«GOLDEN MILLENNIUM TECHNOLOGY» масъулияти чекланган жамияти (бундан буён матнда – даъвогар) хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиб, «ENTER Engineering Pte.Ltd» компаниясининг Қоракўл туманидаги доимий муассасасидан (бундан буён матнда – жавобгар) 258 326 345 сўм асосий қарз, 13 140 718 сўм пеня, 32 205 980 сўм банк фоизини ундиришни сўраган.
Суднинг 2016 йил 28 мартдаги ажрими билан ишга «ENTER Engineering Pte.Ltd» компанияси жавобгар сифатида жалб қилинган.
Биринчи инстанция судининг 2016 йил 5 апрелдаги ҳал қилув қарори билан даъво қисман қаноатлантирилиб, жавобгардан даъвогар фойдасига 258 326 345 сўм асосий қарз, 7 884 430 сўм пеня, 32 205 980 сўм банк фоизи ундирилган. Даъвонинг қолган қисми рад этилган. Жавобгарнинг Қоракўл туманидаги доимий муассасасига нисбатан иш юритиш тугатилган.
Апелляция инстанцияси судининг 2016 йил 9 июндаги қарори билан ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган.
Жавобгарнинг кассация шикоятида судлар томонидан моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари талаблари бузилганлиги сабабли суд қарорларини ўзгартириш, суд қарорларининг пеня ва банк фоизи ундириш қисмини бекор қилиш сўралган.
Судлов ҳайъати кассация шикоятида келтирилган важларни иш ҳужжатлари билан биргаликда муҳокама қилиб, қуйидагиларга асосан суд қарорларини ўзгартиришни лозим топади.
Ишдаги ҳужжатлардан кўринишича, даъвогар (Ижарага берувчи) ва жавобгар (Ижарага олувчи) ўртасида 2015 йил 3 январда EE-GMT/4-сонли машина-механизмларни экипажи билан ижарага бериш шартномаси тузилган.
Шартноманинг 1.1-бандига асосан даъвогар жавобгарга 2015 йил январдан 2015 йил 30 июнга қадар жами 616 660 216 сўмлик машина-механизмлар ижараси бўйича хизмат кўрсатган, жавобгар томонидан 358 333 871 сўм тўлов амалга оширилган.
Бироқ, жавобгар шартноманинг 3.5-бандига асосан ҳисоб варақ-фактура тақдим этилган кундан бошлаб 15 банк куни ичида тўловларни тўлиқ амалга оширмаган, натижада ишдаги ҳужжатларга асосан 258 326 345 сўм қарздорлик юзага келган.
Даъвогар жавобгардан асосий қарз, пеня ва банк фоизи ундиришни сўраб хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат қилган.
Биринчи инстанция суди тарафлар ўртасида тасдиқланган ҳисобварақ-фактураларга асосан тўлов амалга оширилмаган 258 326 345 сўм асосий қарздорликни ундириб тўғри тўхтамга келган.
Шартноманинг 4.1-бандида тарафлар томонидан мажбуриятлар бажарилмаганда ёки лозим даражада бажарилмаганда «Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни асосида жавобгарлик белгиланган. Шунингдек, шартноманинг 4.2-бандида «Ижарага олувчи» тўловларни белгиланган муддатда амалга оширмаган тақдирда «Ижарага берувчи»га ҳар бир кун учун тўлов кечиктирилган сумманинг 0,01 фоизи миқдорида, бироқ кечиктирилган сумманинг 20 фоизидан ошмаган миқдорда пеня тўлаши белгиланган.
Ўзбекистон Республикаси Хўжалик процессуал кодексининг 186-моддасига кўра, хўжалик суди ишни кассация инстанциясида кўрганида моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари биринчи инстанция ва апелляция инстанцияси судида тўғри қўлланилганлигини текширади.
Биринчи инстанция суди пеня миқдорини камайтиришда Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 326-моддаси ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 2007 йил 15 июндаги «Мажбуриятларни бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаганлик учун мулкий жавобгарлик тўғрисидаги фуқаролик қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида»ги 163-сонли қарорининг 2-бандини нотўғри қўллаган.
Чунки, пеня миқдори қонун талабларига мувофиқ тўғри ҳисобланганлиги, мажбурият бузилиши оқибатларига мутаносиб келганлиги, қарздорнинг мулкий аҳволи тўғрисида бирон-бир ҳужжатнинг мавжуд эмаслиги, қолаверса, техника ва машина-механизмлар ижараси бўйича «Ижарага берувчи»га нисбатан хизмат кўрсатишнинг сифати бўйича эътирози йўқлиги далолатномаларда акс эттирилганлиги суд эътиборидан четда қолган.
