqa suv obyektlarining suvni muhofaza qilish zonalari va sohil polosalarida, chuchuk yer osti suvlari hosil bo‘ladigan zonalarda. Qabriston uchun daryo yaqinida uchastka tanlanganda uni daryoning oqimi bo‘ylab aholi punktidan quyida joylashtirish kerak;
54. Qabristonning tuzilishi belgilangan tartibda tasdiqlangan loyiha bo‘yicha amalga oshirilishi kerak, unda quyidagilar nazarda tutilishi zarur:
aholi punktining fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish tamoyili bo‘yicha hududiy bo‘linishini — mahallalarni hisobga olgan holda dafn etish zonasi va ulardan foydalanish navbatliligi uchun sektorlar, uchastkalar ajratish;
asosiy va ikkinchi darajali kirish yo‘llarini joylashtirish, yo‘laklar va piyodalar yo‘lkalarining yo‘nalishi, o‘lchamlari va obodonlashtirilishini nazarda tutish;
qabristonni ko‘kalamzorlashtirish — yetarlicha shamollatish va insolatsiya bilan ta’minlashni hisobga olgan holda qabriston (sektorlar, uchastkalar) perimetri bo‘ylab ihota ko‘chatlari hamda asosiy yo‘llar (xiyobonlar) va dafn etish zonalari bo‘ylab manzarali ko‘chatlar ekish;
55. Qabriston uchun ajratiladigan yer uchastkasi maydoni mazkur qabriston xizmat ko‘rsatiladigan har 1000 kishi hisobiga 0,24 gektarli me’yordan kelib chiqib, shaharsozlik me’yorlari va qoidalariga muvofiq belgilanadi.
Qabristonlarni barpo etish uchun maydon hisob-kitobi quyidagi ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi:
qabriston aholi punktining ularga xizmat ko‘rsatish uchun barpo etilayotgan diniy konfessiya aholisining soni va uning ko‘payishi istiqbollari;
qabristonning xizmat ko‘rsatish davri muddatlari. Qabristondan foydalanish uchun hisob-kitob davri kamida 20 yil bo‘lishi va sanitariya-epidemiologiya xizmati hududiy organlari tomonidan qabriston uchastkasidagi tuproq sharoitiga bog‘liq holda belgilanishi kerak;
ko‘kalamzorlashtirish, qabriston hududida joylashtiriladigan yo‘llar, maydonchalar, xiyobonlar, binolar va inshootlar uchun zarur maydon.
56. Ko‘kalamzorlashtirish hududiga ajratilgan yer uchastkasining relyefi va boshqa tabiiy shart-sharoitlarga bog‘liq holda quyidagi turdagi qabristonlar loyihalashtiriladi va quriladi:
landshaftli qabristonlar — murakkab relyefli va landshaft arxitekturasining turli usullaridan foydalanishga imkon beradigan tabiiy o‘simliklarga ega bo‘lgan uchastkalarda;
aralash turdagi qabristonlar — hududning bir qismini landshaft qurilmalari uchun ajratish va faxriy dafnlarni joylashtirish hamda uning boshqa qismida muntazam chizma bo‘yicha dafn etishlar uchun sektorlar, uchastkalar tashkil etish.
57. Qabriston dafn etishlar zonasining butun hududi o‘zaro yo‘llar yoki xiyobonlarga ajratilgan muayyan miqdordagi sektorlar, uchastkalarga bo‘linishi kerak.
200 tadan 500 tagacha qabr joylashtiriladigan sektorlarning taxminiy o‘lchamlari 30 x 30, 30 x 40, 40 x 40, 40 x 60 metrni tashkil etishi mumkin. Sektorlar maydonini ko‘paytirish maqsadga muvofiq emas, chunki bu hol tobutlarni qo‘lda avtotransport (katafalk)dan dafn etish joyigacha ko‘tarib borish yo‘lini uzaytiradi. Qabristonni rejalashtirish chizmasiga ko‘ra, qabristonga asosiy eshik tomonidan yo‘l yonidagi sektor burchagiga o‘rnatilgan, erga qoqilgan ustunchalar bilan belgilangan sektorlarning umumiy raqamlanishi aniqlanadi. Relyefga bog‘liq holda sektorlarning shakli to‘g‘ri burchakli yoki noto‘g‘ri shaklli bo‘lishi mumkin.
