LexUZ sharhi
Mazkur Qonun O‘zbekiston Respublikasining 2006-yil 12-apreldagi O‘RQ–32-sonli “Xususiy uy-joy mulkdorlarining shirkatlari to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq o‘z kuchini yo‘qotgan.
Uy-joy mulkdorlarining shirkati — qonun hujjatlarida belgilangan tartibda uy-joy mulkdorlarining uydan foydalanishni, uning saqlanishini birgalikda boshqarish va ta’minlash, umumiy foydalanishdagi obyektlarga egalik qilish va ulardan foydalanish shartlari, tartibini aniqlash, umumiy mulkdagi mol-mulkning lozim darajadagi holatini ta’minlash maqsadidagi birlashmasidir.
Uy-joy mulkdorlarining shirkati (bundan keyin matnda shirkat deb yuritiladi) notijorat tashkilot bo‘lib, bitta yoki yaqin, zich joylashgan, umumiy yer uchastkasi va infratuzilma elementlari bir bo‘lgan bir nechta uyda yoxud uyning boshqa qismlaridan alohida kirish joyi bo‘lgan, kamida bitta blok-seksiya hajmidagi mustaqil qismida turar joy mulkdorlaridan kamida yarmining xohishiga ko‘ra, ta’sis majlisining qarori bilan tashkil etiladi.
Shirkat yuridik shaxsdir, u o‘z nomi yozilgan muhrga, bank muassasasida hisob-kitob varag‘i va boshqa hisobvaraqlarga ega bo‘ladi.
Shirkat o‘z majburiyatlari bo‘yicha o‘ziga tegishli barcha mol-mulk bilan javob beradi hamda o‘z a’zolarining majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida shirkatlar faoliyati Qoraqalpog‘iston Respublikasining qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi.
Davlat shirkatlarning huquqlariga rioya etilishi va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini kafolatlaydi, ularning rivojlanishi va mustahkamlanishiga ko‘maklashadi.
Shirkatlar faoliyatini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi:
uy-joy-kommunal xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha tanlovlar o‘tkazish asosida raqobatni rivojlantirish uchun sharoitlar yaratish;
shirkatlar faoliyatini yuritish uchun qonun hujjatlariga muvofiq beriladigan kompensatsiyalar, imtiyozlar va kreditlarni ta’minlash;
shirkatning ta’sis majlisi vakolatiga taalluqli bo‘lgan boshqa masalalar bo‘yicha qarorlar qabul qiladi.
uyni qarash va ta’mirlashga ketgan foydalanish xarajatlari hamda kommunal xizmatlar haqi, ya’ni majburiy to‘lovlarni shirkat a’zolari tomonidan to‘lash tartibi;
shirkat boshqaruv organlarining tarkibi va vakolatlari hamda ularning qarorlar qabul qilish tartibi, shu jumladan oddiy yoki mutlaq ko‘pchilik ovoz bilan qaror qabul qilinadigan masalalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
Ustavda shirkat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan, qonun hujjatlariga zid kelmaydigan boshqa qoidalar ham bo‘lishi mumkin.
LexUZ sharhi
Uy-joy mulkdorlari shirkatining namunaviy ustavi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 4-oktabrdagi 454-son qarori bilan tasdiqlangan.
Shirkat qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mahalliy davlat hokimiyati organlarida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan vaqtdan boshlab tashkil etilgan hisoblanadi.
Shirkat davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan vaqtdan boshlab turar joy mulkdorlarining shirkatga a’zoligi vujudga keladi.
Turar joyning sotuvchisi — shirkat a’zosi xaridorni o‘zining shirkat a’zosi ekanligidan hamda ustavda belgilangan huquqlarga egaligi va zimmasida majburiyatlar borligidan hamda bu huquq va majburiyatlar xaridorga o‘tishidan xabardor qiladi.
Shirkat a’zolaridan turar joylarni olayotgan shaxslar o‘zlarida turar joyga mulk huquqi yuzaga kelganidan keyingina shirkat a’zosi bo‘ladilar.
