LexUZ sharhi
(O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2002-yil 14-iyundagi 10-sonli qaroriga asosan kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan)
Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish va o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasining valyuta yakka hukmronligiga putur yetkazadi, ular ko‘pincha talon-toroj qilish, poraxo‘rlik, bojxona qonunchiligini buzish kabi jinoyatlar bilan bog‘liq bo‘ladi.
Sud amaliyotini o‘rganish sudlar mazkur toifadagi ishlarni asosan to‘g‘ri hal etilishini ta’minlayotganliklarini ko‘rsatdi. Shuning bilan birgalikda, valyuta qimmatliklari tushunchalarini turlicha talqin qilish, jinoyatlarni noto‘g‘ri tavsiflash kabi xatoliklarga ham yo‘l qo‘yilmoqda.
Oldingi tahrirga qarang.
Jazo tayinlashda alohida yondashuv qoidasiga rioya etilmayapti, ayrim hollarda jinoiy yo‘l bilan orttirilgan pul va boshqa qimmatliklar davlat tasarrufiga o‘tkazilmayapti, valyuta qimmatliklarining qonunga xilof qanday yo‘llar bilan va qaysi manbalardan qo‘lga kiritilayotganligi, jinoyatlarning sabablari va ularning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarni aniqlash masalalariga lozim darajada e’tibor qaratilmayapti.
(muqaddimaning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Shu munosabat bilan hamda valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar yuzasidan sud amaliyotida vujudga kelayotgan masalalarni tushuntirish zaruriyatidan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining Plenumi qaror qiladi:
1. Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar bo‘yicha isbotlanishi lozim bo‘lgan barcha holatlar sinchkovlik bilan, har tomonlama, to‘la va xolisona tekshirib chiqilishi, valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda qo‘lga kiritish manbalari, o‘tkazish yo‘llari, usullari, jinoyatlarning barcha ishtirokchilari aniqlanishi va javobgarlikka tortilishiga alohida e’tibor qaratilishi, jinoyatlarning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarni bartaraf etish uchun barcha choralar ko‘rilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
2. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, valyuta qimmatliklari ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining Maxsus qismi sakkizinchi bo‘limida belgilangan bo‘lib, uni kengaytirilgan holda talqin etish mumkin emas. Bunday qimmatliklarga quyidagilar kiradi:
chet el valyutasi bilan to‘lanadigan to‘lov hujjatlari (cheklar, veksellar, akkreditiv va boshqalar);
har qanday ko‘rinish va holatdagi qimmatbaho metallar — oltin, kumush, platina va platina guruhiga kiruvchi metallar (palladiy, iridiy, radiy, ruteniy va osmiy), shunday metallardan yasalgan zargarlik va boshqa ro‘zg‘or buyumlari hamda ularning rezgilari bundan mustasno;
xomashyo yoki ishlov berilgan holatdagi tabiiy qimmatbaho toshlar — olmos, yoqut, zumrad, sapfir, aleksandritlar, shuningdek marvaridlar, shunday toshlar hamda ularning rezgilaridan yasalgan zargarlik va boshqa ro‘zg‘or buyumlari bundan mustasno.
(2-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
3. O‘zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi Qonuni 4-moddasiga ko‘ra, chet el valyutasi jumlasiga quyidagilar kiradi:
muomaladagi hamda chet davlat (chet davlatlar guruhi) hududida naqd to‘lovning qonuniy vositasi bo‘lgan pul belgilari, shuningdek muomaladan chiqarilayotgan yoki muomaladan chiqarilgan, ammo almashtirilishi lozim bo‘lgan pul belgilari, chet davlatlarning (chet davlatlar guruhining) pul birliklarida hamda xalqaro pul birliklari;
(3-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
4. Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish deb, O‘zbekiston Respublikasi hududida ushbu harakatlar sodir etilgan vaqtda valyuta qimmatliklarini o‘rnatilgan tartiblarni buzgan holda sotib olish, sotish yoki almashtirish tushuniladi.
5. Valyuta qimmatliklarini saqlash va tashish holatlari o‘zicha valyuta qimmatliklarini noqonuniy olish yoki o‘tkazishni tashkil etmaydi.
Valyuta qimmatliklariga nisbatan bo‘lgan egalik huquqi boshqa shaxsga qonunga xilof ravishda o‘tgan vaqtdan boshlab jinoyat tamom bo‘lgan deb hisoblanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
(6-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
7. Chet el valyutasining ancha, ko‘p va juda ko‘p miqdorda ekanligini belgilash masalasini hal etish tergov va sud organlari vakolatiga kiradi. Ular bu masalani hal etishda bitimlar amalga oshirilgan kunda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan chet el valyutasining O‘zbekiston Respublikasining pul birligiga nisbatan kursidan kelib chiqishlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
8. Fuqarolar tomonidan birinchi marotaba sodir etilgan valyuta qimmatliklarini ancha miqdordan kam miqdorda qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 170-moddasida bo‘yicha javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Oldingi tahrirga qarang.
Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda ancha miqdordan kam miqdorda olish yoki o‘tkazish, basharti qilmish shunday harakatlarni sodir etganlik uchun ma’muriy jazo qo‘llash to‘g‘risidagi qaror chiqarilgan paytdan boshlab bir yil mobaynida takroran sodir etilgan bo‘lsa, JK 177-moddasi birinchi qismi bo‘yicha javobgarlikka sabab bo‘ladi.
(8-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 31-sonli qarori tahririda)
Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda ancha miqdorda olish yoki o‘tkazish JK 177-moddasi ikkinchi qismi bo‘yicha javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Agar shaxsda ancha miqdor yoki undan ortiq valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish maqsadi bo‘lib, bu maqsadni qismlarga bo‘lib amalga oshirsa, uning harakatlari valyuta qimmatliklari umumiy summasidan kelib chiqib, JK 177-moddasining tegishli qismi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim.
(8-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
9. Qilmishni JK 177-moddasi ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi qismlari bilan kvalifikatsiya qilishda jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilish to‘g‘risidagi qarorda, ayblov dalolatnomasi (ayblov xulosasi) va hukmda aybdorning qilmishi aynan qanday belgiga ko‘ra javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holatda sodir etilgan deb topilganligi aks ettirilishi shart. Bunda shuni inobatga olish lozimki, qilmishni JK 177-moddasi ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi qismlari bilan kvalifikatsiya qilish uchun shaxs muqaddam valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish uchun ma’muriy javobgarlikka tortilgan bo‘lishi talab etilmaydi.
(9-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
10. Valyuta qimmatliklarini bosqinchilik, tovlamachilik, talonchilik, o‘zlashtirish yoki rastrata qilish, firibgarlik, o‘g‘rilik yo‘li bilan talon-toroj qilish, shuningdek, valyuta qimmatliklarida pora olish, pora berish, pora olish-berishda vositachilik qilish, xizmatchini pora evaziga og‘dirish, tijoratda pora evaziga og‘dirib olish, xizmatchining qonunga xilof ravishda moddiy yoki mulkiy foyda olishi Jinoyat kodeksining faqat ana shunday jinoyatlar uchun javobgarlikni ko‘zda tutuvchi moddasi bilan tavsiflanishi lozim va Jinoyat kodeksining 177-moddasi bilan qo‘shimcha tavsiflash talab qilinmaydi.
(10-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(11-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2016-yil 29-iyuldagi 13-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
12. Agar qalbakiligi aybdorga ayon bo‘lgan valyuta qimmatliklari ko‘rinishidagi, pul muomalasida qo‘llanishini istisno qiladigan darajada haqiqiysiga ro‘y-rost o‘xshamaydigan kupyuralar o‘tkazilgan bo‘lsa, shuningdek, aybdorda jabrlanuvchini qo‘pol ravishda aldash niyati bo‘lganligidan guvohlik beruvchi boshqa holatlar mavjud bo‘lsa, bunday qilmish Jinoyat kodeksi 176-moddasining tegishli qismi bo‘yicha tavsiflanib, Jinoyat kodeksining 168-moddasi (firibgarlik) bilan qo‘shimcha tavsiflash talab qilinmaydi. Qalbaki pul yoki qimmatli qog‘ozlarni olgan shaxsning qilmishi esa valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olishga suiqasd sifatida tavsiflanishi lozim.
Qalbakiligini bilmagani holda qalbaki valyuta qimmatliklarini olgan va keyinchalik ularni o‘tkazgan shaxsning qilmishi valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda o‘tkazish sifatida tavsiflanishi lozim.
13. Gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga qarashli bo‘lgan jinoyat narsalari deb topilgan valyuta qimmatliklarining davlat egaligiga o‘tkazilishi masalasi Jinoyat-protsessual kodeksining 211, 284, 285-moddalari tartibida hal qilinishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
14. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 40510, 471-moddalariga muvofiq, hukm chiqarilganda va jinoyat ishini harakatdan tugatish haqida ajrim qabul qilinganida sudlar ishga qo‘shilgan ashyoviy dalillar masalasini hal etishlari shart. Bunda shuni nazarda tutish kerakki, egasining yoki foydalanuvchining tasarrufidan g‘ayriqonuniy ravishda olib qo‘yilgan valyuta qimmatliklari, qonunda nazarda tutilgan holatlardan tashqari tegishliligi bo‘yicha qaytarilishi lozim.
(14-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Egasining xohishi bilan jinoiy bitimning obyekti bo‘lgan valyuta qimmatliklari, ularning egasi qaysidir asoslarga ko‘ra jinoiy javobgarlikka tortilmagan taqdirda ham davlat daromadlari hisobiga o‘tkazilishi kerak.
Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish orqali orttirilgan pul va boshqa qimmatliklar davlat daromadlari hisobiga o‘tkaziladi. Agar jinoiy yo‘l bilan orttirilgan pul yoki boshqa qimmatliklar topilmasa, olingan summa yoxud qimmatliklarning qiymati davlat foydasiga undiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
(15-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
16. Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar, Toshkent shahar sudlari va O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish bilan bog‘liq jinoyat ishlarining sudlarda to‘g‘ri ko‘rib chiqilishi ustidan nazoratni ta’minlasinlar.