Sektorni o‘ragan yo‘llar perimetri bo‘ylab daraxtlar va o‘simliklarning daraxt yoki buta xillaridan yashil to‘siqlar barpo etilishi kerak. Bunday to‘siqlar oralig‘ida aeratsiya sharoitini yaxshilash, tobutni dafn etish joyigacha qo‘lda ko‘tarib olib borish, shuningdek o‘tish, qabr usti yodgorliklarini bunyod etish, hududni tozalash va qabrlarga qarash uchun ochiq joylar bo‘lishi kerak.
58. Qabristonlarni rejalashtirish loyihalarida mahalliy va diniy an’analarni hisobga olgan holda me’moriy hamda obodonlashtirish elementlarini uyg‘unlashtirish kerak.
59. Dafn etish bo‘yicha diniy udumlarni bajarishda aholiga qulayliklar yaratish maqsadida qabristonlarni diniy vazifasiga muvofiq diniy ibodat inshootlari (masjid, cherkov, sinagoga va boshqalar) bo‘yicha qo‘shish tavsiya qilinadi.
60. Qabristonlarning har bir sektoriga olib boradigan qabriston ichki yo‘llarini loyihalashtirishda tobutlarni qo‘lda ko‘tarib borish masofasini imkoni boricha qisqartirish hisobga olinishi kerak.
Faxriy dafn etishlar amalga oshiriladigan qabrlar joylashtirilishi mumkin bo‘lgan bosh yo‘llar yoki xiyobonlarning odam yuradigan qismi enini 6,5 metrgacha qilib loyihalashtirish kerak. Asosiy yo‘llarning eni, ozgina transport harakatini hisobga olib, bir yo‘lli harakatlanish nazarda tutilishi, ya’ni ko‘pi bilan 3,5 metr bo‘lishi kerak.
Transportning qatnashi va aylanishi uchun joylar yo‘llar kesishgan joyda bo‘lishi kerak. Boshi berk yo‘llarda transportning aylanishi uchun maydonchalar bo‘lishi zarur. Dafn ishtirokchilarining qabr tomonga borishi uchun eni 2,0 — 2,5 metr bo‘lgan piyodalar yo‘lkalari nazarda tutiladi.
Trotuarlarning eni bosh yo‘lkalarda 1,5 — 2,0 metr, asosiy yo‘llarda esa 1,0 — 1,5 metr bo‘lishi lozim.
Barcha yo‘llar va xiyobonlar atmosfera suvlari va erigan suvlarning oqishini ta’minlaydigan ko‘ndalang va bo‘ylama yo‘nalishda bo‘lishi kerak.
dafn etish zonasida qabrlar o‘rtasidagi yo‘lkalarning qoplamalarsiz, tuproqli bo‘lishi tavsiya etiladi.
Qabristonlardagi yashil o‘simliklar bog‘-park xo‘jaligi uchun belgilanadigan talablarga muvofiq o‘tqazilishi zarur.
Qabristonlar ishlab chiqilgan loyiha bo‘yicha ko‘kalamzorlashtirilishi lozim, bunda qabriston hududidagi o‘simliklarning ahamiyatiga e’tibor berish, hududdan foydalanishning o‘ziga xos jihatlarini, joylashtiriladigan inshootlarning arxitekturasini va shahar xo‘jaligining ushbu elementi bilan bog‘liq kompozitsion vazifalarni (xotirlashdagi ahamiyatini, qayg‘urish joyi va shu kabilarni) hisobga olish kerak.
Qabristonlar hududi uchun yashil o‘simliklarning turlari tumanning iqlim sharoitlari, muayyan uchastkaning tuproq sharoitlariga muvofiq holda tanlanadi.
Qabristonlarni ko‘kalamzorlashtirishda quyuq va sersoya o‘simliklar dafn etish uchastkalaridagi aeratsiya va insolatsiya sharoitlarini yomonlashtirishini, tuproqdagi namlikni va zararsizlanish hamda minerallashish jarayoniga to‘sqinlik qilishini hisobga olish kerak. Shu sababli butalarni, ayniqsa shox-shabbalari katta hamda sersoya daraxtlarni zich qilib ekmaslik lozim.
Yer osti suvlari sathi yuqori bo‘lganda daraxtlarning namsevar turlarini (tol, chinor, terak, kashtan va shu kabilarni) ekish tuproqni ancha namsizlantirishi va yer osti suvlari sathini pasaytirishi mumkin.
