LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 17/288-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining qo‘shma qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish hamda ayrim qarorlarini o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish haqida”gi qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
Tadbirkorlik subyektlarining huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga, ular faoliyatining asossiz cheklanishiga yo‘l qo‘ymaslikka yo‘naltirilgan qonun hujjatlarining sudlar tomonidan to‘g‘ri va bir xilda qo‘llanilishini, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasi talablariga so‘zsiz rioya etilishini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunining 17 va 47-moddalariga asosan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumi qaror qiladi:
1. Sudlar, huquqni muhofaza etuvchi, nazorat qiluvchi va boshqa organlar, ularning mansabdor shaxslari e’tibori iqtisodiyot sohasidagi huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjatlari, shuningdek, ushbu qarorning aniq bajarilishi zarurligiga qaratilsin.
2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 110 va 114-moddalari, O‘zbekiston Respublikasi “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunining 21 va 48-moddalariga muvofiq, sud hokimiyati hujjatlari, shuningdek, Oliy sud Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining qonun hujjatlarini qo‘llash masalalari bo‘yicha tushuntirishlari sudlar, ushbu tushuntirishlar berilgan qonun hujjatlarini qo‘llayotgan boshqa organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va mansabdor shaxslar uchun majburiydir.
3. O‘zbekiston Respublikasining “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to‘g‘risida”gi Qonuni va xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyati ustidan davlat nazoratini amalga oshirish bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soluvchi boshqa qonun hujjatlari nazorat qiluvchi organlarning vakolatlarini, tekshirishlarning asoslari, davriyligi va o‘tkazilish muddatlarini belgilaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 14-iyundagi “Tadbirkorlik subyektlarini huquqiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-3619 sonli Farmoni (keyingi o‘rinlarda — PF-3619 sonli Farmon) nazorat qiluvchi organlarning tadbirkorlik subyektlari faoliyatiga aralashuvini qisqartirish, ularning huquq va qonuniy manfaatlari himoyasini ta’minlash, tadbirkorlik faoliyatini asossiz cheklashlarga yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgan.
Nazorat organlarining rahbarlari va mansabdor shaxslari tadbirkorlik subyektlarini o‘z vakolatlari va nazorat sohasi doirasidan tashqari masalalar bo‘yicha har qanday tekshiruvlar o‘tkazganligi, shuningdek, o‘rnatilgan tartibni buzgan holda muqobil tekshiruvlar o‘tkazganligi uchun shaxsan javobgar, hatto jinoiy javobgar ham bo‘ladilar.
Shu sababli sudlar tekshirishlar o‘tkazilishida qonun hujjatlarining buzilishiga munosabat bildirishlari, protsess ishtirokchilariga tadbirkorlik subyektining davlat organlari qarori yoki mansabdor shaxslarning noqonuniy harakati (harakatsizligi) oqibatida yetkazilgan zararlarni aybdor shaxsdan undirish to‘g‘risida sudga murojaat qilish huquqini tushuntirishlari lozim. Bunda ushbu zarar bevosita nazorat qiluvchi organdan, birinchi navbatda, uning budjetdan tashqari jamg‘arma mablag‘lari hisobidan to‘liq hajmda undirilishi lozimligini inobatga olish kerak. Qonunchilikda belgilangan tartib va miqdorda zararni qoplash uni yetkazishda aybdor bo‘lgan mansabdor shaxslarga yuklatilishi mumkin.
4. O‘zbekiston Respublikasi “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunining 3-moddasiga muvofiq, tadbirkorlik faoliyati deganda, tadbirkorlik faoliyati subyektlari tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladigan, tavakkal qilib va o‘z mulkiy javobgarligi ostida daromad (foyda) olishga qaratilgan tashabbuskor faoliyat tushuniladi.
Ushbu Qonunning 4-moddasiga muvofiq, belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tgan hamda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar tadbirkorlik faoliyati subyektlari (tadbirkorlik subyektlari) bo‘ladilar.
