O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi rais o‘rinbosari B. Mirboboyev, sudyalar U. Bozorov, G. Pirjanov va S. Hakimovadan iborat tarkibda, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 109-moddasi birinchi qismining 3-bandiga va “O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 1-moddasiga amal qilgan holda, “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismini sharhlash haqidagi ishni ochiq sud majlisida ko‘rib chiqdi.
Masala O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Konstitutsiyaviy sudga murojaati munosabati bilan “O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 19-moddasiga muvofiq sudyalar U. Bozorov, G. Pirjanov va S. Hakimovaning tashabbusi bilan kiritildi.
Konstitutsiyaviy sud ma’ruzachi sudya S. Hakimovaning axborotini, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qo‘mitasining raisi N. Ismoilov, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qo‘mitasining raisi, Konstitutsiyaviy sud huzuridagi Ilmiy-maslahatlashuv kengashining a’zosi A. Saidov, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirining o‘rinbosari E. Kanyazov, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yuridik bo‘limining mudiri B. Qo‘chqorov, O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasining raisi A. Shayxovlarning fikrlarini eshitib, ish bo‘yicha mavjud materiallarni o‘rganib chiqib quyidagilarni aniqladi:
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Konstitutsiyaviy sudga murojaatida “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismiga, ushbu norma investitsiyaga oid nizoni hal etish uchun Investitsiyaga oid nizolarni tartibga soluvchi xalqaro markaz (bundan buyon matnda — Markaz)ga o‘tkazishga O‘zbekiston Respublikasining roziligini o‘zida ifoda etadi deb hisoblash mumkinligi nuqtai nazaridan rasmiy sharh berish haqida savol qo‘yilgan.
“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismiga muvofiq “Chet el investitsiyalari bilan bevosita yoki bilvosita bog‘liq nizo (investitsiyaga oid nizo), taraflar kelishuviga ko‘ra, ular o‘rtasidagi maslahatlashuvlar orqali hal etilishi mumkin. Agar taraflar kelishilgan hal qiluvga erisha olmasalar, bunday nizo O‘zbekiston Respublikasining xo‘jalik sudi tomonidan yoxud hakamlik vositasida investitsiyaga oid nizolarni hal etishga doir O‘zbekiston Respublikasi qo‘shilgan xalqaro shartnomalarning (bitimlar va konvensiyalarning) qoidalari va tartibotiga muvofiq hal etilishi lozim”.
“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismidagi investitsiyaga oid nizo hakamlik vositasida bunday nizolarni hal etishga doir O‘zbekiston Respublikasi qo‘shilgan xalqaro shartnomalarning (bitimlar va konvensiyalarning) qoidalari va tartibotiga muvofiq hal etilishi lozimligi haqidagi qoidalarni ba’zi investorlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1994-yil 6-maydagi qarori bilan ratifikatsiya qilingan “Davlatlar va ajnabiy shaxslar o‘rtasidagi investitsiyalarga oid nizolarni hal etish tartibi to‘g‘risidagi Konvensiya” (bundan buyon matnda — Konvensiya)ga muvofiq hal etish uchun Markazga o‘tkazishga respublika roziligi ifodasi sifatida noto‘g‘ri tushunishlari ushbu normaga sharh berish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismiga sharh berishda Konstitutsiyaviy sud quyidagilarga asoslanadi:
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining muqaddimasiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasida xalqaro huquqning umume’tirof etilgan qoidalari ustunligi tan olinadi.
2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15-moddasiga muvofiq “O‘zbekiston Respublikasida O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi.
Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko‘radilar”.
3. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 111-moddasiga muvofiq “Mulkchilikning turli shakllariga asoslangan korxonalar, muassasalar, tashkilotlar o‘rtasidagi, shuningdek tadbirkorlar o‘rtasidagi, iqtisodiyot sohasida va uni boshqarish jarayonida vujudga keladigan xo‘jalik nizolarini hal etish Oliy xo‘jalik sudi va xo‘jalik sudlari tomonidan ularning vakolatlari doirasida amalga oshiriladi”.