63. Qabristonlarni ko‘kalamzorlashtirish — qabriston hududi atrofida yashil zona barpo etish, xiyobonlar, yo‘llar, maydonchalar bo‘ylab daraxtlar, butalar va yashil ihota o‘simliklari ekish mahalliy budjet mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.
64. Qabristonlarni ko‘kalamzorlashtirishda, ularning o‘lchami va turiga bog‘liq holda, quyidagi usullar qo‘llanadi:
asosan ignabargli turlardan foydalangan holda xiyobonlar, yo‘llar va qabristonning boshqa joylari bo‘ylab daraxt va butalar o‘tqazish;
qurg‘oq cho‘l iqlimi sharoitida gledichiya, uch yaproqli zarang, qayrag‘och va boshqa qurg‘oqchilikka chidamli daraxt turlarini ekish;
keluvchilar manzilni qiynalmay topishlari uchun va sektorlarni ko‘kalamzorlashtirishda birxillikka yo‘l qo‘ymaslik maqsadida daraxtlar va butalarning turli xillarini o‘tqazish;
ayrim maydonchalar va sektorlarda kompozitsion markaz hosil qiladigan, faxriy dafnlar guruhini ko‘rsatib turadigan daraxtlar va butalarni guruh-guruh qilib ekishda tol, lipa, archa, sarv kabilardan foydalanish;
sektorlarning bo‘yi 1,2 metrgacha bo‘lgan yashil ihotalar, ayrim qabrlar atrofidagilarning bo‘yi esa 0,7 metrdan baland bo‘lmasligi lozim. Yashil ihota uchun butalarning biryuchina, skireya, amorfa, yulg‘un kabi turlarini bir yoki ikki qator qilib ekish kerak. Manzara shuningdek butalarning yog‘och reykalar bo‘ylab o‘sishini ta’minlash, sim tortish, shpalerlar o‘rnatish yo‘li bilan, o‘ralib o‘sadigan o‘simliklar yordamida hosil qilinishi mumkin;
tayanch devorlar, terrasalar, to‘siqlar, binolar, ayrim yodgorliklar yonida va xiyobonlar bo‘ylab o‘tqazish uchun chirmoviq, oddiy pechak, o‘ralib o‘sadigan atirgul kabi o‘simliklardan foydalanish;
dafn joyigacha sektorlar maydonida maysazorlar barpo etish. Zarurat bo‘lganda tuproq maxsus tayyorlanadi va maysalarning tegishli turlari o‘stiriladi.
65. Dafn etish sektorlarida daraxt va butalar bo‘lg‘usi qabrlarni joylashtirishni hisobga olib, ya’ni tuproq chuqur qazilganda (go‘r qazilganda) o‘simliklarning ildizlari shikastlanmaydigan qilib o‘tqazilishi zarur. Yashil o‘simliklarni zararkunanda va hasharotlardan muhofaza qilish uchun daraxtlarga qush inlari osish va maysazorlarda qushlar uchun ovqat idishlari va suvdonlar joylashtirilishi kerak. Zarur hollarda yashil o‘simliklarni muhofaza qilish bo‘yicha biologik va kimyoviy tadbirlar amalga oshirilishi lozim.
66. Gulxonalar, maysazorlarga hamda ayrim qabrlar atrofiga gul ekishda ularning gullash vaqti va u qancha davom etishini hisobga olish zarur. Qabr tepasining yuqori qismi gullayotgan o‘simliklar bilan bezatilishi mumkin.
67. Qabristonga kirish eshigi uchastkaning o‘lchamlari, uning aholi punktidan kelish ko‘chalariga yoki aholi punktidan o‘tgan yo‘llarga nisbatan holatini, qabriston ichidagi yo‘llar tarmoqlarini rejalashtirishning qabul qilingan usulini hisobga olgan holda o‘rnatiladi.
Kirish eshigini o‘rnatishda qabristonning barcha sektorlariga boriladigan yo‘lni qisqartirish nazarda tutilishi lozim.
68. Xizmatga doir ma’muriy-xo‘jalik binolari uchastkasi uchun kirish yo‘lining alohida bo‘lishi tavsiya qilinadi. Qabriston hududining ushbu qismi dafn etish uchun foydalaniladigan uchastkalardan zich yashil o‘simliklar chirmashib o‘sayotgan yengil to‘siq bilan ajratilishi kerak.