Sudlar, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 14-iyundagi PF-3619 sonli va 2005-yil 24-iyundagi “Tadbirkorlik subyektlarining xo‘jalik sohasidagi huquqbuzarliklari uchun moliyaviy javobgarligini erkinlashtirish to‘g‘risida”gi PF-3622 sonli (keyingi o‘rinlarda — PF-3622 sonli Farmon) Farmonlarida nazarda tutilgan maqsadlardan kelib chiqqan holda, qonun hujjatlariga asosan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi taqiqlangan davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, davlat korxonalari (tashkilotlari, muassasalari), notijorat tashkilotlar, shaxslarga va asosiy faoliyati tadbirkorlik bo‘lmagan boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan huquqiy ta’sir choralari qonun hujjatlarida to‘g‘ridan to‘g‘ri nazarda tutilgan hollardagina sud tomonidan qo‘llanishiga e’tiborlarini qaratishlari lozim.
5. Tadbirkorlik subyektlariga nisbatan ular tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi munosabati bilan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llashga oid ishlar xo‘jalik sudlari tomonidan da’vo ish yuritishning umumiy qoidalariga, umumiy yurisdiksiya sudlari tomonidan esa, ma’muriy sud ish yuritish qoidalariga muvofiq ko‘riladi.
Sudlar tadbirkorlik subyektlariga nisbatan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda tadbirkorlik faoliyati subyekti huquqlarining ustuvorligi prinsipiga asosan qonun hujjatlarida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq holda yuzaga keladigan barcha bartaraf etib bo‘lmaydigan ziddiyatlar va noaniqliklar tadbirkorlik subyekti foydasiga talqin etilishini inobatga olishlari lozim.
(5-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
6. Sudlarning e’tibori PF-3622 sonli Farmonning 1-bandida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lganda, tadbirkorlik subyektining mansabdor shaxsiga nisbatan ma’muriy javobgarlik chorasi nazorat qiluvchi organ tomonidan materiallar sudga taqdim etilmasdan qo‘llanilishiga qaratilsin. Tadbirkorlik subyekti tomonidan sodir etilgan kam ahamiyatli huquqbuzarlik deganda, ma’muriy huquqbuzarlik alomatlari formal jihatdan mavjud bo‘lgan, ammo Davlat budjeti va davlatning maqsadli jamg‘armalariga jiddiy moddiy zarar yetkazmagan qilmish tushunilmog‘i lozim.
7. Tadbirkorlik subyektlarining mansabdor shaxslariga nisbatan ma’muriy javobgarlik choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlar yuzasidan ish yuritish O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 4-bo‘limi qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi.
Sudlar inobatga olishlari lozimki, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi qayd etilgan bo‘limining qoidalari mazkur Kodeksining 1-moddasi 2-qismiga asosan, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga kiritilmagan, ammo qonun hujjatlarida ularni sodir etganlik uchun javobgarlik belgilangan ma’muriy huquqbuzarliklarga nisbatan ham tatbiq etiladi.
8. Ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi bayonnoma (akt) uni tuzishga vakolati bo‘lmagan shaxs tomonidan tuzilgan, unda ma’muriy huquqbuzarlikning sodir etilgan vaqti, mazmuni, ushbu huquqbuzarlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi me’yoriy hujjat ko‘rsatilmagan yoki javobgarlikka tortiluvchi shaxs bayonnoma (akt) va ish materiallari bilan tanishtirilmagan hollarda, sudya bayonnoma (akt)ni ish hujjatlari bilan birgalikda kamchiliklarni bartaraf etish uchun tegishli organga qaytaradi.
9. Tadbirkorlik subyektlari mansabdor shaxslariga nisbatan ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda sud nazorat qiluvchi organ tomonidan tadbirkorlik subyektining moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish o‘tkazish tartibi va qoidalariga rioya qilinganligini tekshirishi shart.
10. Nazorat qiluvchi organ tomonidan tadbirkorlik subyektining moliya-xo‘jalik faoliyati tekshirish qoidalari va tartibi buzilgan tarzda tekshirilganligi holati aniqlansa, sud O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 310-moddasi birinchi qismining 2-bandiga muvofiq, ish yuritishni tugatish to‘g‘risida qaror qabul qiladi va nazorat qiluvchi organning mansabdor shaxsiga nisbatan ta’sir choralarini qo‘llaydi.
11. Qonunchilikka muvofiq, zimmasiga nazoratni amalga oshirish yuklatilgan nazorat qiluvchi organ huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash masalasi yuzasidan xo‘jalik sudiga ariza bilan yoki jinoyat ishlari bo‘yicha sudga taqdimnoma bilan murojaat qiladi.
12. Huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda sud: huquqbuzarlik hodisasi va uning tadbirkorlik subyekti tomonidan sodir etilganlik holati mavjudligini; nazorat qiluvchi organning tekshirish to‘g‘risidagi hujjatni rasmiylashtirishga asosi va vakolati borligini; ushbu huquqbuzarlikni sodir etganlik uchun qonun hujjatlarida javobgarlik nazarda tutilganligini va tadbirkorlik subyektiga nisbatan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llashga asoslar mavjudligini sud majlisida aniqlaydi. Bunda sud moliyaviy sanksiyalarning hisoblanishi va miqdori to‘g‘riligini tekshiradi, shuningdek, huquqiy ta’sir choralarini belgilaydi.
13. Tadbirkorlik subyektining faoliyatini tugatish to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma) sudga faqat qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda beriladi.
PF-3619 sonli Farmonda nazarda tutilgan tadbirkorlik subyektlariga nisbatan faoliyatni tugatish ko‘rinishidagi huquqiy ta’sir chorasi deganda, tadbirkorlik subyekti faoliyatining to‘liq tugatilishi tushunilishi lozim.
Tadbirkorlik subyekti faoliyatini tugatish — faoliyat ruxsatnomasiz (litsenziyasiz) amalga oshirilganda yoki qonunda taqiqlangan faoliyat amalga oshirilganda yoxud davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan vaqtdan boshlab bir yil mobaynida o‘zining ustav jamg‘armasini ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorda shakllantirmaganda, shuningdek, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda qo‘llaniladigan huquqiy ta’sir chorasidir.
14. Tadbirkorlik subyekti faoliyatini to‘xtatish to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma) nazorat qiluvchi organ tomonidan faoliyatni to‘xtatish imkoniyati qonunchilikda nazarda tutilgan hollardagina berilishi mumkin. Favqulodda holatlar, epidemiya hamda aholining hayoti va sog‘lig‘i uchun real xavf vujudga kelishining oldini olish munosabati bilan faoliyatni 10 ish kunidan ortiq bo‘lmagan muddatga to‘xtatish hollari bundan mustasno.
Faoliyatni to‘xtatish tadbirkorlik subyekti tomonidan normativ-huquqiy hujjatlarni buzish hollarida qo‘llaniladigan huquqiy ta’sir chorasidir.
Sudlarning e’tibori tadbirkorlik subyekti faoliyatini to‘xtatish deganda, tadbirkorlik subyekti tomonidan uning faoliyatini to‘xtatish to‘g‘risida sudga ariza bilan murojaat qilinishiga asos bo‘ladigan huquqbuzarlik sodir etish natijasida faoliyatning to‘liq to‘xtatilishi tushunilishiga qaratilsin.
Tadbirkorlik subyektlari faoliyatini to‘xtatish to‘g‘risidagi arizalarni (taqdimnomalarni) ko‘rishda va qo‘yilgan talablarni qanoatlantirishda sudlar qarorning xulosa qismida faoliyatning qaysi muddatga to‘xtatilayotganligini ko‘rsatishlari yoxud u bajarilguncha faoliyat to‘xtatiladigan shartni belgilashlari lozim (litsenziya, guvohnoma olish; kamchiliklarni bartaraf etish yoki standartlar, normalarga muvofiqlashtirish; tegishli nazorat qiluvchi organning ko‘rsatmasini bajarish va boshqalar).
Xo‘jalik nizolarini ko‘rishda xo‘jalik sudi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksining (keyingi o‘rinlarda — XPK) 77-moddasiga muvofiq, qo‘llaniladigan, uning bekor qilinishi XPKda o‘rnatilgan tartib bo‘yicha amalga oshiriladigan, tadbirkorlik subyektiga ma’lum bir harakatlarni sodir etishni taqiqlash da’voni ta’minlash chorasi hisoblanadi.
14.1. Tadbirkorlik subyektining faoliyatini cheklash deganda, uning faoliyati alohida turini, ya’ni (uning vaqtinchalik yoki tamomila bo‘lishidan qat’iy nazar), alohida sex, bo‘lim, filial, uchastka va boshqalar tugatilishi (vaqtinchalik to‘xtatib turilishi) tushunilishi lozim.
Tadbirkorlik subyektining faoliyatini cheklash sud tomonidan ham, nazorat qiluvchi organ tomonidan ham faqat qonun hujjatlarida to‘g‘ridan to‘g‘ri nazarda tutilgan hollarda qo‘llanilishi mumkin.
14.2. Tovarni (ishni, xizmatni) iste’molchidan chaqirib olish va tovarni (ishni, xizmatni) muomaladan chiqarish sud tomonidan qo‘llaniladigan huquqiy ta’sir choralari hisoblanmaydi va tovarning (ishning, xizmatning) xavfsizligi va sifati ustidan nazoratni amalga oshirish vazifasi yuklangan davlat boshqaruv organlarining ko‘rsatmalari bo‘yicha tayyorlovchi (bajaruvchi, sotuvchi) tomonidan amalga oshiriladi. Tayyorlovchi (bajaruvchi, sotuvchi) tomonidan ko‘rsatma bajarilmagan taqdirda, unga nisbatan sud tomonidan, huquqbuzarlik sodir etganlikdagi ayb tan olingan va jarima ixtiyoriy to‘langan taqdirda esa — maxsus vakolatli davlat organi tomonidan jarima qo‘llaniladi. Jarimaning to‘lanishi shaxsni ko‘rsatmani bajarish majburiyatidan ozod qilmaydi.
15. Banklardagi hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatish mansabdor shaxslarning tadbirkorlik subyekti tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan majburiyatlarni bajarmaslik bilan bog‘liq talablarini ta’minlash maqsadida qo‘llaniladigan huquqiy ta’sir chorasidir.
15.1. Davlat organlari banklardagi hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatib turish to‘g‘risida sudga murojaat qilish huquqiga qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda egadir.
15.2. Banklardagi hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalar faqat chiqim qismida to‘xtatilishi mumkin. Budjetga to‘lovlar, ish haqi, nafaqalar, shuningdek, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa oqibatida sog‘liq va hayotga yetkazilgan zararni qoplash uchun mablag‘lar berish hollari bundan mustasno.
Banklardagi hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatish haqidagi ariza (taqdimnoma) qanoatlantirilgan taqdirda, sud hujjatining xulosa qismida operatsiyaning qaysi muddatga to‘xtatilishini ko‘rsatish yoxud u bajarilguncha operatsiya to‘xtatiladigan shartni belgilashi kerak (moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish yakunlanguniga va uning natijalari bo‘yicha qaror qabul qilinguniga qadar va boshqalar), shuningdek banklardagi hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatishga asos bo‘lgan holatlar bartaraf etilganidan so‘ng bankka hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalarni tiklash to‘g‘risida ko‘rsatma berish lozim.
Banklardagi hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatish to‘g‘risidagi sud hujjati tadbirkorlik subyektining hisobvarag‘i mavjud bo‘lgan barcha banklar uchun majburiydir.
Shuni nazarda tutish lozimki, xo‘jalik sudi tomonidan xo‘jalik nizolarini ko‘rishda tadbirkorlik subyektining pul mablag‘lariga band solish (xatlash) da’voni ta’minlash chorasi hisoblanib, uning bekor qilinishi masalasi XPKda belgilangan tartibga muvofiq hal etiladi.