4. “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 3-moddasining birinchi qismiga muvofiq davlat O‘zbekiston Respublikasi hududida investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchi chet ellik investorlarning huquqlarini kafolatlaydi va himoya qiladi.
5. “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismi investitsiyaga oid nizolarni quyidagicha hal etish mumkinligini belgilaydi:
taraflar kelishuviga ko‘ra, ular o‘rtasidagi maslahatlashuvlar orqali, ya’ni taraflar tomonidan qonun asosidagi va doirasidagi har ikki tarafga ham maqbul bo‘lgan qarorni birgalikda ishlab chiqish yo‘li bilan;
agar taraflar kelishilgan hal qiluvga erisha olmasalar, bunday nizo O‘zbekiston Respublikasining xo‘jalik sudi tomonidan yoxud hakamlik vositasida investitsiyaga oid nizolarni hal etishga doir O‘zbekiston Respublikasi qo‘shilgan xalqaro shartnomalarning (bitimlar va konvensiyalarning) qoidalari va tartibotiga muvofiq hal etilishi lozim.
Ushbu qoidalar mazmunidan “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasi birinchi qismining normalari investitsiyaga oid nizolarni hal qilishning mumkin bo‘lgan variantlarini belgilab, bu variantlardan birontasining vositasida investitsiyaga oid nizoni hal etishga taraflarning yozma roziligini nazarda tutmaganligi kelib chiqadi. “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasi birinchi qismining tahriri muayyan bitim yoki konvensiyaga havola qilmay, umumiy qoidalar, ko‘rsatmalarni belgilaydi.
Investitsiyaga oid nizo taraflari yozma roziligining majburiyligi Konvensiya 25-moddasining 1-bandida nazarda tutilgan bo‘lib, mazkur Konvensiyaga muvofiq Markaz ta’sis etilgan.
Konvensiya 25-moddasining 1-bandi bilan belgilangan tartibga muvofiq nizo ishtirokchilarining investitsiyaga oid nizoni hal etish uchun Markazga o‘tkazish haqidagi yozma roziligining mavjudligi Markaz tomonidan bunday nizoni hal etishning majburiy sharti hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ko‘rsatib o‘tilgan normalari, shuningdek ish bo‘yicha boshqa materiallar tahlili asosida Konstitutsiyaviy sud “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismi o‘zida “taraf roziligi” tushunchasini ifoda etmaydi hamda ushbu normada nazarda tutilgan investitsiyaga oid nizolarni hakamlik vositasida investitsiyaga oid nizolarni hal etishga doir O‘zbekiston Respublikasi qo‘shilgan xalqaro shartnomalarning (bitimlar va konvensiyalarning) qoidalari va tartibotiga muvofiq hal etilishi mumkinligi taraf roziligi ifodasini bildirmaydi, shuningdek Markaz tomonidan investitsiyaga oid nizolarni hal qilinishining asosi sifatida yozma rozilikning mavjudligi, majburiyligi Konvensiya 25-moddasining 1-bandida nazarda tutilgan va unga har bir alohida holatda rioya qilinishi lozim deb hisoblaydi.
Bayon qilinganlarga asoslanib va “O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 1, 25, 26, 27-moddalariga amal qilgan holda Konstitutsiyaviy sud qaror qildi:
1. “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismiga quyidagi sharh berilsin:
“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismi qoidalari mazmuni bo‘yicha “taraf roziligi” tushunchasini o‘zida ifoda etmaydi;
“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 10-moddasining birinchi qismida nazarda tutilgan investitsiyaga oid nizolarni hakamlik vositasida investitsiyaga oid nizolarni hal etishga doir O‘zbekiston Respublikasi qo‘shilgan xalqaro shartnomalarning (bitimlar va konvensiyalarning) qoidalari va tartibotiga muvofiq hal etilishi mumkinligi Konvensiyaga muvofiq investitsiyaga oid nizoni hal etish uchun Markazga o‘tkazishga respublika roziligining ifodasi hisoblanmaydi.
LexUZ sharhi