69. Dafn marosimiga keluvchilarning bemalol o‘ta olishlarini ta’minlash uchun qabriston darvozasining eni 4-5 metr bo‘lishi zarur.
Qabristonga kirish eshigi oldida kutish va qarindoshlarning hamda qatnashuvchilarning yig‘ilish, aza maydonchasi va avtotransport to‘xtash joyi bo‘lishini nazarda tutish kerak.
70. Qabristonning butun hududi o‘ralgan bo‘lishi kerak. Qabristonlar, odatda, serob mahalliy materiallardan (yig‘ma temir-beton, g‘isht, shlakoblok, arralangan va bo‘laklangan toshlar, paxsa va boshqalardan) tiklangan, balandligi 2 metrdan past bo‘lmagan, mustahkam to‘siqqa (devorga) ega bo‘lishi lozim.
71. Qabristonning o‘lchamiga bog‘liq holda uning hududida quyidagi bino va inshootlar bo‘lishi mumkin:
72. Qabristonlarda marosim udumlarini (janoza, xristiancha motam majlisi va boshqalarni) o‘tkazish uchun aza maydonchalari yoki bostirmalar barpo etilishi kerak. Maydoncha va bostirmalar qabristonga kirish eshigi yaqinida, katta qabristonlarda esa dafn etish sektorlari yaqinida bo‘lishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Dafn etish joylarida qonunchilikda belgilangan tartibda marosim va duoyi fotiha udumlari uchun inshootlar barpo etilishi mumkin.
(72-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
73. Marosim va duoyi fotiha inshootlari, aza maydonchalari va bostirmalarida marhumlarning yaqinlariga dastlabki tibbiy yordam ko‘rsatish uchun dori-darmonlar albatta bo‘lishi kerak bo‘lgan joy nazarda tutilishi zarur.
74. Qabristonning ma’muriy binosi uning hududida, asosiy kirish joyi yaqinida bo‘lishi kerak. Ma’muriy binoni qabristonning asosiy kirish eshigi bilan me’moriy jihatdan birlashtirish tavsiya qilinadi.
75. Qabriston ma’muriyati asosiy xonalarining ichki ko‘rinishi ularning vazifasiga muvofiq bo‘lishi kerak. Ulardagi holat azali marhumlarga nisbatan hurmat-ehtiromni ifodalashi kerak, pardoz va jihozlar rangi oddiy bo‘lishi lozim.
76. Dafn etish uchun va qabrni ziyorat qilishga mo‘ljallangan narsalar (gullar va boshqalar)ni sotish, odatda, qabristonga kiriladigan asosiy eshik yonida tashkil qilinadi.
77. Qabriston hududida sanitariya qoidalari va me’yorlariga muvofiq, har biri 2-3 o‘rinli, kanalizatsiyali (shaharlar uchun) va obodonlashtirilgan jamoat hojatxonalari bo‘lishi kerak. Hojatxonalar hududini ko‘kalamzorlashtirish va atrofini yashil o‘simliklar bilan to‘sish tavsiya qilinadi.
O‘rali hojatxonalar barpo etilganda ularning devori va tubiga suv o‘tmasligi hamda ular yoniga assenizatsiya mashinalarining erkin kela olishi ta’minlanishi kerak.
78. Qabriston hududidagi ma’muriy bino yaqinida (yonma-yon) xo‘jalik hovlisi nazarda tutilishi kerak, unda quyidagi yordamchi binolar va inshootlar bo‘ladi:
Xo‘jalik hovlisi mustaqil kirish-chiqish yo‘lagiga ega bo‘lishi va dafn etish zonalaridan ajratilishi kerak.
80. Qabriston hududining suv ta’minoti keluvchilar va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning ichimlik suvga, shuningdek yashil o‘simliklarni sug‘orish uchun sug‘orish suviga bo‘lgan maishiy ehtiyojlarini to‘liq ta’minlashi kerak.
Suv ta’minoti suv quvuri tarmog‘iga ulanish, qabriston hududi yaqinida maxsus quduqlar qazish va yashil o‘simliklarni sug‘orish uchun sug‘orish suv quvuri yoki irrigatsiya tizimlarini barpo etish yo‘li bilan, mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib hal qilinishi mumkin.