Шу боис, судлов ҳайъати ҳал қилув қарорининг пеня ундириш қисмини ўзгартиришни, даъвонинг пеня ундириш талабини тўлиқ қаноатлантиришни, ундирилган 7 884 430 сўм пеня миқдорини 13 140 718 сўмга ўзгартиришни лозим топади.
Шунингдек, биринчи инстанция суди жавобгардан даъвогар фойдасига 32 205 980 сўм банк фоизи ундириш тўғрисида нотўғри тўхтамга келган.
Тарафлар ўртасида тузилган шартноманинг 4.1 ва 4.2-бандларида мажбуриятлар бажарилмаган ёки лозим даражада бажарилмаган тақдирда пеня ундириш белгиланган бўлиб, банк фоизи ундириш назарда тутилмаган.
Шу боис суд шартнома шартларидан келиб чиқиб даъвонинг пеня ундириш талабини қаноатлантиришга ҳақли бўлиб, банк фоизи ундириш талабини эса қаноатлантиришни рад этиши лозим бўлган.
Қонунда ёхуд тарафлар келишувида пул мажбуриятларини бажаришни кечиктирганлик учун қарздорнинг неустойка (пеня) тўлаш мажбурияти кўзда тутилиши мумкин. Бундай ҳолатларда суд шундан келиб чиқиши керакки, агар қонунда ёки шартномада тўғридан-тўғри бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кредитор пул мажбуриятини бажармаганлиги учун зарар етказилганлиги ҳолатини ва зарарнинг миқдорини исботламаса ҳам, ушбу чоралардан бирини қўллаш ҳақидаги талабни қўйишга ҳақли.
Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 2007 йил 15 июндаги «Мажбуриятларни бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаганлик учун мулкий жавобгарлик тўғрисидаги фуқаролик қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида»ги 163-сонли қарорининг 13-банди иккинчи хатбошида тушунтириш берилган.
Шунга асосан судлов ҳайъати ҳал қилув қарорининг жавобгардан даъвогар фойдасига 32 205 980 сўм банк фоизи ундириш қисмини бекор қилишни, даъвонинг ушбу талабини қаноатлантиришни рад этиш тўғрисида янги қарор қабул қилишни лозим топади.
Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 2007 йил 15 июндаги «Суднинг ҳал қилув қарори ҳақида»ги 161-сонли қарорининг 1-бандига кўра суд томонидан қабул қилинган қарор моддий ва процессуал қонунчилик нормалари билан тўлиқ мос келиши, иш ҳужжатлари ва суд аниқлаган ҳолатларга мувофиқ бўлиши керак.
Ўзбекистон Республикаси Хўжалик процессуал кодексининг 188-моддаси иккинчи қисмига мувофиқ, процессуал ҳуқуқ нормалари бузилган ёки нотўғри қўлланилган ҳолларда, агар бу қонун бузилиши нотўғри ҳал қилув қарорининг, қарорнинг қабул қилинишига олиб келган ёхуд олиб келиши мумкин бўлса, ҳал қилув қарори, қарор бекор қилинади ёки ўзгартирилади.
Бундай ҳолатда судлов ҳайъати, ҳал қилув қарорини ўзгартиришни, жавобгардан даъвогар фойдасига ундирилган 7 884 430 сўм пеня миқдорини 13 140 718 сўмга, 1 518 365 сўм давлат божи миқдорини 1 357 335 сўмга ўзгартиришни, ҳал қилув қарорининг 32 205 980 сўм банк фоизи ундириш қисмини бекор қилишни, даъвонинг ушбу талабини қаноатлантиришни рад этишни, ҳал қилув қарорининг қолган қисмини ўзгаришсиз қолдиришни, кассация шикоятини эса қисман қаноатлантиришни, ишни апелляция ва кассация инстанцияси судида кўриш билан боғлиқ 262 814 сўм давлат божи ва 14000 сўм почта харажатларини жавобгар зиммасида қолдиришни, даъвогардан жавобгарга 137 386 сўм давлат божи тўловини ундиришни, ишни видеоконференцалоқа режимида кўриш билан боғлиқ 30 000 сўм суд харажатини даъвогардан Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди фойдасига ундиришни лозим топади.