16. Moliyaviy sanksiya qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma) sudga qonun hujjatlariga asosan moliyaviy sanksiya qo‘llash huquqiga ega bo‘lgan nazorat qiluvchi organ tomonidan berilishi mumkin.
(16-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
PF-3619 sonli Farmon mazmun jihatidan moliyaviy sanksiyalarni qo‘llash masalasini sudgacha hal qilish tartibini belgilaydi. Shu munosabat bilan nazorat qiluvchi organ sudga murojaat qilgunga qadar moliyaviy sanksiya qo‘llanilayotgan shaxsga uni ixtiyoriy ravishda to‘lash to‘g‘risidagi talabni hamda qo‘llaniladigan jarima summasi ko‘rsatilgan hisobni topshiradi yoki topshirilishi ma’lum qilinadigan buyurtma xat bilan yuboradi.
Agar tadbirkorlik subyekti tomonidan talab, u qabul qilinganidan keyin qonun hujjatlarida belgilangan muddatda qanoatlantirilmasa, nazorat qiluvchi organ sudga murojaat qilishga haqli. Ushbu tartibning nazorat qiluvchi organ tomonidan bajarilmasligi sud tomonidan arizani qaytarish uchun asos bo‘ladi.
(16-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
16.1. Moliyaviy sanksiya qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma)da talab asoslantirilgan holatlar, bu talablarning asoslarini tasdiqlovchi dalillar, arizachining qonun hujjatlariga havola etilgan talablari, arizachi qo‘llashni so‘rayotgan moliyaviy sanksiyaning turlari ko‘rsatilishi kerak. Arizaga (taqdimnoma)ga shuningdek, sanksiya summasining asoslantirilgan hisobi va tadbirkorlik subyekti bilan nizoni sudgacha hal etish tartibiga rioya qilinganligini tasdiqlovchi hujjat ilova qilinishi lozim.
Qo‘shimcha hisoblangan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar moliyaviy sanksiya hisoblanmaydi va soliq organi tomonidan sudga murojaat qilinmasdan qabul qilingan qaror asosida belgilangan tartibda undiriladi.
(16.1-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
Agar nazorat qiluvchi organ tomonidan ariza (taqdimnoma)da moliyaviy sanksiya qo‘llash bilan birga qo‘shimcha hisoblangan soliqlar va majburiy to‘lovlarni undirish haqida talab qo‘yilgan bo‘lsa, bunda ishning ushbu qismi bo‘yicha ish yuritish mazkur talab sudga taalluqli emasligi munosabati bilan tugatiladi.
(16.1-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
16.2. PF-3622 sonli Farmonning 2-bandiga asosan tadbirkorlik subyekti soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lamaganlik uchun sodir etilgan huquqbuzarlik tufayli yetkazilgan zararning o‘rnini bir oy mobaynida ixtiyoriy ravishda qoplash hamda uning oqibatlarini bartaraf etish, jumladan, penya to‘lash huquqiga ega. Bunday holda tadbirkorlik subyekti unga nisbatan moliyaviy sanksiyalar qo‘llanishidan ozod etiladi.
(16.2-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
Shu munosabat bilan sudlar ishlarni ko‘rish kunini ariza (taqdimnoma) kelib tushganidan keyin bir oydan kam bo‘lmagan muddatga tayinlashlari lozim.
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lamaganlik bilan bog‘liq huquqbuzarlik oqibatida yetkazilgan zarar deganda, tadbirkorlik subyekti tomonidan huquqbuzarlik sodir etilmaganda budjet va budjetdan tashqari jamg‘armalarga tushishi kerak bo‘lgan mablag‘ tushunilishi lozim. Shu munosabat bilan sudlar sodir etilishi natijasida budjet va budjetdan tashqari jamg‘armalarga zarar yetkazilmaydigan huquqbuzarliklarga nisbatan (kassa cheklarini, talonlar, kvitansiyalar va ularni bermaslik, agar ularni berish majburiy hisoblansa; reklama va iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi qonunlarni buzish va boshqalar) PF-3622 sonli Farmonning 2-bandida nazarda tutilgan norma qo‘llanilmasligini e’tiborga olishlari lozim.
(16.2-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
16.3. Moliyaviy sanksiyalar qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma) qanoatlantirilganda, sudlar qarorning xulosa qismida qo‘llaniladigan moliyaviy sanksiyaning turi va miqdorini ko‘rsatishlari lozim. Qo‘llanilgan moliyaviy sanksiya summalarini undirish arizachiga yuklatiladi.
17. Sudlarga PF-3619 sonli Farmonga muvofiq, tadbirkorlik subyektlarining moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish (taftish qilish) belgilangan tartibda faqat davlat soliq xizmati organlari, ular tomonidan tekshirish davomida soliq va valyutaga oid jinoyat alomatlari aniqlangan taqdirda esa — O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Soliq, valyutaga oid jinoyatlarga va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish departamenti tomonidan amalga oshirilishi tushuntirilsin. Nazorat qiluvchi organlar tomonidan tadbirkorlik subyekti faoliyatini tekshirish uning qoidalari va tartibini buzgan holda o‘tkazilishi moliyaviy sanksiya qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma)ni rad qilish uchun asos bo‘ladi.
tekshirishning O‘zbekiston Respublikasi “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to‘g‘risida”gi Qonunining 9 va 12-moddalarida ko‘rsatilgan asoslar mavjud bo‘lmagan holda o‘tkazilganligi;
tekshirish, uni o‘tkazish uchun vakolat va asoslarga ega bo‘lmagan shaxslar tomonidan o‘tkazilganligi;
xo‘jalik yurituvchi subyektga tekshirishlarni muvofiqlashtirish rejasidan ko‘chirmaning, nazorat qiluvchi organ rahbari tomonidan tasdiqlangan tekshirish o‘tkazish haqidagi buyruq va rejaning, agar tekshirish jinoyat ishi doirasida o‘tkazilayotgan bo‘lsa, tergov organi qarorining, shuningdek, tekshirish natijasi yuzasidan tuzilgan dalolatnomaning taqdim etilmaganligi;
tekshirishning predmeti, muddati va vakolat doirasidan chetga chiqib o‘tkazilganligi qonun normalarining buzilishi hisoblanadi.
17.1. Tadbirkorlik subyektlari faoliyatini tekshirishga nazorat qiluvchi organlarning qonunda belgilangan tartibda attestatsiyadan o‘tkazilgan, maxsus guvohnomaga ega bo‘lgan mansabdor shaxslari faqatgina qonun hujjatlarida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgandagina haqlidirlar. Shuningdek, nazorat qiluvchi organ tekshirishga tegishli tartibda shartnoma asosida ekspert va auditorlik tashkilotlarini jalb qilish huquqiga ega ekanligini ham e’tiborga olish lozim.
17.2. O‘zbekiston Respublikasi “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to‘g‘risida”gi Qonunining 9-moddasi va “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 41-moddasiga muvofiq, nazorat qiluvchi organlarning mansabdor shaxslari tomonidan xo‘jalik yurituvchi subyektlarning faoliyatini tekshirishni amalga oshirish uchun quyidagi hujjatlar mavjud bo‘lishi lozim:
nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha maxsus vakolatli organ tomonidan tasdiqlangan tekshiruvlar o‘tkazish rejasidan ko‘chirma yoki rejadan tashqari yoxud muqobil tekshiruv o‘tkazish to‘g‘risida ushbu organ tomonidan qabul qilingan qarorning ko‘chirma nusxasi;
nazorat qiluvchi organning tekshirish maqsadlari, tekshiruvchi mansabdor shaxslar tarkibi va tekshiruv o‘tkazish muddatlari ko‘rsatilgan buyrug‘ining ko‘chirma nusxasi;
tekshiruvchi mansabdor shaxslarning tekshiruvlar o‘tkazishga ruxsat berilganligi to‘g‘risidagi maxsus guvohnomasi va shaxsiy guvohnomasi.
maxsus vakolatli organ yoki uning tegishli hududiy bo‘linmasi tomonidan berilgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini tekshirish reja-jadvalidan ko‘chirma;
nazorat qiluvchi organning tekshirish reja-jadvali asosida chiqargan buyrug‘i yoxud maxsus vakolatli organning rejadan tashqari tekshirish, shu jumladan, taftish o‘tkazish to‘g‘risidagi hamda tekshirish maqsadi, tekshiruv o‘tkazuvchi mansabdor shaxslarning tarkibi va tekshiruvni o‘tkazish muddatlari ko‘rsatilgan qarori;
agar tekshirish jinoyat ishi doirasida o‘tkazilayotgan bo‘lsa, jinoyat ishi qo‘zg‘atish haqidagi qaror.
(17.2-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2014-yil 3-oktabrdagi 18/267-sonli qarori tahririda)
17.3. Sudlar tekshirish natijalari bo‘yicha huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda nazorat qiluvchi organ tomonidan amalga oshirilgan tekshirishning qonuniyligi, asosliligi va oshkoraligiga, tekshiruvchi tomonidan tekshirishning davriyligi va muddatlariga, tadbirkorlik subyektining huquq va qonuniy manfaatlariga rioya etilganligiga e’tibor bergan holda ishning barcha holatlarini puxta o‘rganishlari lozim.
Sudlar nazorat qiluvchi organlarning mansabdor shaxslari harakatlariga ularning o‘z vakolatlarini amalga oshirish paytida qonun hujjatlari talablariga rioya etganliklari va O‘zbekiston Respublikasi “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to‘g‘risida”gi Qonunining 6, 9, 12 va 17-moddalarida nazarda tutilgan, tekshirish uchun asos bo‘lgan hujjatlarni taqdim etganliklari, tekshirishlarni qayd etish daftariga yozuvlar kiritganliklari, davlat sirlari, tijorat va boshqa sirlarni saqlashni ta’minlaganliklari, tekshirish hujjatini rasmiylashtirganliklari va uni tadbirkorlik subyektiga topshirganliklari, xo‘jalik yurituvchi subyektlari faoliyatiga aralashilmaslik nuqtai nazaridan huquqiy baho berishlari lozim.
18. Tadbirkorlik subyektlariga nisbatan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha nazorat qiluvchi organ va tadbirkorlik subyekti o‘rtasida kelishuv bitimi tuzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
19. Huquqbuzarlik predmetlarini davlat daromadiga o‘tkazish masalasi shu huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishni ko‘rayotgan sud tomonidan hal etiladi.
Huquqbuzarlik predmetlari faqat qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollardagina davlat daromadiga o‘tkazilishi mumkin.
20. Litsenziyalovchi organ tadbirkorlik faoliyatining alohida turlari bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi litsenziyalar (ruxsatnomalar)ning amal qilishini to‘xtatish yoki tugatish yoxud bekor qilish to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma) bilan faqat qonun hujjatlarida ko‘zda tutilgan hollardagina murojaat qilishi mumkin. Bunday arizalar (taqdimnomalar)ni ko‘rib chiqishda sudlar litsenziyaning amal qilishini to‘xtatish yoki tugatish va bekor qilish asoslari ro‘yxati keltirilgan O‘zbekiston Respublikasining “Faoliyatning alohida turlarini litsenziyalash to‘g‘risida”gi Qonunining 22—24-moddalariga asoslanishlari lozim. Qonunda keltirilgan ushbu ro‘yxat mukammal hisoblanadi.