Quduqlarning joyi tuproqning filtrlovchi xossalarini va yer osti suvlari oqimlari harakatining yo‘nalishini hisobga oladigan loyihaga muvofiq tanlanadi. Quduqdan qabristonlarning dafn etish zonasigacha bo‘lgan masofa suv manbaining sanitariya muhofaza zonasi II mintaqasi uchun belgilangandan kam bo‘lmasligi kerak.
Favqulodda hollarda xo‘jalik-ichimlik suv ehtiyojlari va sug‘orish uchun suv ta’minoti suv tashish usuli bilan hal etilishi mumkin.
Shahar (shaharcha) xo‘jalik-ichimlik suv quvuri va suv tarmoqlari magistral liniyalarini qabristonlar hududi bo‘ylab o‘rnatish qat’iyan taqiqlanadi.
81. Katta qabristonlar hududida suvni ochiq manbalardan (daryolar, ko‘llardan) va yopiq suv manbalaridan (artezian quduqlardan) suv oladigan sug‘orish suv quvuri tarmog‘ini o‘rnatish tavsiya qilinadi.
Bu holda suv chiqarish kolonkalari yoki sug‘orish uchun jo‘mraklar qabristonning har bir sektorida o‘rnatilishi kerak. Kichik ichimlik suv favvoralari va jo‘mraklarining markaziy eshik oldida bo‘lishi maqsadga muvofiqdir.
Zarur hollarda sug‘orish maqsadlari uchun ochiq ehtiyot rezervuarlari (havzalar) barpo etish tavsiya qilinadi.
Yoritish fonarlari ustunlari xiyobon yoki yo‘lning bir tomonida, uning chetidan boshlab 1,0 — 1,5 metr masofada o‘rnatilishi kerak. Havo elektr liniyasi ustunlari yoki fonarlar o‘rtasidagi masofa 40 — 50 metr bo‘lishi zarur.
83. Qabriston hududida tuproqni ortiqcha namlanishdan saqlash uchun yer usti suvlari chiqarib yuborilishini ta’minlaydigan muhandislik tadbirlari va yer osti suvlarining drenaji amalga oshirilishi kerak.
Sel-jala suvlari va erigan qor suvlari qabriston hududidan irrigatsiya novlari, ariqlar tarmog‘ini barpo etish yo‘li bilan chiqarib yuboriladi.
84. Ushbu Nizomning bajarilishini nazorat qilish Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, shaharlar, tumanlar hokimliklari va boshqa davlat organlari tomonidan ularning vakolatlari doirasida amalga oshiriladi.
85. Mazkur Nizom talablarining buzilishida aybdor bo‘lgan shaxslar belgilangan tartibda javob beradilar.
1. Ushbu Nizom “Dafn etish va dafn ishi to‘g‘risida” va “Homiylik to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi hududida dafn etish joylarini (keyingi o‘rinlarda qabristonlar deb ataladi) saqlash va obodonlashtirishga yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy xayr-ehsonlaridan (keyingi o‘rinlarda xayr-ehsonlar deb ataladi) foydalanish tartibini belgilaydi.
2. Xayr-ehsonlarni yig‘ish, hisobga olish va ulardan maqsadli foydalanishni tashkil etish funksiyalari tuman (shahar) obodonlashtirish boshqarmalari va fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmalariga (keyingi o‘rinlarda Boshqarma deb ataladi) yuklanadi.
3. Yuridik va jismoniy shaxslarning xayr-ehsonlaridan qabristonlar hududini saqlash va obodonlashtirish (supurib-sidirish, ko‘kalamzorlashtirish, qurigan daraxtlarni kesish, axlatni olib chiqib ketish), tashqi to‘siq (devor), bino va inshootlar, o‘tish yo‘llari, xiyobonlar, yo‘lkalar, muhandislik tarmoqlari, shu jumladan suv quvuri tarmoqlari hamda umumiy foydalanish joylarini joriy va mukammal ta’mirlash maqsadlarida foydalaniladi.
Qabristonlar hududida obodonlashtirish elementlariga dafn etish joylari, yashil o‘simliklar, xo‘jalik hovlisi va yordamchi imoratlar ham kiradi.
4. Qabristonlarni saqlash va obodonlashtirish maqsadidagi xayr-ehsonlar pul mablag‘lari, tovar-moddiy boyliklar berish, shuningdek ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish yo‘li bilan amalga oshirilishi mumkin.