Uyning bittadan ortiq mulkdorga xizmat ko‘rsatuvchi umumiy joylari, kvartiralar oralig‘idagi ihotalangan (o‘ralma) pillapoyalar, zinapoyalar, liftlar, liftning shaxtalari va boshqa shaxtalar, dahlizlar, texnik qavatlar, tayanch va to‘siq konstruksiyalar, kvartira tashqarisida yoki ichida joylashgan va bittadan ortiq kvartiraga xizmat ko‘rsatadigan mexanik, elektr, sanitariya-texnika qurilmalari va boshqa qurilmalar, bino atrofidagi ko‘kalamzorlashtirish va obodonlashtirish elementlarini ham qamrab olgan yer uchastkalari, shuningdek shirkat ko‘chmas mulkining yagona kompleksiga xizmat ko‘rsatishga va uni saqlashga mo‘ljallangan boshqa mol-mulk shirkatdagi umumiy mol-mulk hisoblanadi.
Shirkat a’zosi umumiy mol-mulkni saqlash va ta’mirlash bo‘yicha xarajatlarda uyning umumiy maydonidagi o‘ziga tegishli bo‘lgan kvartira maydoni ulushiga mutanosib tarzda ishtirok etadi.
Mulkdor o‘ziga tegishli xonalardan foydalanmaganligi yoxud umumiy mol-mulkka egalik qilishdan, undan foydalanishdan voz kechganligi uni umumiy mol-mulkni saqlash va ta’mirlashga doir umumiy xarajatlarda ishtirok etishdan butunlay yoki qisman ozod etish uchun asos bo‘lmaydi.
Shirkatning yangi qurilayotgan obyektlariga mo‘ljallangan yer uchastkalarining o‘lchami mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan shaharsozlik normalari va qoidalari talablariga muvofiq belgilanadi.
Shirkatdagi umumiy mol-mulk shirkat a’zolarining umumiy ulushli mulkida bo‘ladi, yer uchastkalari bundan mustasno.
Shirkatdagi umumiy mol-mulk kvartiraga egalik huquqidan alohida tarzda o‘zga shaxsga o‘tkazilishi mumkin emas.
Shirkatdagi umumiy mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish barcha mulkdorlarning kelishuviga binoan amalga oshiriladi, bunday kelishuv bo‘lmaganda esa istagan mulkdorning da’vosiga binoan sud tomonidan belgilanadi.
Umumiy mol-mulk obyektlari shirkat umumiy majlisining qaroriga binoan foydalanish uchun boshqa shaxslarga berilishi mumkin.
Shirkatning ko‘p kvartirali uylardagi yashash uchun mo‘ljallanmagan joylarning mulkdorlari hamda shirkat uylari atrofidagi yer uchastkalarida joylashgan, alohida turgan obyektlarning mulkdorlari bilan munosabatlari qonun hujjatlari bilan hamda ular o‘rtasida tuzilgan bitim bilan tartibga solinadi.
umumiy mol-mulkni boshqarish, unga xizmat ko‘rsatish va undan foydalanish, shuningdek kommunal va boshqa xizmatlar ko‘rsatish uchun yuridik va jismoniy shaxslar bilan shartnomalar tuzish;
LexUZ sharhi
Tijorat banklari tomonidan uy-joy mulkdorlari shirkatlarini milliy valyutada kreditlash tartibi to‘g‘risidagi Nizom O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi qarori bilan tasdiqlangan (ro‘yxat raqami 1126, 18.04.2002-y.).
xo‘jalik binolari va boshqa imoratlar qurishda foydalanish uchun belgilangan tartibda yer uchastkalari olish;
asbob-uskunalar, anjomlar va boshqa moddiy boyliklarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda olish, sotish, topshirish, ayirboshlash, ijaraga berish, balansdan chegirib tashlash;
LexUZ sharhi
Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining “Asosiy vositalarni balansdan chiqarish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi buyruq (ro‘yxat raqami 1023, 05.04.2001-y.).