PF-3619 sonli Farmonda nazarda tutilgan litsenziyalar (ruxsatnomalar)ning amal qilishini 10 kundan ortiq muddatga to‘xtatish ko‘rinishidagi huquqiy ta’sir chorasi litsenziat tomonidan litsenzion kelishuvda nazarda tutilgan talablar va shartlarni bajarmaslik, litsenziat tomonidan litsenziyalovchi organning aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish to‘g‘risidagi qarorini bajarmaslik hollarida qo‘llaniladigan tashkiliy xarakterdagi ma’muriy javobgarlik chorasi hisoblanadi.
Litsenziya (ruxsatnoma)ni bekor qilish litsenziya (ruxsatnoma)ning qalbaki hujjatlardan foydalangan holda olinganligi holati aniqlangan hollarda qo‘llanadigan huquqiy ta’sir chorasi hisoblanadi.
21. Huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma) bilan sudga murojaat qilinganida mablag‘larni asossiz ravishda hisobdan chiqarishning oldini olish bo‘yicha tezkor chora ko‘rish zaruriyati tug‘ilsa, sud ishda qatnashayotgan shaxs (ushbu holatda — arizachi-nazorat qiluvchi organ)ning murojaatiga asosan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan ravishda da’voni ta’minlash choralarini ko‘rishi mumkin. Bunda sudlar arizani qanoatlantirish rad etilganida qaror qabul qilinishi bilan bir vaqtda da’voni ta’minlash choralarini bekor qilish to‘g‘risida ajrim chiqarilishi zarurligini nazarda tutishlari lozim.
22. Sudlar tadbirkorlik subyektlariga nisbatan yuqorida ko‘rsatilgan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (taqdimnoma)lar bilan murojaat qilinganida, arizachilar (nazorat qiluvchi organlar) qonun hujjatlarida ko‘rsatilgan hollarda davlat boji to‘lashdan ozod qilinishlarini inobatga olishlari lozim. Ishlarni ko‘rib chiqish natijalari bo‘yicha bildirilgan talablar qanoatlantirilgan taqdirda, tadbirkorlik subyektlaridan eng kam ish haqining 10 baravari miqdorida davlat boji undiriladi, faoliyatni tugatish to‘g‘risidagi ishlar bundan mustasno.
Arizachilar — nazorat qiluvchi organlar davlat boji to‘lashdan ozod qilinganligi yoki ozod qilinmaganligidan qat’iy nazar, qonun bilan belgilangan tartibda boshqa sud xarajatlarini, shu jumladan pochta xarajatlarini ham to‘laydilar.
Mansabdor shaxslar va fuqarolarga nisbatan ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha davlat boji undirilmaydi.
23. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 44-moddasi va O‘zbekiston Respublikasi “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to‘g‘risida”gi Qonunining 1 va 3-moddalariga muvofiq davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari yoki mansabdor shaxslarning tadbirkorlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini buzuvchi har qanday harakatlari (harakatsizliklari) ustidan tadbirkorlik subyektlari tomonidan sudga shikoyat qilinishi mumkin.
Huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi hal qiluv qarori (qaror) ustidan shikoyat berish qonun hujjatlarida o‘rnatilgan tartibda amalga oshiriladi.
24. Sudlarning e’tibori mazkur toifadagi ishlarni ko‘rishda nazorat qiluvchi organlarga nisbatan ular tomonidan tekshirishlarni o‘tkazish tartibi va qoidalariga og‘ishmay rioya etilishi uchun talabni oshirishga, ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi hujjatlarning to‘liq bo‘lishiga, ma’muriy javobgarlikka asossiz ravishda tortish, tadbirkorlik subyektlarining mol-mulklarini noqonuniy ravishda olib qo‘yish holatlariga murosasiz munosabat bildirilishi zarurligiga qaratilsin. Qonuniylik buzilgan har bir holat bo‘yicha mansabdor shaxslarning javobgarlik masalasini qo‘yish, huquqbuzarlikni keltirib chiqargan sabablar va sharoitlarni puxta o‘rganish, xususiy ajrimlar chiqarish yo‘li bilan ularni bartaraf etish choralarini ko‘rish lozim.