5. Naqd pul mablag‘lari tarzidagi xayr-ehsonlar jismoniy shaxs tomonidan mazkur Nizomning 9-bandiga muvofiq ismini oshkor etmasdan yoki (jismoniy shaxsning xohishiga ko‘ra) ushbu jismoniy shaxs bilan Boshqarma o‘rtasida tuziladigan ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risidagi shartnomaga asosan berilishi mumkin.
Naqd pulsiz o‘tkaziladigan pul mablag‘lari tarzidagi, shuningdek tovar-moddiy boyliklarni berish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish tarzidagi xayr-ehsonlar faqat xayr-ehson qilayotgan yuridik yoki jismoniy shaxs bilan Boshqarma o‘rtasida tuziladigan ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risidagi shartnoma asosidagina amalga oshiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
6. Ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risidagi shartnomada taraflarning nomi (jismoniy shaxs uchun — familiyasi, ismi, otasining ismi), joylashgan joyi (yashash joyi), STIR, xayr-ehson amalga oshirilayotgan shakl, xayr-ehson qilinayotgan pul mablag‘lari summasi, tovar-moddiy boyliklarning nomi, miqdori, qiymati, xayr-ehson tarzida bajarilayotgan ishlarning (ko‘rsatilayotgan xizmatlarning) turlari, hajmi, qiymati, shuningdek qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa shartlar albatta ko‘rsatiladi.
(6-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
Agar yuridik yoki jismoniy shaxs uni qabristonni saqlash va obodonlashtirish bilan bog‘liq xarajatlarning aniq turlarida foydalanish sharti bilan xayr-ehson qilsa, ushbu shart ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risidagi shartnomada aniq aks ettirilishi kerak.
Ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risidagi shartnomani boshqarma nomidan Boshqarma rahbari yoki bunga Boshqarma rahbarining buyrug‘i bilan vakolat berilgan boshqa shaxs (masalan, qabriston nazoratchisi) imzolaydi.
Oldingi tahrirga qarang.
7. Xayr-ehsonlarni amalga oshirish bilan bog‘liq tashkiliy masalalarni hal etish uchun tuman (shahar) hokimligining qarori bilan Boshqarma vakili (buxgalter), qabriston nazoratchisi, hududida qabriston joylashgan masjid imom xatibidan iborat tarkibdagi komissiya (keyingi o‘rinlarda komissiya deb ataladi) tashkil etiladi.
(7-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 7-dekabrdagi 772-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 07.12.2020-y., 09/20/772/1605-son)
8. Pul mablag‘lari tarzidagi xayr-ehsonlarni jamg‘arish va ulardan maqsadli foydalanish maqsadida moliya organlari tomonidan Boshqarma uchun G‘aznachilikning tegishli bo‘linmalarida kelib tushgan budjetdan tashqari mablag‘larni hisobga olish va sarflash bo‘yicha shaxsiy hisob raqami ochiladi.
9. Naqd pul mablag‘lari tarzida ismini oshkor etmasdan beriladigan xayr-ehsonlarni yig‘ish uchun qabriston hududida maxsus ajratilgan joylarda plombalangan turg‘un metall yashiklar (qutilar) o‘rnatiladi, ularni qo‘riqlash qabristonning xizmat ko‘rsatuvchi xodimi zimmasiga yuklanadi.
10. Yashiklar (qutilar)dan naqd pul mablag‘larini olish har o‘n kunda, komissiya barcha a’zolarining ishtirokida amalga oshiriladi, olingan pul mablag‘lari summasi ko‘rsatilgan dalolatnoma majburiy tartibda tuziladi, uni komissiya a’zolari imzolaydi. Yashiklar (qutilar) komissiya barcha a’zolarining ishtirokida plombalanadi.
11. Yashiklar (qutilar)dan olingan pul mablag‘lari har o‘n kunda komissiya tarkibiga kirgan Boshqarma vakili tomonidan kelib tushgan mablag‘larni hududiy g‘aznachilik hisob raqamiga o‘tkazish hamda mazkur Nizomning 8-bandiga muvofiq budjetdan tashqari mablag‘larni hisobga olish va sarflash bo‘yicha tegishli shaxsiy hisob raqamida aks ettirish uchun bankka topshiriladi.
Ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risidagi shartnomaga asosan amalga oshiriladigan naqd pul mablag‘lari tarzidagi xayr-ehsonlar, ushbu shartnomaga muvofiq jismoniy shaxs tomonidan, belgilangan tartibda kelib tushgan mablag‘larni hududiy g‘aznachilik hisob raqamiga o‘tkazish hamda mazkur Nizomning 8-bandiga binoan budjetdan tashqari mablag‘larni hisobga olish va sarflash bo‘yicha tegishli shaxsiy hisob raqamida aks ettirish uchun bank orqali o‘tkaziladi.
Naqd pulsiz pul mablag‘lari tarzidagi xayr-ehsonlar ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risida tuzilgan shartnomaga muvofiq yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan kelib tushgan mablag‘larni bank orqali hududiy g‘aznachilik hisob raqamiga o‘tkazish va mazkur Nizomning 8-bandiga binoan budjetdan tashqari mablag‘larni hisobga olish va sarflash bo‘yicha tegishli shaxsiy hisob raqamida aks ettirish uchun o‘tkaziladi.
12. Barcha xayr-ehsonlar majburiy tartibda nazoratchi tomonidan ixtiyoriy xayr-ehsonlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftarida ro‘yxatdan o‘tkaziladi, mazkur daftar ushbu Nizomga ilovaga muvofiq shakl bo‘yicha yuritiladi.
13. Ixtiyoriy xayr-ehsonlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftari ip bilan tikilishi, raqamlanishi, Boshqarma rahbari tomonidan imzolanishi, Boshqarmaning tegishli muhri bilan tasdiqlanishi va temir javonda (seyfda) saqlanishi kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
14. Yashiklar (qutilar)dan olingan naqd pul mablag‘larini qabriston nazoratchisi komissiya a’zolari ishtirokida ixtiyoriy xayr-ehsonlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftarida ro‘yxatdan o‘tkazadi. Naqd pul mablag‘larini kirim qilish qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
(14-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
15. Xayr-ehsonlar hisobini to‘g‘ri yuritish va ixtiyoriy xayr-ehsonlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftarining but saqlanishi uchun javobgarlik qabriston nazoratchisi va komissiyaning mas’ul a’zosi — Boshqarma xodimi zimmasiga yuklanadi.
16. Xayr-ehsonlar hisobiga yoki xayr-ehsonlar tarzida bajarilgan ishlar (ko‘rsatilgan xizmatlar)ning natijalari, shuningdek tovar-moddiy boyliklar tarzida olingan xayr-ehsonlar qabul qilish dalolatnomasi bilan rasmiylashtiriladi, uni komissiyaning barcha a’zolari, shuningdek ixtiyoriy xayr-ehson qilish to‘g‘risida shartnoma tuzgan yuridik yoki jismoniy shaxs imzolaydi.
Tovar-moddiy boyliklar va bajarilgan ishlar (ko‘rsatilgan xizmatlar)ning turlari, miqdori, hajmi, qiymati qabul qilish dalolatnomasida ko‘rsatilishi va ixtiyoriy xayr-ehsonlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftarida ro‘yxatdan o‘tkazilishi kerak.
17. Boshqarma budjetdan tashqari mablag‘larni hisobga olish va sarflash bo‘yicha shaxsiy hisob raqamida jamg‘arilgan xayr-ehsonlarning alohida-alohida hisobini har bir qabriston bo‘yicha alohida shaxsiy hisob raqami (kartochka) ochish yo‘li bilan ta’minlaydi.
Oldingi tahrirga qarang.
18. Pul tarzida kelib tushgan xayr-ehsonlar mablag‘larining hisobi qonunchilikka muvofiq maqsadli moliyalash mablag‘lari sifatida amalga oshiriladi.
(18-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
19. Xayr-ehsonlardan aynan uning foydasiga xayr-ehson qilingan qabristonni saqlash va obodonlashtirishda foydalanilishi kerak. Xayr-ehsonlarni qabristonlar o‘rtasida qayta taqsimlash qat’iyan taqiqlanadi.
20. Xayr-ehson qiluvchi o‘z nomini oshkor etmagan holda yoki jismoniy va yuridik shaxslardan shartnoma bo‘yicha olingan pul mablag‘lari jamg‘arib borilishiga qarab, komissiya qabriston hududida obodonlashtirish bo‘yicha ishlar turlarining, shu jumladan obodonlashtirish obyektlarini (tashqi to‘siq, bino va inshootlar, o‘tish yo‘llari, xiyobonlar, yo‘lkalar, muhandislik tarmoqlari, qurigan daraxtlarni kesish) joriy va mukammal ta’mirlash, axlatni olib chiqib ketish, ko‘kalamzorlashtirish, umumiy foydalaniladigan joylarni supurib-sidirish ishlari ro‘yxatini tuzadi va Boshqarmaga tasdiqlash uchun kiritadi.