Turar joy mulkdori qonun hujjatlarida belgilangan majburiy to‘lovlarni to‘lash bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda shirkat mulkdorga nisbatan shirkatga yetkazilgan zararlarning o‘rnini qoplash talabi bilan da’vo qo‘zg‘atishga haqlidir.
uylar hamda ular atrofidagi hududlar lozim darajadagi sanitariya-texnika holatida saqlanishini ta’minlashi;
uy-joy fondidan texnik foydalanishning yagona qoidalari va normalariga rioya etilgan holda uylarga xizmat ko‘rsatishni va ularni ta’mirlashni tashkil etishi;
LexUZ sharhi
Qarang: Uy joy fondidan texnik foydalanish qoidalari va me’yorlari (ro‘yxat raqami 616, 01.02.1999-y.).
shirkatning barcha a’zolari turar joylardan foydalanish, uyni hamda uning atrofidagi hududni saqlash qoidalarini bajarishlarini ta’minlashi;
LexUZ sharhi
Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 28-iyundagi 325-son qarori bilan tasdiqlangan Turar joylarni va uy atrofidagi yerlarni saqlash va ulardan foydalanish qoidalari.
umumiy mol-mulkka egalik qilish va undan foydalanish shartlari va tartibi belgilanayotganda shirkat barcha a’zolarining manfaatlariga rioya etilishini ta’minlashi;
uy-joyga oid munosabatlarda, shuningdek shirkat a’zolarining uchinchi shaxslar bilan boshqa munosabatlarida qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda shirkat a’zolari manfaatlarini ifodalashi shart.
Shirkat a’zolarining umumiy majlisi, shirkat boshqaruvi va taftish komissiyasi (taftishchisi) shirkatning boshqaruv organlaridir.
Shirkat a’zolarining umumiy majlisi shirkatning yuqori boshqaruv organi bo‘lib, shirkat ustavida belgilangan tartibda yiliga kamida bir marta chaqiriladi.
Shirkatning umumiy majlisida shirkat a’zolarining yarmidan ko‘pi hozir bo‘lgan bo‘lsa, u vakolatli hisoblanadi.
Shirkat a’zolarining yillik umumiy majlisi moliya yili tugaganidan so‘ng oltmish kundan kechiktirmay chaqiriladi. Shirkat a’zolarining navbatdan tashqari umumiy majlisi boshqaruvning, shirkatda o‘n foizdan ortiq ovozga ega bo‘lgan shirkat a’zolarining tashabbusi bilan, shuningdek taftish komissiyasi (taftishchi) yoki mahalliy davlat hokimiyati organlarining talabiga binoan chaqirilishi mumkin.
shirkat ustaviga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish yoki shirkat ustavini yangi tahrirda tasdiqlash;
boshqaruv va taftish komissiyasini (taftishchini) saylash va ularning vakolatlarini muddatidan ilgari to‘xtatish;
shirkat a’zolarining shirkat raisi, boshqaruvi va taftish komissiyasi (taftishchisi) faoliyatiga taalluqli ariza va shikoyatlarini ko‘rib chiqish;
shirkat shtatidagi xodimlarning ichki mehnat tartibi qoidalarini, ular mehnatiga haq to‘lash va mukofotlash to‘g‘risidagi nizomni qabul qilish va o‘zgartirish;
asbob-uskunalar, anjomlar va boshqa moddiy boyliklarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda olish, sotish, topshirish, ayirboshlash, ijaraga berish, shuningdek ularni balansdan chegirib tashlash to‘g‘risida qarorlar qabul qilish;
ustavda belgilangan vazifalarni bajarish uchun xo‘jalik binolari va boshqa imoratlarni qurish, ko‘chmas mulk olish to‘g‘risida qarorlar qabul qilish;
Shirkat a’zolarining umumiy majlisini shirkat a’zolari tomonidan ko‘pchilik ovoz bilan saylanadigan majlis raisi olib boradi.
Shirkat a’zolari umumiy majlisining qarori, agar majlisda hozir bo‘lganlarning yarmidan ko‘prog‘i uni yoqlab ovoz bergan bo‘lsa, qabul qilingan hisoblanadi hamda shirkatning barcha a’zolari uchun majburiy bo‘ladi.
Shirkat ustavida turar joy mulkdorlariga tegishli bo‘lgan turar joylarga hamda hal etilayotgan masalalarga qarab bunday mulkdorlarning guruhlari bo‘yicha alohida-alohida ovoz berish nazarda tutilishi mumkin.
Shirkat boshqaruvi shirkat a’zolari orasidan shirkat ustavida belgilangan muddatga umumiy majlis tomonidan saylanadi.