21. Komissiya har oyda xayr-ehsonlarning kelib tushishi hamda ulardan turlari bo‘yicha maqsadli foydalanilishi to‘g‘risida hisobot tuzadi va uni Boshqarmaga taqdim etadi.
Boshqarma xayr-ehsonlarning kelib tushishi va ulardan maqsadli foydalanilishi to‘g‘risida har chorakda tegishli moliya organlariga hisobot taqdim etadi.
22. Xayr-ehsonlar hisobining to‘g‘ri yuritilishini va ulardan maqsadli foydalanilishini nazorat qilish Boshqarmaga yuklanadi.
Dafn etish joylarini saqlash va obodonlashtirishga yuridik va jismoniy shaxslarning xayr-ehsonlaridan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi nizomga
ILOVA
ILOVA
T/r | Jismoniy shaxsning F.I.O. (tashkilotning nomi) pul mablag‘larini yashik (quti)lardan olish dalolatnomasining tartib raqami va sanasi | Xayr-ehson turi | O‘lchov birligi | Miqdori (hajmi) summasi | Shartnomaning tartib raqami va sanasi (mavjud bo‘lganda) | Shartnoma bo‘yicha tovar-moddiy boyliklarni va pul mablag‘larini qabul qilib olish dalolatnomasining tartib raqami va sanasi |
1. | ||||||
2. | ||||||
3. | ||||||
4. | ||||||
5. | ||||||
6. | ||||||
7. | ||||||
8. | ||||||
9. | ||||||
10. |
Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 9-martdagi 59-son qarori bilan tasdiqlangan Zamonaviy arxitektura-shaharsozlik talablarini hisobga olgan holda aholi punktlarini obodonlashtirish ishlarini tashkil etish qoidalari VI bo‘limining 7-paragrafi quyidagi tahrirda bayon qilinsin:
41. Qabristonlar bevosita tuman, shahar davlat hokimiyati organlari tasarrufida bo‘ladi, ularni zarur holatda saqlash va obodonlashtirish vazifasi ularga yuklanadi.
Qabristonlarni obodonlashtirish obyektlarini saqlash va ulardan foydalanishga, dafn etish xizmatlari ko‘rsatishga doir bevosita faoliyat mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan ta’sis etiladigan tumanlar (shaharlar) obodonlashtirish boshqarmalari (fuqarolik xizmati ko‘rsatish boshqarmalari) tomonidan amalga oshiriladi.
42. Qabristonlarni obodonlashtirish, mukammal va joriy ta’mirlash, ularni zarur holatda saqlash, mablag‘larni xarajatlarning alohida moddasi bo‘yicha ajratgan holda, mahalliy budjet mablag‘lari hisobiga amalga oshiriladi. Bunda go‘rkovlar va marosim xizmatlari ko‘rsatuvchi xodimlar ta’minoti mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan belgilanadigan tariflar bo‘yicha ko‘rsatiladigan pulli xizmatlar uchun aholidan tushadigan mablag‘lar hisobiga amalga oshiriladi.
Qabristonlarni saqlash va obodonlashtirish uchun yuridik va jismoniy shaxslarning xayr-ehsonlaridan ham foydalaniladi.
Qabristonlarni obodonlashtirish fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari ko‘magida hashar yo‘li bilan ham amalga oshirilishi mumkin.
Qabristonlar hududini obodonlashtirish elementlariga qabristonlar hududini to‘siq bilan o‘rash, dafn joylari, yashil o‘simliklar, o‘tish joylari, xiyobonlar, yo‘llar va yo‘lkalar, xo‘jalik hovlilari, ma’muriy binolar va yordamchi imoratlar, muhandislik inshootlari va boshqalar kiradi.
Qabristonlar hududi to‘siqlar bilan o‘raladi hamda o‘zaro yo‘llar va xiyobonlar bilan bo‘lingan, tartib raqamlari qo‘yilgan sektorlarga, uchastkalarga bo‘linadi”.