Boshqaruv majlisi unda boshqaruv a’zolarining kamida uchdan ikki qismi ishtirok etgan taqdirda vakolatli deb topiladi.
yillik daromadlar va xarajatlar smetasi loyihasini hamda uning ijrosi to‘g‘risidagi hisobotni tuzish;
uyga xizmat ko‘rsatish va uni ta’mirlash, shuningdek umumiy foydalanishdagi boshqa obyektlarni saqlash bo‘yicha shartnomalar tuzish;
uyni asrash, saqlash, ta’mirlash ustidan hamda unga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha tuzilgan shartnoma majburiyatlariga rioya etilishi ustidan nazorat qilish;
shirkat mablag‘larini umumiy majlis tasdiqlagan daromadlar va xarajatlar smetasiga muvofiq tasarruf etish;
shirkat a’zolarining belgilangan majburiy to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lashlari ustidan nazorat qilish;
Shirkat boshqaruvi xo‘jalik faoliyatini yuritish uchun ijrochi direktorni ishga yollash huquqiga ega, ijrochi direktorlikka nomzod umumiy majlis tomonidan tasdiqlanadi.
Shirkat boshqaruvining raisi shirkat manfaatlarini ifodalaydi, boshqaruv qarorlarining bajarilishini ta’minlaydi, o‘z vakolatlari doirasida ko‘rsatmalar va farmoyishlar berish huquqiga ega.
Shirkat boshqaruvining raisi to‘lov hujjatlarini imzolaydi, shuningdek umumiy majlis yoki boshqaruv vakolatiga kirmaydigan bitimlarni amalga oshiradi.
Shirkat boshqaruvining raisi ijrochi direktorlikka nomzodni, shirkat shtatidagi xodimlarning ichki mehnat tartibi qoidalarini, ular mehnatiga haq to‘lash va mukofotlash to‘g‘risidagi nizomni umumiy majlis tasdig‘iga kiritadi.
Taftish komissiyasi (taftishchi) shirkatning, boshqaruvning moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshiradi va u umumiy majlisga hisobdordir. Taftishchi yoxud tarkibi kamida uch kishidan iborat bo‘lgan taftish komissiyasi ko‘pi bilan ikki yil muddatga saylanadi.
Shirkat va boshqaruvning moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish uchun umumiy majlis belgilangan tartibda auditor yoki auditorlik tashkilotini jalb etishga haqli.
Shirkatni qayta tashkil etish va tugatish umumiy majlis qaroriga yoki sud qaroriga binoan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
LexUZ sharhi
Qo‘shimcha ma’lumot uchun O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 49-57-moddalariga qarang.
Shirkat tugatilgan taqdirda kreditorlarning talablari qondirilganidan keyin qolgan mol-mulk shirkat a’zolari o‘rtasida ularning umumiy mol-mulkdagi ulushlariga mutanosib tarzda taqsimlanadi.
Shirkatlar o‘z faoliyatlarini muvofiqlashtirish, umumiy manfaatlarini ifodalash va himoya qilish maqsadida uyushmalarga (ittifoqlarga) birlashishga haqlidir. Shirkatlarning uyushmalarini (ittifoqlarini) tuzish va ularning faoliyati qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
LexUZ sharhi
Uyushma (ittifoq) larning huquqiy maqomi O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 77-moddasida belgilangan.
Uy-joy mulkdorlarining shirkatlari majburiy to‘lovlar undirilishini ta’minlash, issiqlik va elektr energiyasidan, issiq va sovuq suvdan tejamkorlik bilan foydalanish, obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish va uylarni namunali saqlash ishlarini ixtiyoriylik asosida tashkil etish bo‘yicha tadbirlarni fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan birgalikda o‘tkazadilar.
LexUZ sharhi
Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining “Aholi tomonidan kommunal xizmatlar haqining o‘z vaqtida va to‘la miqdorda to‘lanishini ta’minlash uchun fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari va uy-joy mulkdorlari shirkatlarini rag‘batlantirish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi buyrug‘i (ro‘yxat raqami 1032, 17.05.2001-y.).
Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari shirkatlarga uy-joy fondidan foydalanish va uning asralishini ta’minlash borasida yordamlashadilar.
Shirkatlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar.